ಪ್ರಶ್ನೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಪ್ರಶ್ನ)
 
ಅಥ ಹೈನಂ ಭಾರ್ಗವೋ ವೈದರ್ಭಿಃ ಪಪ್ರಚ್ಛ ಭಗವನ್ಕತ್ಯೇವ ದೇವಾಃ ಪ್ರಜಾಂ ವಿಧಾರಯಂತೇ ಕತರ ಏತತ್ಪ್ರಕಾಶಯಂತೇ ಕಃ ಪುನರೇಷಾಂ ವರಿಷ್ಠ ಇತಿ ॥ ೧ ॥
ಪ್ರಾಣೋಽತ್ತಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಮತ್ತೃತ್ವಂ ಚಾಸ್ಮಿಞ್ಶರೀರೇಽವಧಾರಯಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಯಂ ಪ್ರಶ್ನ ಆರಭ್ಯತೇ । ಅಥ ಅನಂತರಂ ಹ ಕಿಲ ಏನಂ ಭಾರ್ಗವಃ ವೈದರ್ಭಿಃ ಪಪ್ರಚ್ಛ — ಹೇ ಭಗವನ್ ಕತ್ಯೇವ ದೇವಾಃ ಪ್ರಜಾಂ ಶರೀರಲಕ್ಷಣಾಂ ವಿಧಾರಯಂತೇ ವಿಶೇಷೇಣ ಧಾರಯಂತೇ । ಕತರೇ ಬುದ್ಧೀಂದ್ರಿಯಕರ್ಮೇಂದ್ರಿಯವಿಭಕ್ತಾನಾಮ್ ಏತತ್ ಪ್ರಕಾಶನಂ ಸ್ವಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಪ್ರಖ್ಯಾಪನಂ ಪ್ರಕಾಶಯಂತೇ । ಕಃ ಅಸೌ ಪುನಃ ಏಷಾಂ ವರಿಷ್ಠಃ ಪ್ರಧಾನಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಲಕ್ಷಣಾನಾಮಿತಿ ॥

ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಸ್ಯ ಪ್ರಥಮಪ್ರಶ್ನೇನ ಸಂಗತಿಮಾಹ –

ಪ್ರಾಣೋಽತ್ತೇತಿ ।

ಅವಧಾರಯಿತವ್ಯಮಿತಿ ।

ಅತ್ತಾ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಸತ್ಪತಿರಿತ್ಯತ್ತೃತ್ವಸ್ಯೈಷೋಽಗ್ನಿಸ್ತಪತೀತ್ಯಾರಭ್ಯಾರಾ ಇವ ರಥನಾಭೌ ಪ್ರಾಣೇ ಸರ್ವಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮ್ । ಪ್ರಜಾಪತಿಶ್ಚರಸಿ ಗರ್ಭೇ ತ್ವಮೇವ ಪ್ರತಿಜಾಯಸ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಚ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಸ್ಯೋತ್ತರತ್ರ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಇದಮುಪಲಕ್ಷಣಂ ಪೂರ್ವಂ ಗತಿಶ್ರವಣೇನ ವಿರಕ್ತಸ್ಯಾಪಿ ಚಿತ್ತೈಕಾಗ್ರ್ಯಂ ವಿನಾ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾಸಿದ್ಧೇಸ್ತದರ್ಥೇ ಮಂದಾನಾಂ ಫಲವಿಶೇಷಾರ್ಥಂ ಚ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸನಾರ್ಥಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಯಾರಂಭಃ । ತತ್ರಾಪಿ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವಾತ್ತೃತ್ವಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವಾದಿಗುಣನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಂ ದ್ವಿತೀಯಃ ಪ್ರಶ್ನಃ । ತದುತ್ಪತ್ತ್ಯಾದಿನಿರ್ಧಾರಣಪೂರ್ವಕಂ ತದುಪಾಸನವಿಧಾನಾರ್ಥಂ ತೃತೀಯಃ ಪ್ರಶ್ನಃ ಇತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।

ಪ್ರಜಾಶಬ್ದೇನ ಶರೀರಮೇವ ಗೃಹ್ಯತೇ ನ ಜೀವಸ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಧಾರಕತ್ವೇನ ತದ್ಧಾರ್ಯತ್ವಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ –

ಶರೀರೇತಿ ।

ವಿಭಕ್ತಾನಾಮಿತಿ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ಷಷ್ಠೀ ।

ಸ್ವಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಖ್ಯಾಪನಮಿತಿ ।

ಅವಕಾಶದಾನಾದಿಕಮಾಕಾಶಾದೀನಾಂ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಂ ತಸ್ಯ ಖ್ಯಾಪನಂ ತಸ್ಯ ಲೋಕಾನ್ಪ್ರತಿ ಪ್ರಕಟನಂ ತತ್ಪ್ರಕಾಶಯಂತೇ ಕುರ್ವಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಪಾಕಂ ಪಚತೀತಿವತ್ । ಅವಕಾಶದಾನಾದಿಕಂ ಸ್ವಸ್ವಕಾರ್ಯಂ ಸರ್ವಲೋಕಪ್ರಕಟನಂ ಯಥಾ ತಥಾ ಕತರೇ ಕುರ್ವಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧ ॥