ముణ్డకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమం ముణ్డకమ్ప్రథమః ఖణ్డః
ఆనన్దగిరిటీకా (ముణ్డక)
 
యథోర్ణనాభిః సృజతే గృహ్ణతే చ యథా పృథివ్యామోషధయః సమ్భవన్తి ।
యథా సతః పురుషాత్కేశలోమాని తథాక్షరాత్సమ్భవతీహ విశ్వమ్ ॥ ౭ ॥
భూతయోనిరక్షరమిత్యుక్తమ్ । తత్కథం భూతయోనిత్వమిత్యుచ్యతే దృష్టాన్తైః — యథా లోకే ప్రసిద్ధః ఊర్ణనాభిః లూతాకీటః కిఞ్చిత్కారణాన్తరమనపేక్ష్య స్వయమేవ సృజతే స్వశరీరావ్యతిరిక్తానేవ తన్తూన్బహిః ప్రసారయతి పునస్తానేవ గృహ్ణతే చ గృహ్ణాతి స్వాత్మభావమేవాపాదయతి ; యథా చ పృథివ్యామ్ ఓషధయః, వ్రీహ్యాదిస్థావరాణీత్యర్థః, స్వాత్మావ్యతిరిక్తా ఎవ ప్రభవన్తి సమ్భవన్తి ; యథా చ సతః విద్యమానాజ్జీవతః పురుషాత్ కేశలోమాని కేశాశ్చ లోమాని చ సమ్భవన్తి విలక్షణాని । యథైతే దృష్టాన్తాః, తథా విలక్షణం సలక్షణం చ నిమిత్తాన్తరానపేక్షాద్యథోక్తలక్షణాత్ అక్షరాత్ సమ్భవతి సముత్పద్యతే ఇహ సంసారమణ్డలే విశ్వం సమస్తం జగత్ । అనేకదృష్టాన్తోపాదానం తు సుఖావబోధనార్థమ్ ॥

బ్రహ్మ న కారణం సహాయశూన్యత్వాత్కులాలమాత్రవదిత్యస్యానైకాన్తికత్వముక్తమూరర్ణనాభిదృష్టాన్తేన । బ్రహ్మ జగతో నోపాదానం తదాభిన్నత్వాత్స్వరూపస్యేవేత్యనుమానాన్తరస్యానైకాన్తికత్వమాహ –

యథా చ పృథివ్యామితి ।

జగన్న బ్రహ్మోపాదానం తద్విలక్షణత్వాత్ । యద్యద్విలక్షణం తత్తదుపాదనకం న భవతి । యథా ఘటో న తన్తూపాదనక ఇతి ।

అస్య వ్యభిచారార్థమాహ –

యథా చ సత ఇతి ।

ఎకస్మిన్నపి దృష్టాన్తే సర్వానుమానానామనైకన్తికత్వం యోజయితుం శక్యమితి శఙ్కమానం ప్రత్యాహ –

అనేకదృష్టాన్తేతి ॥౧.౧.౭॥