ముణ్డకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమం ముణ్డకమ్ప్రథమః ఖణ్డః
ఆనన్దగిరిటీకా (ముణ్డక)
 
యః సర్వజ్ఞః సర్వవిద్యస్య జ్ఞానమయం తపః ।
తస్మాదేతద్బ్రహ్మ నామ రూపమన్నం చ జాయతే ॥ ౯ ॥
ఉక్తమేవార్థముపసఞ్జిహీర్షుర్మన్త్రో వక్ష్యమాణార్థమాహ — యః ఉక్తలక్షణోఽక్షరాఖ్యః సర్వజ్ఞః సామాన్యేన సర్వం జానాతీతి సర్వజ్ఞః । విశేషేణ సర్వం వేత్తీతి సర్వవిత్ । యస్య జ్ఞానమయం జ్ఞానవికారమేవ సార్వజ్ఞ్యలక్షణం తపః అనాయాసలక్షణమ్ , తస్మాత్ యథోక్తాత్సర్వజ్ఞాత్ ఎతత్ ఉక్తం కార్యలక్షణం బ్రహ్మ హిరణ్యగర్భాఖ్యం జాయతే । కిఞ్చ, నామ అసౌ దేవదత్తో యజ్ఞదత్త ఇత్యాదిలక్షణమ్ , రూపమ్ ఇదం శుక్లం నీలమిత్యాది, అన్నం చ వ్రీహియవాదిలక్షణమ్ , జాయతే పూర్వమన్త్రోక్తక్రమేణేత్యవిరోధో ద్రష్టవ్యః ॥

వక్ష్యమాణార్థమితి ।

వక్ష్యమాణస్యావిద్యా వివరణప్రకరణస్యాఽరమ్భార్థముక్తపరవిద్యాసూత్రార్థోపసంహార ఇత్యర్థః ।

సామాన్యేనేతి ।

సమష్టిరూపేణ మాయాఖ్యేనోపాధినేత్యర్థః ।

విశేషేణేతి ।

వ్యష్టిరూపేణావిద్యాఖ్యేనోపాధినాఽనన్తజీవభావమాపన్నః స ఎవ సర్వం స్వోపాధితత్సంసృష్టం చ వేత్తీత్యధిదైవమధ్యాత్మం చ తత్త్వాభేదః సూత్రితః । స్రష్టృత్వం ప్రజాపతీనాం తపసా ప్రసిద్ధమ్ । తద్వద్బ్రహ్మణోఽపి స్రష్ట్రత్వే తపోనుష్ఠానం వక్తవ్యమ్ ।

తతః సంసారిత్వం ప్రసజ్యేతేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ –

యస్యజ్ఞానమయమితి ।

సత్త్వప్రధానమాయాయా జ్ఞానాఖ్యో వికారస్తదుపాధికం జ్ఞానవికారం సృజ్యమానసర్వపదార్థాభిజ్ఞత్వలక్షణం తపో న తు క్లేశరూపం ప్రజాపతీనామిత్యర్థః ॥౧.౧.౯॥

ఇతి ముణ్డకోపనిషద్భాష్యటీకాయాం ప్రథమముణ్డకే ప్రథమః ఖణ్డః ॥౧.౧॥