ಶೀಕ್ಷಾಧ್ಯಾಯಾರಂಭಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅರ್ಥಜ್ಞಾನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯತ್ನೋಪರಮ ಇತಿ ।
ಅಧ್ಯಯನಕಾಲೇ ಸ್ವರಾದಿಷ್ವೌದಾಸೀನ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ್ವರವರ್ಣಾದಿವ್ಯತ್ಯಾಸೇ ಚ ಸತ್ಯನ್ಯಥಾರ್ಥಾವಬೋಧಃ ಪ್ರಸಜ್ಜೇತ ; ತತಶ್ಚಾನರ್ಥಪ್ರಸಂಗಃ ಸ್ಯಾತ್ ‘ಮಂತ್ರೋ ಹೀನಃ ಸ್ವರತೋ ವರ್ಣತೋ ವಾ’ ಇತ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ನನ್ವೇವಂ ಸತಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇಽಪ್ಯಯಮಧ್ಯಾಯೋ ವಕ್ತವ್ಯ ಇತಿ ಚೇತ್ , ಸತ್ಯಮ್ ; ಅತ ಏವೋಭಯಸಾಧಾರಣ್ಯಾಯಾಯಂ ಕಾಂಡಯೋರ್ಮಧ್ಯೇ ಪಠಿತಃ । ನನು ತರ್ಹಿ ಭಾಷ್ಯೇ ಉಪನಿಷದ್ಗ್ರಹಣಮನರ್ಥಕಮ್ ; ನಾನರ್ಥಕಮ್ , ಉಪನಿಷತ್ಪಾಠೇ ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯದ್ಯೋತನಾರ್ಥತ್ವೋಪಪತ್ತೇಃ । ತಥಾ ಹಿ - ಕರ್ಮಕಾಂಡೇ ಕ್ವಚಿದನ್ಯಥಾರ್ಥಜ್ಞಾನಪೂರ್ವಕಾನ್ಯಥಾನುಷ್ಠಾನಸ್ಯ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾಧಾನಂ ಸಂಭವತಿ, ‘ಅನಾಜ್ಞಾತಂ ಯದಾಜ್ಞಾತಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಲಿಂಗಾತ್ । ಜ್ಞಾನಕಾಂಡೇ ತು ಸಗುಣನಿರ್ಗುಣವಾಕ್ಯಾನಾಮನ್ಯಥಾರ್ಥಾವಬೋಧೇ ಸತಿ ಸಮ್ಯಗುಪಾಸನಾನುಷ್ಠಾನತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಯೋರಲಾಭಾತ್ಪುರುಷಾರ್ಥಾಸಿದ್ಧಿರೇವ ಸ್ಯಾತ್ , ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತೇನಾತ್ರ ಸಮಾಧಾನಾಸಂಭವಾತ್ । ಅತೋ ಯಥಾವದ್ಬ್ರಹ್ಮಬೋಧಾಯೋಪನಿಷತ್ಪಾಠೇ ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಂ ಕರ್ತವ್ಯಮಿತಿ ದ್ಯೋತನಾರ್ಥತ್ವೇನೋಪನಿಷದ್ಗ್ರಹಣಮುಪಪದ್ಯತ ಇತಿ ॥
ಶೀಕ್ಷಾಶಬ್ದಸ್ಯ ದ್ವೇಧಾ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಶಿಕ್ಷ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಲಕ್ಷಣಪದಮ್ ‘ಅಕುಹವಿಸರ್ಜನೀಯಾನಾಂ ಕಂಠಃ, ಇಚುಯಶಾನಾಂ ತಾಲು, ಋಟುರಷಾಣಾಂ ಮೂರ್ಧಾ, ಌತುಲಸಾನಾಂ ದಂತಾಃ’ ಇತ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಪರಮ್ ।
ನನ್ವೇವಂ ಸತಿ ವರ್ಣಾದ್ಯುಚ್ಚಾರಣಲಕ್ಷಣಂ ಶಿಕ್ಷ್ಯತೇಽನಯೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿರಯುಕ್ತಾ, ತಲ್ಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಶೀಕ್ಷಾಶಬ್ದಿತೇಽಧ್ಯಾಯೇ ಶಿಕ್ಷಣಾದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಶಿಕ್ಷ್ಯಂತ ಇತಿ ।
ವೇದನೀಯತ್ವೇನೋಪದಿಶ್ಯಂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಚಕ್ಷಿಙ ಇತಿ ।
‘ಚಕ್ಷಿಙಃ ಖ್ಯಾಞ್’ ಇತಿ ಸೂತ್ರೇಣ ಖ್ಯಾಞಾದಿಷ್ಟೋ ಯಸ್ಯ ತಸ್ಯೇದಂ ರೂಪಮ್ , ನ ತು ‘ಖ್ಯಾ ಪ್ರಕಥನೇ’ ಇತ್ಯಸ್ಯ, ತಸ್ಯಾರ್ಧಧಾತುಕೇ ಪ್ರಯೋಗಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವ್ಯಕ್ತಾ ವಾಕ್ಕರ್ಮ ಕ್ರಿಯಾ ಅರ್ಥೋ ಯಸ್ಯ ತಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಧ್ಯಮವೃತ್ತ್ಯೇತಿ ।
ಅತಿದ್ರುತತ್ವಾದಿಕಂ ವಿನೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥