యథా విధివిషయే కర్త్రాద్యనేకకారకోపసంహారద్వారేణ వాక్యార్థజ్ఞానకాలాదన్యత్రానుష్ఠేయోఽర్థోఽస్త్యగ్నిహోత్రాదిలక్షణః, న తథేహ పరవిద్యావిషయే వాక్యార్థజ్ఞానసమకాల ఎవ తు పర్యవసితో భవతి, కేవలశబ్దప్రకాశితార్థజ్ఞానమాత్రనిష్ఠావ్యతిరిక్తాభావాత్ । తస్మాదిహ పరాం విద్యాం సవిశేషణేనాక్షరేణ విశినష్టి — యత్తదద్రేశ్యమిత్యాదినా । వక్ష్యమాణం బుద్ధౌ సంహృత్య సిద్ధవత్పరామృశతి — యత్తదితి । అద్రేశ్యమ్ అదృశ్యం సర్వేషాం బుద్ధీన్ద్రియాణామగమ్యమిత్యేతత్ । దృశేర్బహిఃప్రవృత్తస్య పఞ్చేన్ద్రియద్వారకత్వాత్ । అగ్రాహ్యం కర్మేన్ద్రియావిషయమిత్యేతత్ । అగోత్రమ్ , గోత్రమన్వయో మూలమిత్యనర్థాన్తరమ్ । అగోత్రమ్ అనన్వయమిత్యర్థః । న హి తస్య మూలమస్తి యేనాన్వితం స్యాత్ । వర్ణ్యన్త ఇతి వర్ణా ద్రవ్యధర్మాః స్థూలత్వాదయః శుక్లత్వాదయో వా । అవిద్యమానా వర్ణా యస్య తత్ అవర్ణమ్ అక్షరమ్ । అచక్షుఃశ్రోత్రం చక్షుశ్చ శ్రోత్రం చ నామరూపవిషయే కరణే సర్వజన్తూనామ్ , తే అవిద్యమానే యస్య తదచక్షుఃశ్రోత్రమ్ ।
‘యః సర్వజ్ఞః సర్వవిత్’ (ము. ఉ. ౧ । ౧ । ౯) ఇతి చేతనావత్త్వవిశేషణాత్ప్రాప్తం సంసారిణామివ చక్షుఃశ్రోత్రాదిభిః కరణైరర్థసాధకత్వమ్ ; తదిహ అచక్షుఃశ్రోత్రమితి వార్యతే,
‘పశ్యత్యచక్షుః స శృణోత్యకర్ణః’ (శ్వే. ఉ. ౩ । ౧౯) ఇత్యాదిదర్శనాత్ । కిఞ్చ, తత్ అపాణిపాదం కర్మేన్ద్రియరహితమిత్యేతత్ । యత ఎవమ్ అగ్రాహ్యమగ్రాహకం చ అతో నిత్యమవినాశి । విభుం వివిధం బ్రహ్మాదిస్థావరాన్తప్రాణిభేదైర్భవతీతి విభుమ్ । సర్వగతం వ్యాపకమాకాశవత్సుసూక్ష్మమ్ । శబ్దాదిస్థూలత్వకారణరహితత్వాత్ । శబ్దాదయో హ్యాకాశవాయ్వాదీనాముత్తరోత్తరస్థూలత్వకారణాని ; తదభావాత్సుసూక్ష్మమ్ , కిఞ్చ, తత్ అవ్యయమ్ ఉక్తధర్మత్వాదేవ న వ్యేతీత్యవ్యయమ్ । న హ్యనఙ్గస్య స్వాఙ్గాపచయలక్షణో వ్యయః సమ్భవతి శరీరస్యేవ । నాపి కోశాపచయలక్షణో వ్యయః సమ్భవతి రాజ్ఞ ఇవ । నాపి గుణద్వారకో వ్యయః సమ్భవతి, అగుణత్వాత్సర్వాత్మకత్వాచ్చ । యత్ ఎవంలక్షణం భూతయోనిం భూతానాం కారణం పృథివీవ స్థావరజఙ్గమానాం పరిపశ్యన్తి సర్వత ఆత్మభూతం సర్వస్య అక్షరం పశ్యన్తి ధీరాః ధీమన్తో వివేకినః । ఈదృశమక్షరం యయా విద్యయా అధిగమ్యతే సా పరా విద్యేతి సముదాయార్థః ॥