ప్రశ్నోపనిషద్భాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (ప్రశ్న)
 
తేషామసౌ విరజో బ్రహ్మలోకో న యేషు జిహ్మమనృతం న మాయా చేతి ॥ ౧౬ ॥
యస్తు పునరాదిత్యోపలక్షిత ఉత్తరాయణః ప్రాణాత్మభావో విరజః శుద్ధో న చన్ద్రబ్రహ్మలోకవద్రజస్వలో వృద్ధిక్షయాదియుక్తః అసౌ తేషామ్ , కేషామితి, ఉచ్యతే — యథా గృహస్థానామనేకవిరుద్ధసంవ్యవహారప్రయోజనవత్త్వాత్ జిహ్మం కౌటిల్యం వక్రభావోఽవశ్యమ్భావి తథా న యేషు జిహ్మమ్ , యథా చ గృహస్థానాం క్రీడాదినిమిత్తమనృతమవర్జనీయం తథా న యేషు తత్ తథా మాయా గృహస్థానామివ న యేషు విద్యతే । మాయా నామ బహిరన్యథాత్మానం ప్రకాశ్యాన్యథైవ కార్యం కరోతి, సా మాయా మిథ్యాచారరూపా । మాయేత్యేవమాదయో దోషా యేష్వేకాకిషు బ్రహ్మచారివానప్రస్థభిక్షుషు నిమిత్తాభావాన్న విద్యన్తే, తత్సాధనానురూప్యేణైవ తేషామసౌ విరజో బ్రహ్మలోక ఇత్యేషా జ్ఞానయుక్తకర్మవతాం గతిః । పూర్వోక్తస్తు బ్రహ్మలోకః కేవలకర్మిణాం చన్ద్రలక్షణ ఇతి ॥

తేషామసౌ విరజ ఇత్యాదివాక్యం వ్యాచష్టే –

యస్త్వితి ।

ఉత్తరాయణ ఇతి ।

తేన ప్రాప్య ఇత్యర్థః । ప్రాణాత్మభావోఽపరబ్రహ్మతయాఽవస్థానమిత్యర్థః ।

అసౌ కేషాం తేషామితి ।

తేషామసౌ విరజ ఇత్యత్ర తేషామిత్యనేన కేషాం నిర్దేశ ఇతి ప్రశ్నార్థః ।

న యేషు జిహ్మమిత్యత్ర జిహ్మాదిశబ్దం వ్యతిరేకప్రదర్శనేన వ్యాచష్టే –

యథేత్యాదినా ।

మాయాగ్రహణం తాదృశానాం దోషాణాముపలక్షణమితి వదన్వాక్యార్థం సఙ్గృహ్య దర్శయతి –

మాయేత్యేవమితి ।

భిక్షుష్వితి పరమహంసవ్యతిరిక్తానాం కుటీచకాదీనాం గ్రహణమ్ । తేషాం బ్రహ్మలోకాదపి విరక్తత్వేన తత్రానర్థిత్వాత్ ।

ఇతిశబ్దార్థమాహ –

ఇత్యేషేతి ॥ ౧౬ ॥