అథేతి ।
మార్గాన్తరారమ్భార్థోఽథశబ్దః ।
ప్రజాపత్యాత్మవిషయేతి ।
తత్తాదాత్మ్యవిషయయేత్యర్థః । ఆదిత్యమభిజయన్త ఇతి పూర్వమన్వయార్థముక్తమిదానీం వ్యాఖ్యానార్థమితి ద్రష్టవ్యమ్ ।
సామాన్యమితి ।
సమష్టిరూపమిత్యర్థః ।
విద్యావతామితి ।
కర్మానధికారిణామత ఎవ కేవలోపాసనవతామిత్యర్థః ।
కర్మిణాం చ జ్ఞానవతామితి ।
సముచ్చయవతామిత్యర్థః ।
నను కేవలకర్మిణామప్యాదిత్యప్రాప్తావపునరావృత్తిర్భవష్యతీత్యాశఙ్క్య తేషామాదిత్యప్రాప్తిరేవ నాస్తీతి వక్తుమిత్యేష ఇతి వాక్యం వ్యాచష్టే –
ఇతి యస్మాదితి ।
తస్మాత్తేషామాదిత్యప్రాప్తిరనాశఙ్క్యేతి శేషః ।
యద్వా తస్యాయనే ఇత్యారభ్యేత్యేష నిరోధ ఇత్యన్తం శ్రుతివాక్యమయనయో రయిప్రాణత్వప్రతిపాదనపరతయా వ్యాఖ్యేయమ్ । తథా హి । సంవత్సరస్య రయిప్రాణమిథుననిర్వర్త్యత్వే రయిప్రాణరూపత్వం చ వక్తవ్యం తత్కథమితి పృచ్ఛతి –
తత్కథమితి ।
తదవయవయోరయనయోస్తద్రూపత్వం వక్తుం తయోః ప్రథమం ప్రసిద్ధమాహ –
తస్యేతి ।
ప్రసిద్ధిమేవాఽఽహ –
యాభ్యామితి ।
ఎవమపి కథం తయోస్తదాత్మకత్వమిత్యాహ –
కథమితి ।
దక్షిణాయనస్య రయిత్వం వక్తుం కర్మిణాం రయిరూపచన్ద్రనిర్వర్తకత్వమాహ –
తత్తత్రేతి ।
లోకమితి ।
సోమరూపం శరీరమిత్యర్థః ।
తస్య కర్మకృతత్వం పునరావృత్త్యా సాధయతి –
కృతరూపత్వాదితి ।
రయిరూపచన్ద్రస్య దక్షిణాయనద్వారా ప్రాప్యత్వాత్తస్యాయనస్య తదన్తర్భావ ఇతి వక్తుం తస్య కర్మభిః ప్రాప్యత్వమాహ –
యస్మాదితి ।
ఎవం చ తస్య రయిత్వం సిద్ధమిత్యాహ –
ఎష ఇతి ।
పితృయాణోపలక్షిత ఇతి ।
తత్ప్రాప్య ఇత్యర్థః । తతశ్చ తద్విశేషణస్యాయనస్యాపి రయిత్వమిత్యర్థః ।
ఇదానీముత్తరాయణస్య ప్రాణత్వమాహ –
అథేతి ।
ప్రాణరూపాదిత్యప్రాపకత్వాదుత్తరాయణస్య తస్యాపి ప్రాణత్వమితి సంవత్సరస్య రయిప్రాణమిథునాత్మకత్వమితి తత్కార్యత్వం యుక్తమితి భావః ।
అస్య కర్మసాధ్యచన్ద్రవైలక్షణ్యమాహ –
ఎతద్వా ఇతి ।
ఇతరత్సర్వం సమానమ్ ।
అస్మిన్నర్థ ఇతి ।
సంవత్సరస్వరూప ఇత్యర్థః ॥ ౧౦ ॥