ಪ್ರಶ್ನೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಪ್ರಶ್ನ)
 
ತೇಷಾಮಸೌ ವಿರಜೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ನ ಯೇಷು ಜಿಹ್ಮಮನೃತಂ ನ ಮಾಯಾ ಚೇತಿ ॥ ೧೬ ॥
ಯಸ್ತು ಪುನರಾದಿತ್ಯೋಪಲಕ್ಷಿತ ಉತ್ತರಾಯಣಃ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಭಾವೋ ವಿರಜಃ ಶುದ್ಧೋ ನ ಚಂದ್ರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕವದ್ರಜಸ್ವಲೋ ವೃದ್ಧಿಕ್ಷಯಾದಿಯುಕ್ತಃ ಅಸೌ ತೇಷಾಮ್ , ಕೇಷಾಮಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಯಥಾ ಗೃಹಸ್ಥಾನಾಮನೇಕವಿರುದ್ಧಸಂವ್ಯವಹಾರಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಾತ್ ಜಿಹ್ಮಂ ಕೌಟಿಲ್ಯಂ ವಕ್ರಭಾವೋಽವಶ್ಯಂಭಾವಿ ತಥಾ ನ ಯೇಷು ಜಿಹ್ಮಮ್ , ಯಥಾ ಚ ಗೃಹಸ್ಥಾನಾಂ ಕ್ರೀಡಾದಿನಿಮಿತ್ತಮನೃತಮವರ್ಜನೀಯಂ ತಥಾ ನ ಯೇಷು ತತ್ ತಥಾ ಮಾಯಾ ಗೃಹಸ್ಥಾನಾಮಿವ ನ ಯೇಷು ವಿದ್ಯತೇ । ಮಾಯಾ ನಾಮ ಬಹಿರನ್ಯಥಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಕಾಶ್ಯಾನ್ಯಥೈವ ಕಾರ್ಯಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ಮಾಯಾ ಮಿಥ್ಯಾಚಾರರೂಪಾ । ಮಾಯೇತ್ಯೇವಮಾದಯೋ ದೋಷಾ ಯೇಷ್ವೇಕಾಕಿಷು ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿವಾನಪ್ರಸ್ಥಭಿಕ್ಷುಷು ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವಾನ್ನ ವಿದ್ಯಂತೇ, ತತ್ಸಾಧನಾನುರೂಪ್ಯೇಣೈವ ತೇಷಾಮಸೌ ವಿರಜೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕ ಇತ್ಯೇಷಾ ಜ್ಞಾನಯುಕ್ತಕರ್ಮವತಾಂ ಗತಿಃ । ಪೂರ್ವೋಕ್ತಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಃ ಕೇವಲಕರ್ಮಿಣಾಂ ಚಂದ್ರಲಕ್ಷಣ ಇತಿ ॥

ತೇಷಾಮಸೌ ವಿರಜ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ಉತ್ತರಾಯಣ ಇತಿ ।

ತೇನ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಭಾವೋಽಪರಬ್ರಹ್ಮತಯಾಽವಸ್ಥಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಸೌ ಕೇಷಾಂ ತೇಷಾಮಿತಿ ।

ತೇಷಾಮಸೌ ವಿರಜ ಇತ್ಯತ್ರ ತೇಷಾಮಿತ್ಯನೇನ ಕೇಷಾಂ ನಿರ್ದೇಶ ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಃ ।

ನ ಯೇಷು ಜಿಹ್ಮಮಿತ್ಯತ್ರ ಜಿಹ್ಮಾದಿಶಬ್ದಂ ವ್ಯತಿರೇಕಪ್ರದರ್ಶನೇನ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –

ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಮಾಯಾಗ್ರಹಣಂ ತಾದೃಶಾನಾಂ ದೋಷಾಣಾಮುಪಲಕ್ಷಣಮಿತಿ ವದನ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಯ ದರ್ಶಯತಿ –

ಮಾಯೇತ್ಯೇವಮಿತಿ ।

ಭಿಕ್ಷುಷ್ವಿತಿ ಪರಮಹಂಸವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾನಾಂ ಕುಟೀಚಕಾದೀನಾಂ ಗ್ರಹಣಮ್ । ತೇಷಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾದಪಿ ವಿರಕ್ತತ್ವೇನ ತತ್ರಾನರ್ಥಿತ್ವಾತ್ ।

ಇತಿಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ –

ಇತ್ಯೇಷೇತಿ ॥ ೧೬ ॥