ನನ್ವಹಂ ವೃಕ್ಷಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಪಾಠಃ ಕಿಮರ್ಥ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾರ್ಥ ಇತಿ ।
ಜಪಾರ್ಥಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ತಜ್ಜಪಸ್ಯ ಕ್ವೋಪಯೋಗಃ ? ತತ್ರಾಹ —
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಕರಣಾದಿತಿ ಹೇತುಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ವಿದ್ಯಾರ್ಥಂ ಹೀತಿ ।
ಪ್ರಕರಣಸ್ಯ ಸಂಹಿತೋಪನಿಷದ್ಗತಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಯೋಜನಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಸಂನಿಧೌ ಪಾಠಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ಅಹಂ ವೃಕ್ಷಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಾಮ್ನಾಯಸ್ಯ ಕರ್ಮಶೇಷತ್ವಶಂಕಾಂ ನಿರಾಕರೋತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತದವಗಮಕಶ್ರುತಿಲಿಂಗಾದೇರದರ್ಶನಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೋ ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತಯೇ ಭವತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ ; ತತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ದ್ವಾರಂ ಸಮರ್ಪಯತಿ —
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯೇನ ಚೇತಿ ।
ಜಪಾದಿರೂಪಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಪಾಪಕ್ಷಯರೂಪಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಹೇತುತ್ವಮ್ ‘ತಪಸಾ ಕಲ್ಮಷಂ ಹಂತಿ’ ಇತ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ವಿಶೇಷಸೂಚನಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ ।
ಅಹಮಿತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಸ್ತ್ರಿಶಂಕುನಾಮಾ ಋಷಿಃ ಅಹಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಉಚ್ಛೇದ್ಯಾತ್ಮಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಉಚ್ಛೇದ್ಯಸ್ವಭಾವಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಸಾರವೃಕ್ಷಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಪ್ರತಿಪಾದಕೇ ಮಂತ್ರೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧವೃಕ್ಷಗ್ರಹಣಾಯೋಗಾತ್ಸಂಸಾರ ಏವೋಚ್ಛೇದ್ಯಸ್ವಭಾವತ್ವಸಾಮ್ಯಾದ್ವೃಕ್ಷಶಬ್ದೇನ ಗೃಹ್ಯತ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಜಗದಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಸಂಸಾರವೃಕ್ಷಸ್ಯ ಪ್ರೇರಯಿತಾ ಪರಮೇಶ್ವರ ಏವ, ನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಿತಿ, ತತ್ರಾಹ —
ಅಂತರ್ಯಾಮ್ಯಾತ್ಮನೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಸರ್ವಾತ್ಮಕತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಕೀರ್ತ್ತಿರಿತಿ ।
ಮೇರೋಃ ಶೃಂಗಮಿವ ಮಮ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಕೀರ್ತ್ತಿಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಃ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕವ್ಯಾಪಿನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪರಿಭಾಗವಾಚಿನೋರ್ಧ್ವಶಬ್ದೇನ ಸಂಸಾರಮಂಡಲಾದುಪರಿ ವರ್ತಮಾನಂ ಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವೋಪಲಕ್ಷಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಲಕ್ಷ್ಯತ ಇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —
ಉರ್ಧ್ವಂ ಕಾರಣಮಿತಿ ।
ವಸ್ತುತಃ ಸಂಸಾರಾಸ್ಪೃಷ್ಟಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಅತ ಏವಾಹ —
ಪವಿತ್ರಮಿತಿ ।
ನನ್ವೇವಂಭೂತಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಸಾಧಾರಣಮೇವ, ವಸ್ತುತ ಏಕಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿನಾಮಿತಿ, ತತ್ರಾಹ —
ಜ್ಞಾನಪ್ರಕಾಶ್ಯಮಿತಿ ।
ಅನ್ಯೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನಾಭಾವಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯನಂತರಂ ಸ್ವರೂಪಭೂತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅನ್ನಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಫಲರೂಪಂ ವಸ್ವಾದಿದೇವಭೋಗ್ಯಮಮೃತಮನ್ನಮ್ ; ತದ್ವತ್ತ್ವಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಮಧುವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಬೋಧ್ಯಮ್ । ಯಥಾ ಸವಿತರಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಶತೇಭ್ಯೋ ವಿಶುದ್ಧಮಮೃತಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ , ಏವಂ ಮಯ್ಯಪಿ ಪುರುಷೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಶತೇಭ್ಯ ಏವ ವಿಶುದ್ಧಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಸ್ತಿ । ಇತ್ಥಮುಭಯತ್ರ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಂ ಸ್ವಮೃತಶಬ್ದಿತಮಸ್ಮೀತ್ಯರ್ಥಃ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಯಃ - ‘ಸ ಯಶ್ಚಾಯಂ ಪುರುಷೇ, ಯಶ್ಚಾಸಾವಾದಿತ್ಯೇ, ಸ ಏಕಃ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾಃ, ಸ್ಮೃತಯಶ್ಚ - ‘ಆದಿತ್ಯೇ ಶುದ್ಧಮಮೃತಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಂ ಯಥಾ ಸ್ಥಿತಮ್ । ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಿಣಿ ತಥಾ ಪುರುಷೇಽಪಿ ತದಸ್ತಿ ಭೋಃ’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಾಃ ।
ಧನಮಿತಿ ।
ಲೌಕಿಕಸ್ಯ ರತ್ನಾದಿಕಂ ಧನಮ್ ; ಬ್ರಹ್ಮವಿದಸ್ತು ನಿರತಿಶಯಾನಂದಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಮೇವ ಧನಮ್ , ತಚ್ಚ ಸ್ವಪ್ರಕಾಶತ್ವಾದ್ದೀಪ್ತಿಮದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವಾದಾಹ —
ಅಸ್ಮೀತ್ಯನುವರ್ತತ ಇತಿ ।
ದ್ರವಿಣಂ ಸವರ್ಚಸಮಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಾ ದ್ರವಿಣಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸವರ್ಚಸತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅಮೃತತ್ವೇತಿ ।
ಅಮೃತತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮ, ತದಾವರಣನಿವರ್ತನದ್ವಾರಾ ತತ್ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾತ್ ; ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ‘ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮಿ’ ಇತಿ ವ್ಯವಹಾರ್ಯತಾಪಾದಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮೋಕ್ಷೇತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಾಭಿಪ್ರಾಯಂ ಮೋಕ್ಷಗ್ರಹಣಮ್ । ಪುರುಷಾರ್ಥಹೇತುತ್ವಸಾಮ್ಯಾದ್ದ್ರವಿಣಶಬ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಪ್ರಯುಕ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪವ್ಯಂಜಕಂ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಚೇತ್ಸವರ್ಚಸಂ ದ್ರವಿಣಮ್ , ತರ್ಹಿ ತದಸ್ಮೀತಿ ಪೂರ್ವವದನ್ವಯೋ ನ ಘಟತೇ ; ತತ್ರಾಹ —
ಅಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷ ಇತಿ ।
ಶೋಭನೇತಿ ।
ಶೋಭನಾ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೋಪಯೋಗಿನೀ ಮೇಧಾ ಗ್ರಂಥತದರ್ಥಧಾರಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಲಕ್ಷಣಾ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಹಂ ಸುಮೇಧಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯೇತಿ ।
ಸಾರ್ವಜ್ಞ್ಯಲಕ್ಷಣಾ ವಾ ಮೇಧಾ ಯಸ್ಯ ಸೋಽಹಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಲಕ್ಷಣಮೇಧಾವತ್ತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಸಂಸಾರೋ ಜಗತ್ । ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದಿಹೇತುತ್ವಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯ ವಿದುಷೋ ವಾಜಸನೇಯಕೇ ಶ್ರೂಯತೇ - ‘ಅಸ್ಮಾದ್ಧ್ಯೇವಾತ್ಮನೋ ಯದ್ಯತ್ಕಾಮಯತೇ ತತ್ತತ್ಸೃಜತೇ’ ಇತಿ । ಅಸ್ಮಾದಿತ್ಯಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಛಾಂದೋಗ್ಯೇಽಪಿ ಶ್ರೂಯತೇ - ‘ಏವಂ ವಿಜಾನತ ಆತ್ಮನಃ ಪ್ರಾಣಾಃ’ ಇತ್ಯಾದಿನಾ । ತಥಾ ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಮಪಿ ಪ್ರಶ್ನೋಪನಿಷದಿ ಶ್ರೂಯತೇ - ‘ಸ ಸರ್ವಜ್ಞಃ ಸರ್ವಮೇವಾವಿವೇಶ’ ಇತಿ ।
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ಜಗದ್ಧೇತುತ್ವಾದೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಜಗತ್ಕಾರಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಚೈತನ್ಯಸ್ಯ ನಿತ್ಯತ್ವಾತ್ತದ್ರೂಪಸ್ಯ ವಿದುಷೋ ನಾಸ್ತಿ ಮರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅವ್ಯಯ ಇತಿ ।
ಅವಯವಾಪಚಯೋ ವ್ಯಯಃ, ತದ್ರಹಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಕ್ಷತೋ ವೇತಿ ।
ಶಸ್ತ್ರಾದಿಕೃತಕ್ಷತರಹಿತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ನಿರವಯವತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಮೃತೇನ ವೇತಿ ।
ಸ್ವರೂಪಾನಂದಾನುಭವೇನ ಸದಾ ವ್ಯಾಪ್ತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಇತೀತ್ಯಾದೀತಿ ।
ಇತಿ ತ್ರಿಶಂಕೋರ್ವೇದಾನುವಚನಮಿತಿ ವಾಕ್ಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೃತಕೃತ್ಯತೇತಿ ।
ಯಥಾ ವಾಮದೇವಸ್ಯ ಕೃತಕೃತ್ಯತಾಖ್ಯಾಪನಾರ್ಥಮ್ ‘ಅಹಂ ಮನುರಭವಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿವಚನಮ್ , ತಥಾ ತ್ರಿಶಂಕೋರಪಿ ವೇದಾನುವಚನಂ ತತ್ಖ್ಯಾಪನಾರ್ಥಮ್ ; ತತ್ಖ್ಯಾಪನಂ ಚ ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಂ ಕೃತಕೃತ್ಯತಾಸಂಪಾದಕೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿಚಾರೇ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಬೋಧ್ಯಮ್ ।
ಪೂರ್ವಮ್ ‘ಅಹಂ ವೃಕ್ಷಸ್ಯ’ ಇತಿ ಮಂತ್ರಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಯೋಜನಕಪ್ರಕರಣಮಧ್ಯಪಠಿತತ್ವಾದ್ವಿದ್ಯಾಶೇಷತ್ವಮುಕ್ತಮ್ । ಇದಾನೀಂ ಲಿಂಗಾದಪಿ ತಸ್ಯ ತಚ್ಛೇಷತ್ವಂ ವಕ್ತುಂ ಶಕ್ಯತ ಇತ್ಯಾಶಯೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ತ್ರಿಶಂಕುನೇತಿ ।
ಆರ್ಷೇಣೇತಿ ।
ತಪಃಪ್ರಭಾವಜನಿತೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಂತ್ರಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಕಾಶಕತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಪ್ರಕಾಶನಸಾಮರ್ಥ್ಯರೂಪಾಲ್ಲಿಂಗಾಚ್ಚೇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವಾನುವಾಕೇ ಕರ್ಮಾಣ್ಯುಪನ್ಯಸ್ಯಾನಂತರಮೇವ ಋಷೇರಾತ್ಮವಿಷಯದರ್ಶನೋಪನ್ಯಾಸೇ ಶ್ರುತೇಃ ಕೋಽಭಿಪ್ರಾಯ ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಋತಂ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನಂತರಂ ಚೇತಿ ।
ಚಕಾರೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ ।
ಸಕಾಮಸ್ಯ ಪಿತೃಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿರೇವ ‘ಕರ್ಮಣಾ ಪಿತೃಲೋಕಃ’ ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ, ನಾತ್ಮದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —
ನಿಷ್ಕಾಮಸ್ಯೇತಿ ।
ಸಾಂಸಾರಿಕಫಲೇಷು ನಿಃಸ್ಪೃಹಸ್ಯಾಪಿ ವಿದ್ಯಾಮಕಾಮಯಮಾನಸ್ಯ ನ ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿಃ, ಕಿಂ ತು ಪ್ರತ್ಯವಾಯನಿವೃತ್ತಿಮಾತ್ರಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —
ಬ್ರಹ್ಮ ವಿವಿದಿಷೋರಿತಿ ।
ಆರ್ಷಾಣೀತಿ ।
ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಕರ್ಮಸ್ವಪಿ ‘ತಪಸಾ ಕಲ್ಮಷಂ ಹಂತಿ’ ಇತ್ಯಾದೌ ತಪಸ್ತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧೇಸ್ತಜ್ಜನ್ಯಾನಾಮಪಿ ದರ್ಶನಾನಾಮಾರ್ಷತ್ವಮುಕ್ತಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ॥