తస్మై స హోవాచేతి ప్రతిజ్ఞాతం విశేషతో దర్శయతి –

తదపాకరణాయేతి ।

ఆద్యస్య సన్నిత్యస్య ప్రజాకామః సన్నిత్యన్వయః ।

యథోక్తకారీతి ।

జ్ఞానకర్మసముచ్చయకారీత్యర్థః ।

తద్భావభావిత ఇతి ।

ప్రజాపతిరహం సర్వాత్మేత్యుపాసనకాలీనప్రజాపతిభావనాయుక్త ఇత్యర్థః । పూర్వకల్పీయతద్భావభావిత ఎతత్కల్పాదౌ హిరణ్యగర్భాత్మనా నిర్వృతః ప్రజాపతిః సన్పశ్చాత్ప్రజాకామః సంస్తపో జన్మాన్తరభావితం జ్ఞానం శ్రుతిప్రకాశితార్థవిషయమతప్యతాన్వాలోచయచ్చిన్తాదినా తత్సంస్కారముద్బోధ్య జ్ఞానముత్పాదితవానిత్యన్వయః ।

తత్ర ప్రథమమాదిత్యచన్ద్రోత్పాదనేన తద్భావమాపద్య పశ్చాచ్చన్ద్రాదిత్యసాధ్యసంవత్సరభావమాపద్యైవమేవ తదవయవాయనద్వయమాసపక్షాహోరాత్రభావమాపద్య తతస్తత్సాధ్యవ్రీహ్యాద్యన్నభావం రేతోభావం చాఽఽపద్య తేన రేతసా ప్రజాః సృజేయమిత్యేవం నిశ్చిత్య ప్రథమం రయిప్రాణశబ్దితచన్ద్రసూర్యద్వన్ద్వముత్పాదితవానిత్యాహ –

స ఎవమితి ।

రయిశబ్దేన ధనవాచినా భోజ్యజాతం లక్షయిత్వా భోజ్యస్య సోమకిరణామృతయుక్తత్వాత్తద్ద్వారా సోమో లక్ష్యత ఇత్యాహ –

రయిం చేతి ।

ఎవం ప్రాణశబ్దేనాపి । “అహం వైశ్వానరో భూత్వా ప్రాణినాం దేహమాశ్రితః । ప్రాణాపానసమాయుక్తః పచామ్యన్నం చతుర్విధమ్॥”(భ. గీ. ౧౫। ౧౪) ఇతి స్మృతేరగ్నేః ప్రాణసమ్బన్ధాదగ్నిర్భోక్తా లక్ష్యత ఇత్యాహ –

ప్రాణం చేతి ।

అగ్నీషోమయోరణ్డాన్తర్గతత్వేనాణ్డోత్పత్త్యనన్తరముత్పత్తిరిత్యాశయేనాఽఽహ –

అణ్డోత్పత్తీతి ।

ఉద్యన్తం వావాఽఽదిత్యమగ్నిరనుసమారోహతీతి శ్రుతేః సూర్యాగ్న్యోరేకత్వమభిప్రేత్యాగ్నిం సూర్యపదేనాఽఽహ –

సూర్యచన్ద్రమసావితి॥ ౪ ॥