ముణ్డకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమం ముణ్డకమ్ప్రథమః ఖణ్డః
ఆనన్దగిరిటీకా (ముణ్డక)
 
తత్రాపరా, ఋగ్వేదో యజుర్వేదః సామవేదోఽథర్వవేదః శిక్షా కల్పో వ్యాకరణం నిరుక్తం ఛన్దో జ్యోతిషమితి । అథ పరా యయా తదక్షరమధిగమ్యతే ॥ ౫ ॥
తత్ర కా అపరేత్యుచ్యతే — ఋగ్వేదో యజుర్వేదః సామవేదోఽథర్వవేదః ఇత్యేతే చత్వారో వేదాః । శిక్షా కల్పో వ్యాకరణం నిరుక్తం ఛన్దో జ్యోతిషమ్ ఇత్యఙ్గాని షట్ ; ఎషా అపరా విద్యోక్తా । అథ ఇదానీమ్ ఇయం పరా విద్యోచ్యతే యయా తత్ వక్ష్యమాణవిశేషణమ్ అక్షరమ్ అధిగమ్యతే ప్రాప్యతే, అధిపూర్వస్య గమేః ప్రాయశః ప్రాప్త్యర్థత్వాత్ ; న చ పరప్రాప్తేరవగమార్థస్య చ భేదోఽస్తి ; అవిద్యాయా అపాయ ఎవ హి పరప్రాప్తిర్నార్థాన్తరమ్ । నను ఋగ్వేదాదిబాహ్యా తర్హి సా కథం పరా విద్యా స్యాత్ మోక్షసాధనం చ । ‘యా వేదబాహ్యాః స్మృతయో యాశ్చ కాశ్చ కుదృష్టయః. . . ’ (మను. ౧౨ । ౯౫) ఇతి హి స్మరన్తి । కుదృష్టిత్వాన్నిష్ఫలత్వాదనాదేయా స్యాత్ ; ఉపనిషదాం చ ఋగ్వేదాదిబాహ్యత్వం స్యాత్ । ఋగ్వేదాదిత్వే తు పృథక్కరణమనర్థకమ్ అథ పరేతి । న, వేద్యవిషయవిజ్ఞానస్య వివక్షితత్వాత్ । ఉపనిషద్వేద్యాక్షరవిషయం హి విజ్ఞానమిహ పరా విద్యేతి ప్రాధాన్యేన వివక్షితమ్ , నోపనిషచ్ఛబ్దరాశిః । వేదశబ్దేన తు సర్వత్ర శబ్దరాశిర్వివక్షితః । శబ్దరాశ్యధిగమేఽపి యత్నాన్తరమన్తరేణ గుర్వభిగమనాదిలక్షణం వైరాగ్యం చ నాక్షరాధిగమః సమ్భవతీతి పృథక్కరణం బ్రహ్మవిద్యాయా అథ పరా విద్యేతి ॥

కల్పః సూత్రగ్రన్థః । అనుష్ఠేయక్రమః కల్ప ఇత్యర్థః । అవిద్యాయా అపగమ ఎవ పరప్రాప్తిరుపచర్యతే । అవిద్యాపగమశ్చ బ్రహ్మావగతిరేవేతి వ్యాఖ్యాతమస్మాభిర్జ్ఞాతోఽర్థస్తజ్జ్ఞప్తిర్వాఽవిద్యానివృత్తిరిత్యేతద్వ్యాఖ్యానావసరే । అతోఽధిగమశబ్దోఽత్ర ప్రాప్తిపర్యాయ ఎవేత్యాహ —

న చ పరప్రాప్తేరితి ।

సాఙ్గానాం వేదానామపరవిద్యాత్వేనోపన్యాసాత్తతః పృథక్కరణాద్వేదబాహ్యతయా బ్రహ్మవిద్యాయాః పరత్వం న సంభవతీత్యాక్షిపతి –

నన్వితి ।

“యా వేదబాహ్యాః స్మృతయో యాశ్చ కాశ్చ కుదృష్టయః । సర్వాస్తా నిష్ఫలాః ప్రేత్య తమోనిష్ఠా హి తాః స్మృతాః”(మను. ౧౨-౯౫) ఇతి స్మృతేః కుదృష్టిత్వాదనుపాదేయా స్యాదిత్యర్థః । విద్యాయా వేదబాహ్యత్వే తదర్థానాముపనిషదామప్యృగ్వేదాదిబాహ్యత్వం ప్రసజ్యేతేత్యర్థః । వేదబాహ్యత్వేన పృథక్కరణం న భవతి ।

కింతు వైదికస్యాపి జ్ఞానస్య వస్తువిషయస్య శబ్దరాశ్యతిరేకాభిప్రాయేణేత్యాహ –

న వేద్యవిషయేతి ॥౧.౧.౫॥