స మిథునముత్పాదయత ఇత్యుపక్రాన్తం మిథునముపసంహరతి –
యశ్చాసావితి ।
యశ్చాసౌ చన్ద్రమా యశ్చామూర్తః ప్రాణస్తదేకం మిథునం సర్వం సర్వాత్మకమిత్యన్వయః ।
ఎతౌ మే బహుధా ప్రజాః కరిష్యత ఇత్యుక్తం తత్కేన ప్రకారేణేతి పృచ్ఛతి –
కథమితి ।
రయిప్రాణయోః సంవత్సరాదిద్వారా ప్రజాస్రష్టృత్వమిత్యాహ –
ఉచ్యత ఇతి ।
తదేవ మిథునమేవ సంవత్సరః కాలః ।
స చ ప్రజాపతిః ప్రజాపత్యాత్మకమిథుననిర్వర్త్యత్వాదిత్యాహ –
తన్నిర్వర్త్యత్వాదితి ।
తదుపపాదయతి –
చన్ద్రేతి ।
చన్ద్రనిర్వర్త్యాస్తిథయ ఆదిత్యనిర్వర్త్యాన్యహోత్రాణీతి విభాగః ।
తన్నిర్వర్త్యత్వేఽపి కాలస్య కథం తదాత్మకతేత్యాశఙ్క్య కార్యకారణయోరభేదాదిత్యాహ –
తదనన్యత్వాదితి ।
న కేవలం తిథ్యాదిద్వారా చన్ద్రాదినిర్వర్త్యత్వం సంవత్సరస్య కిం త్వయనద్వయద్వారాఽపీతి వక్తుం తస్యాయనే ఇత్యాదివాక్యం తత్ప్రశ్నపూర్వకం వ్యాచష్టే –
తత్కథమితి ।
చన్ద్రాదిత్యనిర్వర్త్యత్వం కుతో హేత్వన్తరాదిత్యర్థః । కేవలకర్మిణాం లోకాన్విదధద్దక్షిణేన యాతి । జ్ఞానయుక్తకర్మవతాం లోకాన్విదధదుత్తరేణ యాతీత్యన్వయః । సవితేత్యుపలక్షణం చన్ద్రస్యాపి । జ్యేష్ఠాదిర్దక్షిణాయనం మార్గశీర్షాదిరుత్తరాయణమితి శ్రుతిషు ప్రసిద్ధేః తతశ్చ కర్మిణాం లోకాన్విధాతుం తయోర్దక్షిణోత్తరాభ్యాం మార్గాభ్యాం గమనాత్తన్నిమిత్తత్వాచ్చాయనద్వయప్రసిద్ధేస్తన్నిర్వర్త్యత్వం తయోరయనయోరితి తద్ద్వారా సంవత్సరస్యాపి తన్నిర్వర్త్యత్వమిత్యర్థః ।
చన్ద్రాదిత్యయోః కథం లోకవిధాయకత్వమితి పృచ్ఛతి –
కథమితి ।
చన్ద్రాదిత్యనిర్వర్త్యదక్షిణోత్తరాయణద్వారా లోకప్రాప్తేః ప్రాప్యస్య లోకస్యాపి చన్ద్రాదిత్యాత్మకత్వాచ్చ తయోస్తద్విధాయకత్వమితి తద్యే హ వా ఇత్యాదివాక్యేన పరిహరతి –
తత్తత్రేతి ।
ఇష్టం చేతి ।
అగ్నిహోత్రం తపః సత్యం వేదానాం చానుపాలనమ్ । ఆతిథ్యం వైశ్వదేవశ్చ ఇష్టమిత్యభిధీయతే ॥ వాపీకూపతడాగాది దేవతాయతనాని చ । అన్నప్రదానమారామః పూర్తమిత్యభిధీయతే ॥ ఇతి తయోర్భేదః ।
కృతమిత్యుపాసత ఇతి కృతశబ్దోపరితనమితిశబ్దమిష్టాపూర్తే ఇతి పూర్తశబ్దోపర్యాకృష్యాఽఽదిశబ్దపర్యాయతయా వ్యాచష్టే –
ఇత్యాదీతి ।
దత్తమాదిశబ్దార్థః । కృతమేవోపాసతే కార్యమేవానుతిష్ఠన్తీత్యర్థః । ఇదం చ విశేషణం పునరావృత్తౌ హేతుతయోక్తమ్ ।
కృతరూపేష్ట్యాదిజన్యత్వాచ్చన్ద్రస్యాపి కృతత్వేనానిత్యత్వాత్పునరావృత్తిరిత్యాహ –
కృతరూపత్వాదితి ।
పునరావృత్తౌ మన్త్రవాక్యం ప్రమాణయతి –
ఇమం లోకమితి ॥ ౯ ॥