ಮಾಂಡೂಕ್ಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಮಾಂಡೂಕ್ಯ)
 
ವಿಕಲ್ಪೋ ವಿನಿವರ್ತೇತ ಕಲ್ಪಿತೋ ಯದಿ ಕೇನಚಿತ್ ।
ಉಪದೇಶಾದಯಂ ವಾದೋ ಜ್ಞಾತೇ ದ್ವೈತಂ ನ ವಿದ್ಯತೇ ॥ ೧೮ ॥
ನನು ಶಾಸ್ತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಶಿಷ್ಯ ಇತ್ಯಯಂ ವಿಕಲ್ಪಃ ಕಥಂ ನಿವೃತ್ತ ಇತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ವಿಕಲ್ಪೋ ವಿನಿವರ್ತೇತ ಯದಿ ಕೇನಚಿತ್ಕಲ್ಪಿತಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಯಥಾ ಅಯಂ ಪ್ರಪಂಚೋ ಮಾಯಾರಜ್ಜುಸರ್ಪವತ್ , ತಥಾ ಅಯಂ ಶಿಷ್ಯಾದಿಭೇದವಿಕಲ್ಪೋಽಪಿ ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತಿಬೋಧಾದೇವೋಪದೇಶನಿಮಿತ್ತಃ ; ಅತ ಉಪದೇಶಾದಯಂ ವಾದಃ — ಶಿಷ್ಯಃ ಶಾಸ್ತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತಿ । ಉಪದೇಶಕಾರ್ಯೇ ತು ಜ್ಞಾನೇ ನಿರ್ವೃತ್ತೇ ಜ್ಞಾತೇ ಪರಮಾರ್ಥತತ್ತ್ವೇ, ದ್ವೈತಂ ನ ವಿದ್ಯತೇ ॥

ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣಾದ್ವೈತಾನುಪಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ –

ವಿಕಲ್ಪ ಇತಿ ।

ಯದಿ ಕೇನಚಿದ್ಧೇತುನಾ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇನ ಕಾರ್ಯೇಣ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿವಿಕಲ್ಪೋ ಹೇತುತಯಾ ವಿಕಲ್ಪಿತಸ್ತಥಾಽಪ್ಯಸೌ ಬಾಧಿತೋ ನಿವರ್ತೇತ, ನ ತು ತಾತ್ತ್ವಿಕಮದ್ವೈತಂ ವಿರೋದ್ಧುಮರ್ಹತಿ । ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾತ್ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾಯಾಮೇವ ತತ್ತ್ವೋಪದೇಶಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಯತಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿಭೇದೋಽನೂದ್ಯತೇ, ಉಪದೇಶಪ್ರಯುಕ್ತೇ ತು ಜ್ಞಾನೇ ನಿವೃತ್ತೇ ನ ಕಿಂಚಿದಪಿ ದ್ವೈತಮಸ್ತೀತ್ಯದ್ವೈತವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಶ್ಲೋಕವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ –

ನನ್ವಿತಿ ।

ತದನಿವೃತ್ತೌ ನಾದ್ವೈತಸಿದ್ಧಿರ್ನ ಚ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿಭೇದಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದವಿರೋಧಃ, ತಥಾ ಸತಿ ಧೂಮಾಭಾಸವತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಧೂಮಾಭಾಸಸ್ಯಾವ್ಯಾಪ್ತಸ್ಯಾತದ್ಧೇತುತ್ವೇಽಪಿ ಕಲ್ಪಿತಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾದೇಸ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಂ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಾದಿವದುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ –

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಶಿಷ್ಯಃ ಶಾಸ್ತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯಯಂ ವಿಕಲ್ಪೋ ವಿಭಾಗಃ, ಸೋಽಪಿ ನಿವೃತ್ತಿಪ್ರತಿಯೋಗಿತ್ವಾದವಸ್ತುತ್ವಾಜ್ಞಾನಬಾಧ್ಯತ್ವಾದದ್ವೈತಾವಿರೋಧೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಶಿಷ್ಯಾದಿವಿಭಾಗಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ –

ಯಥೇತಿ ।

ಮಾಯಾವಿನಾ ಪ್ರಯುಕ್ತಾ ಮಾಯಾ ಯಥಾ ಕಲ್ಪಿತೇಷ್ಯತೇ ಯಥಾ ಚ ಸರ್ಪಧಾರಾದಿರ್ವಿಕಲ್ಪಿತಸ್ತಥಾಽಯಂ ಪ್ರಪಂಚಃ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಕಲ್ಪಿತೋ ವಸ್ತು ನ ಭವತೀತಿ ಪ್ರಪಂಚಿತಮ್ । ತಥೈವ ಪ್ರಪಂಚೈಕದೇಶಃ ಶಿಷ್ಯಾದಿರಪಿ ಜ್ಞಾನಾತ್ಪಾಕ್ಕಲ್ಪಿತಃ ಸನ್ನಜ್ಞಾನಕೃತೋ ಮಿಥ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಿಮಿತಿ ಜ್ಞಾನಾತ್ಪೂರ್ವಮಸೌ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ, ತತ್ರಾಽಽಹ –

ಉಪದೇಶೇತಿ ।

ಉಪದೇಶಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಯಥೋಕ್ತವಿಭಾಗವಚನಮಿತ್ಯುಕ್ತಮುಪಸಂಹರತಿ –

ಅತ ಇತಿ।

ಉಪದೇಶಾತ್ಪ್ರಾಗಿವ ತಸ್ಮಾದೂರ್ಧ್ವಮಪಿ ಭೇದೋಽನುವರ್ತತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿರೋಧಿಸದ್ಭಾವಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ –

ಉಪದೇಶೇತಿ ॥೧೮॥