த்³விதீயபாத³மதார்ய வ்யாசஷ்டே –
ஸ்வப்நேத்யாதி³நா ।
ஸ்தா²நம் பூர்வவத் । த்³ரஷ்டுர்மமாபி⁴மாநஸ்ய விஷயபூ⁴தமிதி யாவத் ।
ஸ்வப்நபதா³ர்த²ம் நிரூபயிதும் தத்காரணம் நிரூபயதி –
ஜக்³ரதி³த்யாதி³நா ।
தஸ்யா: ஸ்வப்நாத்³ வைத⁴ர்ம்யார்த²ம் விஶேஷணமாஹ –
அநேகேதி ।
அநேகாநி விவிதா⁴நி ஸாத⁴நாநி கரணாநி யஸ்யா: ஸா ததே²தி யாவத் ।
விஷயத்³வாரகமபி வைஷம்யம் த³ர்ஶயதி –
ப³ஹிரிதி ।
பா³ஹ்யஸ்ய ஶப்³தா³தே³ர்விஷயஸ்யாவித்³யாவிவர்தத்வேந வஸ்துதோ(அ)பா⁴வாந்ந தத்³விஷயத்வமபி யதோ²க்தப்ரஜ்ஞாயா வாஸ்தவம், கிம் து ப்ராதீதிகமித்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தமிவேதி । ந ச யதோ²க்தா ப்ரஜ்ஞா ப்ரமாணஸித்³தா⁴, தஸ்யா அநவஸ்தா²நாத் ।
தேந ஸாக்ஷிவேத்³யா ஸேதி விவக்ஷித்வா(அ)(அ)ஹ –
அவபா⁴ஸமாநேதி ।
த்³வைததத்ப்ரதிபா⁴ஸயோர்வஸ்துதோ(அ)ஸத்த்வே ஹேதும் ஸூசயதி –
மந: ஸ்பந்த³நேதி ।
யதோ²க்தா ப்ரஜ்ஞா ஸ்வாநுரூபாம் வாஸநாம் ஸ்வஸமாநாதா⁴ராமுத்பாத³யதீத்யாஹ –
ததா²பூ⁴தமிதி ।
ஜாக்³ரத்³வாஸநாவாஸிதம் மநோ ஜாக³ரிதவத³வபா⁴ஸதே ஸ்வப்நத்³ரஷ்டுரித்யேஷ்டவ்யம் மநஸ ஏவ வாஸநாவத: ஸ்வப்நே விஷயத்வாத் அதிரிக்தவிஷயாபா⁴வாதி³த்யாஹ –
ததா² ஸம்ஸ்க்ருதமிதி ।
ஜாக்³ரத்³வாஸநாவாஸிதம் மநோ ஜாக³ரிதவத்³பா⁴தீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்தமாஹ –
சித்ரித இதி ।
யதா² படஶ்சித்ரிதஶ்சித்ரவத்³பா⁴தி ததா² மநோ ஜாக³ரிதஸம்ஸ்க்ருதம் தத்³வத்³பா⁴தீதி யுக்தமித்யர்த²: ।
ஸ்வப்நஸ்ய ஜாக³ரிதாத்³வைத⁴ர்ம்யம் ஸூசயதி –
பா³ஹ்யேதி ।
யதோ²க்தஸ்ய மநஸோ ஜாக³ரிதவத³நேகதா⁴ ப்ரதிபா⁴நே காரணாந்தரமாஹ –
அவித்³யேதி ।
யது³க்தம் ஸ்வப்நஸ்ய ஜாக³ரிதஜநிதவாஸநாஜந்யத்வம் தத்ர – ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதிம் ப்ரமாணயதி –
ததா² சேதி ।
அஸ்ய லோகஸ்யேதி ஜாக³ரிதோக்திஸ்தஸ்ய விஶேஷணம் ஸர்வாவதி³தி । ஸர்வா ஸாத⁴நஸம்பத்திரஸ்மிந்நஸ்தீதி ஸர்வவாந் ஸர்வவாநேவ ஸர்வாவாந், தஸ்ய மாத்ரா லேஶோ வாஸநா தாமபாதா³யாபச்சி²த்³ய க்³ருஹீத்வா ஸ்வபிதி வாஸநாப்ரதா⁴நம் ஸ்வப்நமநுப⁴வதீத்யர்த²: ।
யத்து ஸ்வப்நரூபேண பரிணதம் மந: ஸாக்ஷிணோ விஷயோ ப⁴வதீதி, தத்ர ஶ்ருத்யந்தரம் த³ர்ஶயதி –
ததே²தி ।
பரத்வம் மநஸஸ்தது³பாதி⁴த்வாத்³வா(அ)ஸாதா⁴ரணகாரணத்வாத்³வா, தே³வத்வம் த்³யோதநாத்மகத்வாத் தத் மநோ ஜ்யோதிரிதி ஜ்யோதி: ஶப்³தா³த், தஸ்மிந்நேகீப⁴வதி, ஸ்வப்நே த்³ரஷ்டா தத்ப்ரதா⁴நோ ப⁴வதீதி ஸ்வப்நம் ப்ரக்ருத்யாத்ர ஸ்வப்நே ஸ்வப்ரகாஶோ த்³ரஷ்டா மஹிமாநம் மநஸோ விபூ⁴திம் ஜ்ஞாநஜ்ஞேயபரிணாமத்வலக்ஷணாம் ஸாக்ஷாத்காரோதி । ததா² ச மநஸோ விஷயத்வாந்ந தத்ரா(அ)(அ)த்மக்³ராஹகத்வஶங்கேத்யர்த²: ।
நநு விஶ்வஸ்ய பா³ஹ்யேந்த்³ரியஜந்யப்ரஜ்ஞாயாஸ்தைஜஸஸ்ய மநோஜந்யப்ரஜ்ஞாயாஶ்சாந்த:ஸ்த²த்வாவிஶேஷாத³ந்த:ப்ரஜ்ஞத்வவிஶேஷணம் ந வ்யாவர்தகமிதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –
இந்த்³ரியேதி ।
உபபாதி³தம் தாவத்³விஶ்வஸ்ய ப³ஹிஷ்ப்ரஜ்ஞத்வம் தைஜஸஸ்த்வந்த: ப்ரஜ்ஞோ விஜ்ஞாயதே பா³ஹ்யாநீந்த்³ரியாண்யபேக்ஷ்ய மநஸோ(அ)ந்த:ஸ்த²த்வாத் தத்பரிணாமத்வாச்ச ஸ்வப்நப்ரஜ்ஞாயாஸ்தத்³வாநந்த:ப்ரஜ்ஞோ யுஜ்யதே । கிம் ச மந:ஸ்வபா⁴வபூ⁴தா யா ஜாக³ரிதவாஸநா தத்³ரூபா ஸ்வப்நப்ரஜ்ஞேதி யுக்தம் தைஜஸஸ்யாந்த:ப்ரஜ்ஞத்வமித்யர்த²: ।
ஸ்வப்நாபி⁴மாநிநஸ்தேஜோவிகாரத்வாபா⁴வாத் குதஸ்தைஜஸத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –
விஷயேதி ।
ஸ்தூ²லோ விஷயோ யஸ்யாம் வாஸநாமாய்யாம் ப்ரஜ்ஞாயாம் ந ஜ்ஞாயதே தஸ்யாம் விஷயஸம்ஸ்பர்ஶமந்தரேண ப்ரகாஶமாத்ரதயா ஸ்தி²தாயாமாஶ்ரயத்வேந ப⁴வதீதி ஸ்வப்நத்³ரஷ்டா தைஜஸோ விவக்ஷித: । தேஜ:ஶப்³தே³ந யதோ²க்தவாஸநாமய்யா: ப்ரஜ்ஞாயா நிர்தே³ஶாதி³த்யர்த²: । நநு விஶ்வதைஜஸயோரவிஶிஷ்டம் ப்ரவிவிக்தபு⁴கி³தி விஶேஷணம் । ப்ரஜ்ஞாயா போ⁴ஜ்யத்வஸ்ய துல்யத்வாத் । மைவம் । தஸ்யா போ⁴ஜ்யத்வாவிஶேஷே(அ)பி தஸ்யாமவாந்தரபே⁴தா³த் ஸவிஷயத்வாத்³விஶ்வஸ்ய போ⁴ஜ்யா ப்ரஜ்ஞா ஸ்தூ²லா லக்ஷ்யதே ।
தைஜஸே து ப்ரஜ்ஞா விஷயஸம்ஸ்பர்ஶஶூந்யா வாஸநாமாத்ரரூபேதி விவிக்தோ போ⁴க³: ஸித்⁴யதீத்யாஹ –
விஶ்வஸ்யேதி ।
ஸப்தாங்கை³கோநவிம்ஶதிமுக²த்வமித்யேதத³ந்யதி³த்யுச்யதே ॥4॥