ಪ್ರಶ್ನೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಪ್ರಶ್ನ)
 
ಮಾಸೋ ವೈ ಪ್ರಜಾಪತಿಸ್ತಸ್ಯ ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷ ಏವ ರಯಿಃ ಶುಕ್ಲಃ ಪ್ರಾಣಸ್ತಸ್ಮಾದೇತ ಋಷಯಃ ಶುಕ್ಲ ಇಷ್ಟಂ ಕುರ್ವಂತೀತರ ಇತರಸ್ಮಿನ್ ॥ ೧೨ ॥
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿದಂ ಪ್ರೋತಂ ವಿಶ್ವಂ ಸ ಏವ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಸಂವತ್ಸರಾಖ್ಯಃ ಸ್ವಾವಯವೇ ಮಾಸೇ ಕೃತ್ಸ್ನಃ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ । ಮಾಸೋ ವೈ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಯಥೋಕ್ತಲಕ್ಷಣ ಏವ ಮಿಥುನಾತ್ಮಕಃ । ತಸ್ಯ ಮಾಸಾತ್ಮನಃ ಪ್ರಜಾಪತೇರೇಕೋ ಭಾಗಃ ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷ ಏವ ರಯಿಃ ಅನ್ನಂ ಚಂದ್ರಮಾಃ ಅಪರೋ ಭಾಗಃ ಶುಕ್ಲಃ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷಃ ಪ್ರಾಣಃ ಆದಿತ್ಯೋಽತ್ತಾಗ್ನಿರ್ಯಸ್ಮಾಚ್ಛುಕ್ಲಪಕ್ಷಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಾಣಂ ಸರ್ವಮೇವ ಪಶ್ಯಂತಿ, ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣದರ್ಶಿನ ಏತೇ ಋಷಯಃ ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷೇಽಪೀಷ್ಟಂ ಯಾಗಂ ಕುರ್ವಂತಃ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷ ಏವ ಕುರ್ವಂತಿ । ಪ್ರಾಣವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷಸ್ತೈರ್ನ ದೃಶ್ಯತೇ ಯಸ್ಮಾತ್ ; ಇತರೇ ತು ಪ್ರಾಣಂ ನ ಪಶ್ಯಂತೀತ್ಯದರ್ಶನಲಕ್ಷಣಂ ಕೃಷ್ಣಾತ್ಮಾನಮೇವ ಪಶ್ಯಂತಿ । ಇತರೇ ಇತರಸ್ಮಿನ್ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷ ಏವ ಕುರ್ವಂತಿ ಶುಕ್ಲೇ ಕುರ್ವಂತೋಽಪಿ ॥

ಕಾರಣತ್ವೇ ಶ್ಲೋಕೋಕ್ತಂ ಜಗದಾಶ್ರಯತ್ವಂ ಹೇತುಮಾಹ –

ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ಸಂವತ್ಸರಸ್ಯಾಪಿ ಮಾಸಾಹೋರಾತ್ರರೂಪವ್ಯತಿರೇಕೇಣೌಷಧ್ಯಾದಿಜನಕತ್ವಾಭಾವಾತ್ತಸ್ಯ ಮಾಸಾದ್ಯಾತ್ಮಕತ್ವಮಾಹ –

ಸ ಏವೇತಿ ।

ಯಥೋಕ್ತೇತಿ ।

ಸಂವತ್ಸರರೂಪೋ ರಯಿಪ್ರಾಣಮಿಥುನಾತ್ಮಕ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಶುಕ್ಲಕೃಷ್ಣಯೋರುಭಯೋರಪಿ ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಾದಿಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನದರ್ಶನಾತ್ತಸ್ಮಾದೇತ ಋಷಯ ಇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮನುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶುಕ್ಲಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ತುತಿಪರತಯಾ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಣಂ ಸರ್ವಮೇವ ಸರ್ವಾತ್ಮಕಮೇವ ಪಶ್ಯಂತಿ ಯಸ್ಮಾಚ್ಚ ಪ್ರಾಣವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷಸ್ತೈರ್ನ ದೃಶ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯನ್ವಯಃ । ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷಾದಿಸರ್ವಜಗತಃ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಣದ್ವಾರಾ ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷಸ್ಯಾಪಿ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷತ್ವೇ ಸತಿ ಕೃಷ್ಣೇ ಕುರ್ವಂತೋಽಪಿ ಪ್ರಕಾಶಾತ್ಮಕೇ ಶುಕ್ಲ ಏವ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಣತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸ್ತುತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಏತತ್ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮೇವ ಜ್ಞಾನರಹಿತಾನ್ನಿಂದತಿ –

ಇತರೇ ತ್ವಿತಿ ।

ಯೇ ತು ಸರ್ವಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಾಣಂ ನ ಪಶ್ಯಂತ್ಯಜ್ಞತ್ವಾತ್ತೇಷಾಂ ಶುಕ್ಲಪಕ್ಷಃ ಪ್ರಾಣತ್ವೇನಾಜ್ಞಾಯಮಾನತ್ವಾದಜ್ಞಾನಾತ್ಮಕಃ ಸನ್ಕೃಷ್ಣಪಕ್ಷತ್ವಮಾಪದ್ಯತೇಽತಃ ಶುಕ್ಲೇ ಕುರ್ವಂತೋಽಪ್ಯದರ್ಶನಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ಪ್ರಕಾಶರಹಿತೇ ಕೃಷ್ಣ ಏವ ಕುರ್ವಂತೀತಿ ತೇ ನಿಂದ್ಯಂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಶ್ರುತ್ಯಾರೂಢಂ ಕರೋತಿ –

ಇತರ ಇತಿ ॥ ೧೨ ॥