శీక్షాధ్యాయారమ్భస్య తాత్పర్యమాహ —
అర్థజ్ఞానేత్యాదినా ।
యత్నోపరమ ఇతి ।
అధ్యయనకాలే స్వరాదిష్వౌదాసీన్యమిత్యర్థః । స్వరవర్ణాదివ్యత్యాసే చ సత్యన్యథార్థావబోధః ప్రసజ్జేత ; తతశ్చానర్థప్రసఙ్గః స్యాత్ ‘మన్త్రో హీనః స్వరతో వర్ణతో వా’ ఇత్యాదిశాస్త్రాదితి భావః । నన్వేవం సతి కర్మకాణ్డేఽప్యయమధ్యాయో వక్తవ్య ఇతి చేత్ , సత్యమ్ ; అత ఎవోభయసాధారణ్యాయాయం కాణ్డయోర్మధ్యే పఠితః । నను తర్హి భాష్యే ఉపనిషద్గ్రహణమనర్థకమ్ ; నానర్థకమ్ , ఉపనిషత్పాఠే యత్నాధిక్యద్యోతనార్థత్వోపపత్తేః । తథా హి - కర్మకాణ్డే క్వచిదన్యథార్థజ్ఞానపూర్వకాన్యథానుష్ఠానస్య ప్రాయశ్చిత్తేన సమాధానం సమ్భవతి, ‘అనాజ్ఞాతం యదాజ్ఞాతమ్’ ఇత్యాదిమన్త్రలిఙ్గాత్ । జ్ఞానకాణ్డే తు సగుణనిర్గుణవాక్యానామన్యథార్థావబోధే సతి సమ్యగుపాసనానుష్ఠానతత్త్వజ్ఞానయోరలాభాత్పురుషార్థాసిద్ధిరేవ స్యాత్ , ప్రాయశ్చిత్తేనాత్ర సమాధానాసమ్భవాత్ । అతో యథావద్బ్రహ్మబోధాయోపనిషత్పాఠే యత్నాధిక్యం కర్తవ్యమితి ద్యోతనార్థత్వేనోపనిషద్గ్రహణముపపద్యత ఇతి ॥
శీక్షాశబ్దస్య ద్వేధా వ్యుత్పత్తిం దర్శయతి —
శిక్ష్యత ఇత్యాదినా ।
లక్షణపదమ్ ‘అకుహవిసర్జనీయానాం కణ్ఠః, ఇచుయశానాం తాలు, ఋటురషాణాం మూర్ధా, ఌతులసానాం దన్తాః’ ఇత్యాదిశాస్త్రపరమ్ ।
నన్వేవం సతి వర్ణాద్యుచ్చారణలక్షణం శిక్ష్యతేఽనయేతి వ్యుత్పత్తిరయుక్తా, తల్లక్షణస్య శీక్షాశబ్దితేఽధ్యాయే శిక్షణాదర్శనాదిత్యాశఙ్క్య వ్యుత్పత్త్యన్తరం దర్శయతి —
శిక్ష్యన్త ఇతి ।
వేదనీయత్వేనోపదిశ్యన్త ఇత్యర్థః ।
చక్షిఙ ఇతి ।
‘చక్షిఙః ఖ్యాఞ్’ ఇతి సూత్రేణ ఖ్యాఞాదిష్టో యస్య తస్యేదం రూపమ్ , న తు ‘ఖ్యా ప్రకథనే’ ఇత్యస్య, తస్యార్ధధాతుకే ప్రయోగాభావాదిత్యర్థః । వ్యక్తా వాక్కర్మ క్రియా అర్థో యస్య తస్యేత్యర్థః ।
మధ్యమవృత్త్యేతి ।
అతిద్రుతత్వాదికం వినేత్యర్థః ॥