తైత్తిరీయోపనిషద్భాష్యమ్
వనమాలావ్యాఖ్యా
 
భూర్భువః సువః స్వరూపా మహ ఇత్యేతస్య హిరణ్యగర్భస్య వ్యాహృత్యాత్మనో బ్రహ్మణోఽఙ్గాన్యన్యా దేవతా ఇత్యుక్తమ్ । యస్య తా అఙ్గభూతాః, తస్యైతస్య బ్రహ్మణః సాక్షాదుపలబ్ధ్యర్థముపాసనార్థం చ హృదయాకాశః స్థానముచ్యతే, సాలగ్రామ ఇవ విష్ణోః । తస్మిన్హి తద్బ్రహ్మ ఉపాస్యమానం మనోమయత్వాదిధర్మవిశిష్టం సాక్షాదుపలభ్యతే, పాణావివామలకమ్ । మార్గశ్చ సర్వాత్మభావప్రతిపత్తయే వక్తవ్య ఇత్యనువాక ఆరభ్యతే -
భూర్భువః సువః స్వరూపా మహ ఇత్యేతస్య హిరణ్యగర్భస్య వ్యాహృత్యాత్మనో బ్రహ్మణోఽఙ్గాన్యన్యా దేవతా ఇత్యుక్తమ్ । యస్య తా అఙ్గభూతాః, తస్యైతస్య బ్రహ్మణః సాక్షాదుపలబ్ధ్యర్థముపాసనార్థం చ హృదయాకాశః స్థానముచ్యతే, సాలగ్రామ ఇవ విష్ణోః । తస్మిన్హి తద్బ్రహ్మ ఉపాస్యమానం మనోమయత్వాదిధర్మవిశిష్టం సాక్షాదుపలభ్యతే, పాణావివామలకమ్ । మార్గశ్చ సర్వాత్మభావప్రతిపత్తయే వక్తవ్య ఇత్యనువాక ఆరభ్యతే -

వృత్తానువాదపూర్వకముత్తరానువాకతాత్పర్యమాహ —

భూర్భువరిత్యాదినా ।

మహ ఇతి వ్యాహృత్యపేక్షయా అన్యా భూర్భువఃసువఃస్వరూపా వ్యాహృతయో దేవతాదిరూపాశ్చతుర్థవ్యాహృత్యాత్మకస్య బ్రహ్మణోఽఙ్గానీత్యుక్తమిత్యర్థః ।

ఎతస్యేతి ।

స ఇతి తచ్ఛబ్దేనాస్మిన్ననువాకే సమాకృష్టస్యేత్యర్థః । పురుషపదాపేక్షయా స ఇతి పుంలిఙ్గనిర్దేశ ఇతి న తద్విరోధః । ఉపాసనార్థం సాక్షాదుపలబ్ధ్యర్థం చేత్యర్థక్రమః ఉపాసనఫలత్వాత్సాక్షాత్కారస్య ।

ఉపాసనార్థం స్థానవిశేషోపదేశే దృష్టాన్తమాహ —

సాలగ్రామ ఇవేతి ।

సాక్షాదుపలబ్ధ్యర్థమిత్యుక్తం ప్రపఞ్చయతి —

తస్మిన్హీతి ।

ఉపాసకానామిదం ప్రసిద్ధమితి ద్యోతనార్థో హి-శబ్దః ।