ವಾಯುರಿತಿ ।
ಸಂಧೀಯೇತೇ ಪೂರ್ವೋತ್ತರರೂಪೇ ಅನೇನೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಸಂಧಾನಶಬ್ದವಾಚ್ಯಂ ಯತ್ಸಂಹಿತಾರೂಪಮ್ , ತತ್ರ ವಾಯುದೃಷ್ಟಿಃ ಕರ್ತವ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಇದಂ ಚ ಕ್ವಚಿದುದಾಹೃತ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತೇ - ‘ಇಷೇ ತ್ತ್ವಾ’ ಇತ್ಯತ್ರ ಷಕಾರಸ್ಯೋಪರಿ ಯೋಽಯಮೇಕಾರಃ ಸೋಽಯಂ ಪೃಥಿವೀರೂಪಃ ; ಯಶ್ಚೋಪರಿತನಸ್ತಕಾರಃ ಸ ದ್ಯುಲೋಕಃ ; ತಯೋರ್ವರ್ಣಯೋರ್ಮಧ್ಯದೇಶೋಽಂತರಿಕ್ಷಲೋಕಃ ; ತಸ್ಮಿಂದೇಶೇ ಸಂಹಿತಾನಿಮಿತ್ತೋ ದ್ವಿರ್ಭಾವೇನಾಪಾದಿತೋ ಯೋಽನ್ಯಸ್ತಕಾರಃ ಸ ವಾಯುರಿತಿ ।
ಸಮಾನಮಿತಿ ।
ಅಥಾಧಿಜ್ಯೋತಿಷಮ್ , ಅಗ್ನಿಃ ಪೂರ್ವರೂಪಮ್ , ಆದಿತ್ಯ ಉತ್ತರರೂಪಮ್ , ಆಪಃ ಸಂಧಿಃ, ವೈದ್ಯುತಃ ಸಂಧಾನಮ್ , ಇತ್ಯಧಿಜ್ಯೋತಿಷಮ್ । ಜ್ಯೋತಿಃಶಬ್ದೇನಾತ್ರ ಜಹಲ್ಲಕ್ಷಣಯಾ ಆಪಃ ಸಂಗೃಹೀತಾಃ । ವಿದ್ಯುದೇವ ವೈದ್ಯುತಃ । ಅಥಾಧಿವಿದ್ಯಮ್ , ಆಚಾರ್ಯಃ ಪೂರ್ವರೂಪಮ್ , ಅಂತೇವಾಸ್ಯುತ್ತರರೂಪಮ್ , ವಿದ್ಯಾ ಸಂಧಿಃ, ಪ್ರವಚನಂ ಸಂಧಾನಮ್ , ಇತ್ಯಧಿವಿದ್ಯಮ್ । ಇತ್ಯಧಿವಿದ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ವಿದ್ಯಾಶಬ್ದೇನ ಆಚಾರ್ಯಾದಯೋ ಜಹಲ್ಲಕ್ಷಣಯೈವ ಸಂಗೃಹೀತಾ ಇತಿ ಬೋಧ್ಯಮ್ । ವಿದ್ಯಾಶಬ್ದಶ್ಚಾಧ್ಯೇತವ್ಯಗ್ರಂಥಪರಃ । ಗ್ರಂಥಸ್ಯಾಧ್ಯಯನಮಧ್ಯಾಪನಂ ವಾ ಪ್ರವಚನಮ್ । ಅಥಾಧಿಪ್ರಜಮ್ , ಮಾತಾ ಪೂರ್ವರೂಪಮ್ , ಪಿತೋತ್ತರರೂಪಮ್ , ಪ್ರಜಾ ಸಂಧಿಃ, ಪ್ರಜನನಂ ಸಂಧಾನಮ್ , ಇತ್ಯಧಿಪ್ರಜಮಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಜಾಶಬ್ದೋ ಮಾತ್ರಾದೀನಪಿ ಪೂರ್ವವತ್ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ । ಪ್ರಜನನಂ ಪ್ರಜಾಯಾ ಉತ್ಪತ್ತಿಃ । ಅಥಾಧ್ಯಾತ್ಮಮ್ , ಅಧರಾ ಹನುಃ ಪೂರ್ವರೂಪಮ್ , ಉತ್ತರಾ ಹನುರುತ್ತರರೂಪಮ್ , ವಾಕ್ಸಂಧಿಃ, ಜಿಹ್ವಾ ಸಂಧಾನಮ್ , ಇತ್ಯಧ್ಯಾತ್ಮಮ್ । ಅತ್ರಾತ್ಮಾ ದೇಹಃ, ತದವಯವವಿಷಯಮುಪಾಸನಮಧ್ಯಾತ್ಮಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಏತೇಷು ಸಮಾನಂ ಯೋಜನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಪ್ರದರ್ಶ್ಯಂತ ಇತಿ ।
ಉಪಸಂಹ್ರಿಯಂತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವೇದೇತ್ಯಸ್ಯ ಜ್ಞಾನವಾಚಿತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಜ್ಞಾನಾವೃತ್ತಿರೂಪೋಪಾಸನಪರತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತತ್ಸಾಧಯತಿ —
ವೇದೇತ್ಯುಪಾಸನಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಜ್ಞಾನಾಧಿಕಾರಾದಿತಿ ।
ಉಪಾಸ್ತಿಪ್ರಕರಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಮಾನಮಾಹ —
ಇತಿ ಪ್ರಾಚೀನೇತಿ ।
ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಮಿತ್ಯನೇನ ಯತ್ರಾಹಂಗ್ರಹಶ್ಚೋದಿತಸ್ತತ್ರಾಹಂಗ್ರಹೇಣ, ಅನ್ಯತ್ರ ತಂ ವಿನೇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ತುಲ್ಯತ್ವಮೇಕವಿಷಯಕತ್ವಮ್ ।
ಅತತ್ಪ್ರತ್ಯಯೈರಿತಿ ।
ಧ್ಯೇಯಾನ್ಯಗೋಚರೈಃ ಪ್ರತ್ಯಯೈರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಏಕವಸ್ತುಗೋಚರಾ ವಿಚ್ಛೇದರಹಿತಾ ಪ್ರತ್ಯಯಸಂತತಿರುಪಾಸನಮಿತಿ ನಿಷ್ಕರ್ಷಃ ।
ನನು ಸಕೃತ್ಪ್ರತ್ಯಯ ಏವೋಪಾಸನಮಸ್ತು, ಕಿಂ ತದಾವೃತ್ತ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಕ್ರಿಯಾವೃತ್ತಾವೇವೋಪಾಸನಶಬ್ದಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಲೋಕೇ, ನ ಸಕೃತ್ಕ್ರಿಯಾಯಾಮ್ , ಅತೋಽತ್ರ ವೇದೇತ್ಯನೇನ ಪ್ರತ್ಯಯಕ್ರಿಯಾವೃತ್ತಿರೇವ ಲಕ್ಷಣೀಯೇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —
ಪ್ರಸಿದ್ಧಶ್ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ತತ್ರಾಪಿ ಸಕೃದುಪಚಾರಕ್ರಿಯೈವೋಪಾಸನಮ್ ; ನೇತ್ಯಾಹ —
ಯೋ ಹೀತಿ ।
ಪೃಥಿವೀ ಪೂರ್ವರೂಪಮಿತ್ಯಾದಿವೇದನಮಾತ್ರಾತ್ಫಲಾಸಂಭವಾದಪ್ಯುಪಾಸನಮೇವಾತ್ರ ವಿಧೇಯಮ್ , ಉಪಾಸನಸ್ಯ ತು ಯೋಗ್ಯತಯಾ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಫಲಂ ಸಂಭವತಿ, ಲೋಕೇಽಪ್ಯುಪಾಸನಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವಸಿದ್ಧೇರಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —
ಸ ಚೇತಿ ।
ಗುರ್ವಾದ್ಯುಪಾಸಕ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತೋಽತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಗುರ್ವಾದ್ಯುಪಾಸನಸ್ಯ ಲೋಕೇ ಫಲವತ್ತ್ವದರ್ಶನಾತ್ ಅತ್ರಾಪಿ ಸಂಹಿತಾವಿಷಯೇಽಪಿ, ಯ ಏವಂ ಲೋಕಾದಿದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಸಂಹಿತಾ ಉಪಾಸ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಧೀಯತ ಇತಿ ।
ಸಂಬಧ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ್ರ ಫಲಕಾಮಿನಾ ಕ್ರಿಯಮಾಣಮುಪಾಸನಂ ಕಾಮಿತಫಲಾಯ ಭವತಿ, ಫಲಾಭಿಸಂಧಿರಹಿತೇನ ತು ಕ್ರಿಯಮಾಣಂ ತದೇವ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನಂ ಭವತೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಸಂನಿಧ್ಯಾಮ್ನಾನಬಲಾತ್ಕಲ್ಪ್ಯತ ಇತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ॥