ముణ్డకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమం ముణ్డకమ్ప్రథమః ఖణ్డః
ఆనన్దగిరిటీకా (ముణ్డక)
 
శౌనకో హ వై మహాశాలోఽఙ్గిరసం విధివదుపసన్నః పప్రచ్ఛ కస్మిన్ను భగవో విజ్ఞాతే సర్వమిదం విజ్ఞాతం భవతీతి ॥ ౩ ॥
శౌనకః శునకస్యాపత్యం మహాశాలః మహాగృహస్థః అఙ్గిరసం భారద్వాజశిష్యమాచార్యం విధివత్ యథాశాస్త్రమిత్యేతత్ ; ఉపసన్నః ఉపగతః సన్ పప్రచ్ఛ పృష్టవాన్ । శౌనకాఙ్గిరసోః సమ్బన్ధాదర్వాగ్విధివద్విశేషణాభావాదుపసదనవిధేః పూర్వేషామనియమ ఇతి గమ్యతే । మర్యాదాకరణార్థం విశేషణమ్ । మధ్యదీపికాన్యాయార్థం వా విశేషణమ్ , అస్మదాదిష్వప్యుపసదనవిధేరిష్టత్వాత్ । కిమిత్యాహ — కస్మిన్ను భగవో విజ్ఞాతే, ను ఇతి వితర్కే, భగవః హే భగవన్ , సర్వం యదిదం విజ్ఞేయం విజ్ఞాతం విశేషేణ జ్ఞాతమవగతం భవతీతి ‘ఎకస్మిన్విజ్ఞాతే సర్వవిద్భవతి’ ఇతి శిష్టప్రవాదం శ్రుతవాఞ్శౌనకః తద్విశేషం విజ్ఞాతుకామః సన్కస్మిన్నితి వితర్కయన్పప్రచ్ఛ । అథవా, లోకసామాన్యదృష్ట్యా జ్ఞాత్వైవ పప్రచ్ఛ । సన్తి హి లోకే సువర్ణాదిశకలభేదాః సువర్ణత్వాద్యేకత్వవిజ్ఞానేన విజ్ఞాయమానా లౌకికైః ; తథా కిం న్వస్తి సర్వస్య జగద్భేదస్యైకం కారణమ్ యత్రైకస్మిన్విజ్ఞాతే సర్వం విజ్ఞాతం భవతీతి । నన్వవిదితే హి కస్మిన్నితి ప్రశ్నోఽనుపపన్నః ; కిమస్తి తదితి తదా ప్రశ్నో యుక్తః ; సిద్ధే హ్యస్తిత్వే కస్మిన్నితి స్యాత్ , యథా కస్మిన్నిధేయమితి । న ; అక్షరబాహుల్యాదాయాసభీరుత్వాత్ప్రశ్నః సమ్భవత్యేవ — కిం న్వస్తి తద్యస్మిన్నేకస్మిన్విజ్ఞాతే సర్వవిత్స్యాదితి ॥

ప్రశ్నబీజమాహ –

ఎకస్మిన్నితి ।

ఉపాదానాత్కార్యస్య పృథక్సత్త్వాభావాదుపాదానే జ్ఞాతే తత్కార్యం తతః పృథఙనాస్తీతి జ్ఞాతం భవతీతి సామాన్యవ్యాప్తిస్తద్బలాద్వా పప్రచ్ఛేత్యాహ –

అథవేతి ।

ప్రశ్నాక్షరాఞ్జస్యమాక్షిప్య సమాధత్తే –

నన్వవిదితే హీత్యాదినా ।

కిమస్తి తదితి ప్రయోగేఽక్షరబాహుల్యేనాఽఽయాసః స్యాత్తద్భీరుతయా కస్మిన్నిత్యక్షరాఞ్జస్యే లాఘవాత్ప్రశ్న ఇత్యర్థః ॥౧.౧.౩॥౧.౧.౪॥