ಉತ್ತರಾನುವಾಕೇ ಕರ್ಮಣಾಂ ಕರ್ತವ್ಯತಾ ಕಿಮರ್ಥಮುಪದಿಶ್ಯತ ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ವೇದಮನೂಚ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಜ್ಞಾನಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಿನಾವಶ್ಯಂ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪುರುಷೇತಿ ।
ಸಂಸ್ಕಾರಸ್ವರೂಪಂ ಕಥಯನ್ಸಂಸ್ಕಾರದ್ವಾರಾ ತೇಷಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವಮಾಹ —
ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯ ಹೀತಿ ।
ಸತ್ತ್ವಸ್ಯಾಂತಃಕರಣಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಾ ಯಾ ಶುದ್ಧಿಃ ಸೈವ ಸಂಸ್ಕಾರ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಂಜಸೈವೇತಿ ।
ಅಪ್ರತಿಬಂಧೇನೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾಪರೂಪಸ್ಯ ಚಿತ್ತಮಾಲಿನ್ಯಸ್ಯ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವಾತ್ , ಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯೋದಯಹೇತುತ್ವೇ ಹಿ-ಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಮಾನಮಾಹ —
ತಪಸೇತಿ ।
ತಪಸಾ ಕರ್ಮಣಾ ಕಲ್ಮಷನಿವೃತ್ತೌ ವಿದ್ಯಾ ಭವತಿ, ತಯಾ ವಿದ್ಯಯಾ ಅಮೃತಮಶ್ನುತ ಇತಿ ಸ್ಮೃತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಿ ಹಿ ಸ್ಮೃತಿರಿತಿ ।
ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಕರ್ಮಭಿರ್ವಿಶುದ್ಧಸತ್ತ್ವಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ತ್ವಚಿಂತಾಂ ವಿನಾ ಕಥಮಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಮಂಜಸೈವೋತ್ಪದ್ಯೇತ ? ತತ್ರಾಹ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೇತಿ ।
ತತ್ತ್ವಚಿಂತಾಮಪಿ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವೇನ ಶ್ರುತಿರ್ವಕ್ಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತೌ ತಪಃಶಬ್ದಸ್ತತ್ತ್ವವಿಚಾರಪರ ಇತ್ಯೇತದಗ್ರೇ ಸ್ಫುಟೀಕರಿಷ್ಯತೇ । ಉಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪುರುಷಸಂಸ್ಕಾದ್ವಾರಾ ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಸಾಧನತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಉಪದಿಶತೀತ್ಯನುಕ್ತ್ವಾ ರಾಜೇವಾನುಶಾಸ್ತೀತಿ ಕಿಮರ್ಥಂ ವದತಿ ಶ್ರುತಿರಿತ್ಯಾಂಕ್ಯ ಗುರೂಪದೇಶಾತಿಕ್ರಮೇ ಮಹಾನನರ್ಥೋ ಭವೇದಿತಿ ಸೂಚನಾರ್ಥಮಿತ್ಯಾಹ —
ಅನುಶಾಸನಶಬ್ದಾದಿತಿ ।
ತದತಿಕ್ರಮೇ ದೋಷೋ ಭವತೀತಿ ಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರೋಪಪತ್ತಿಮಾಹ —
ಅನುಶಾಸನೇತಿ ।
ಲೋಕೇ ರಾಜಾನುಶಾಸನಾತಿಕ್ರಮೇ ದೋಷೋತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಸಿದ್ಧೇರಿತಿ ಹಿ-ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ನನು ಯಥಾ ಜ್ಞಾನಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಕರ್ಮಾಣಿ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಂ ಕರ್ತವ್ಯಾನಿ ತಥಾ ಜ್ಞಾನೋದಯಾನಂತರಮಪಿ ಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥಂ ತಾನಿ ಕರ್ತವ್ಯಾನಿ, ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಸಮುಚ್ಚಯಸ್ಯೈವ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನತ್ವಾತ್ ; ತಥಾ ಚ ಸ್ಮೃತಿಃ - ‘ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಹೇತುರ್ವಿಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಚೋಕ್ತಂ ಮಹಾಮುನೇ’ ಇತಿ ; ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಾಗುಪನ್ಯಾಸಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಚ-ಶಬ್ದಃ ಶಂಕಾನಿರಾಸಾರ್ಥಃ । ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾರಂಭಾತ್ಪ್ರಾಗುಪನ್ಯಾಸಾದ್ಧೇತೋರ್ವಿದ್ಯೋದಯಾನಂತರಂ ನ ತಾನ್ಯನುಷ್ಠೇಯಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೇವಲೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಪ್ನೋತಿ ಪರಮಿತ್ಯತ್ರ ಪರಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನತ್ವೇನ ವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಾರಂಭಾಚ್ಚ ಹೇತೋರ್ನ ವಿದ್ಯೋದಯಾನಂತರಂ ತಾನ್ಯನುಷ್ಠೇಯಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಗುಪನ್ಯಾಸಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಪ್ನೋತಿ ಪರಮಿತಿ ವಿದ್ಯಾರಂಭಾತ್ಪೂರ್ವಂ ಸಂಹಿತೋಪನಿಷದ್ಯೇವ ಋತಂ ಚೇತ್ಯಾದಾವುಪನ್ಯಸ್ತಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯೋದಯಾನಂತರಮೇವ ಮುಕ್ತಿಲಾಭಶ್ರವಣಾತ್ತದನಂತರಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ನೈಷ್ಫಲ್ಯಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ನ ಮುಕ್ತಿಸಾಧನತ್ವಂ ಕರ್ಮಣಾಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ —
ಉದಿತಾಯಾಂ ಚೇತಿ ।
ಯದಾ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಭಯಂ ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಮಾತ್ಮಭಾವಂ ವಿದ್ಯಯಾ ವಿಂದತೇ ತದೈವಾಭಯಂ ಗತೋ ಭವತಿ । ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ವರೂಪಭೂತಮಾನಂದಂ ವಿದ್ವಾನ್ನ ಬಿಭೇತಿ ಕುತಶ್ಚನ, ಭಯಹೇತ್ವವಿದ್ಯಾಯಾ ವಿದ್ಯೋದಯಕಾಲ ಏವ ನಿವೃತ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಹಮಿತಿ ।
ವಿದುಷಃ ಸಾಧುಕರ್ಮಾಕರಣಪ್ರಯುಕ್ತಸಂತಾಪಾಭಾವೋಕ್ತ್ಯಾ ತಂ ಪ್ರತಿ ಕರ್ಮಣಾಮಾಕಿಂಚನ್ಯಂ ಫಲಾಭಾವಃ ಪ್ರತೀಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಮುಚ್ಚಯಸ್ಯ ಶ್ರುತಿಬಾಹ್ಯತ್ವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಾಗುತ್ಪನ್ಯಾಸಾದಿಹೇತೋರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತ್ಯರ್ಥಾನ್ಯೇವ ನ ಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥಾನೀತಿ ಗಮ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ದುರಿತಕ್ಷಯದ್ವಾರಾ ವಿದ್ಯೋತ್ಪತ್ತ್ಯರ್ಥಾನ್ಯೇವೇತ್ಯಾಹ —
ಮಂತ್ರೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಯಾ ಕರ್ಮಣಾ ಮೃತ್ಯುಂ ಪಾಪ್ಮಾನಂ ತೀರ್ತ್ವೇತಿ ಕರ್ಮಣಾಂ ದುರಿತಕ್ಷಯಫಲಕತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಪೂರ್ವಕಂ ವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಸ್ಯ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವಪ್ರತಿಪಾದಕಮಂತ್ರವರ್ಣಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಚ ಸತಿ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಹೇತುರಿತಿ ಸ್ಮೃತಿವಚನಂ ಕ್ರಮಸಮುಚ್ಚಯಪರಮ್ , ನ ಯೌಗಪದ್ಯೇನ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೋಃ ಸಮುಚ್ಚಯಪರಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ । ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಪರಿಹರತಿ —
ಋತಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿದ್ಯಾಫಲೇ ಸ್ವಾರಾಜ್ಯೇಽನುಪಯೋಗಮಾಶಂಕ್ಯ ತತ್ರೋಪಯೋಗಕಥನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪೂರ್ವತ್ರೋಪದೇಶ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಗ್ರಂಥೇತಿ ।
ವೇದಮಧ್ಯಾಪ್ಯಾನಂತರಮೇವ ತದರ್ಥಮಪ್ಯುಪದಿಶತೀತಿ ವದಂತ್ಯಾಃ ಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಹಾ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸಾ ಕರ್ಮವಿಚಾರಃ ।
ಇತಶ್ಚ ಧರ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸಾಂ ಕೃತ್ವೈವ ಗುರುಕುಲಾನ್ನಿವರ್ತಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಬುದ್ಧ್ವೇತಿ ।
ನ ಚ ವೇದಾಧ್ಯಯನಾನಂತರಮಾಚಾರ್ಯೇಣಾನುಜ್ಞಾತೋ ದಾರಾನಾಹೃತ್ಯ ಮೀಮಾಂಸಯಾ ಕರ್ಮಾವಬೋಧಂ ಸಂಪಾದಯತು, ತದಾ ತತ್ಸಂಪಾದನೇಽಪಿ ನ ‘ಬುದ್ಧ್ವಾ - ’ ಇತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧ ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ , ದಾರಸಂಗ್ರಹಾನಂತರಂ ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಾನುಷ್ಠಾನಾವಶ್ಯಂಭಾವೇನ ಪುನಸ್ತಸ್ಯ ಗುರುಕುಲವಾಸಾಸಂಭವಾತ್ ; ಅತಃ ಪ್ರಾಗೇವ ಕರ್ಮಾವಬೋಧಃ ಸಂಪಾದನೀಯ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಯಥಾಪ್ರಮಾಣಾವಗತಮಪಿ ಪರಸ್ಯಾಹಿತಂ ನ ವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ವಕ್ತವ್ಯಂ ಚೇತಿ ।
ವಚನಾರ್ಹಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತದಾಹ ಭಗವಾನ್ - ‘ಅನುದ್ವೇಗಕರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಿಯಹಿತಂ ಚ ಯತ್’ ಇತಿ ।
ಸಾಮಾನ್ಯವಚನಮಿತಿ ।
ಅನುಷ್ಠೇಯಸಾಮಾನ್ಯವಾಚಕಮಪಿ ಧರ್ಮಪದಂ ಸತ್ಯಾದಿರೂಪಧರ್ಮವಿಶೇಷನಿರ್ದೇಶಸಂನಿಧಾನಾತ್ತದತಿರಿಕ್ತಾನುಷ್ಠೇಯಪರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾದಧ್ಯಯನಾದಿತಿ ।
ಅಧ್ಯಯನೇನ ಗೃಹೀತಸ್ಯ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಸ್ಯ ಪ್ರಮಾದೋ ವಿಸ್ಮರಣಮ್ , ತನ್ಮಾಕುರ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ ; ‘ಬ್ರಹ್ಮೋಜ್ಝೇ ಮೇ ಕಿಲ್ಬಿಷಮ್’ ಇತಿ ಮಂತ್ರವರ್ಣೇನ ‘ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾಸಮಂ ಜ್ಞೇಯಮಧೀತಸ್ಯ ವಿನಾಶನಮ್’ ಇತಿ ಸ್ಮರಣೇನ ಚ ವೇದವಿಸ್ಮರಣೇ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಾವಗಮಾತ್ ।
ಮೇ ಮಮ ಕಿಲ್ಬಿಷಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಜ್ಝೇ ವೇದವಿಸ್ಮರಣವತಿ ಪುರುಷೇ ಗಚ್ಛತ್ವಿತಿ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ । ನನು ನ ಕರ್ತವ್ಯೇತಿ ಕಥಮ್ , ಸಂತತಿಪ್ರಾಪ್ತೇರ್ದೈವಾಧೀನತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಅನುತ್ಪದ್ಯಮಾನೇಽಪೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚೈವಮೇವ ಶ್ರುತೇರಭಿಪ್ರಾಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಜೇತಿ ।
ಋತಂ ಚೇತ್ಯನುವಾಕೇ ‘ಪ್ರಜಾ ಚ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಪ್ರವಚನೇ ಚ, ಪ್ರಜನಶ್ಚ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಪ್ರವಚನೇ ಚ, ಪ್ರಜಾತಿಶ್ಚ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಪ್ರವಚನೇ ಚ’ ಇತಿ ಸಂತತಿವಿಷಯ ಏವ ಪ್ರಜಾದಿತ್ರಯನಿರ್ದೇಶಬಲಾಚ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಶ್ರುತೇಃ ಸಂತತ್ಯರ್ಥಯತ್ನೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಾಭಾವ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಋತುಕಾಲಗಮನಾಭಾವೇ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಸ್ಮರಣಾತ್ತಾವನ್ಮಾತ್ರಮೇವ ಶ್ರುತಿರವಕ್ಷ್ಯದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಚ ಶ್ರುತ್ಯಾ ತಾತ್ಪರ್ಯೇಣ ಸಂತತಿಃ ಸಂಪಾದನೀಯೇತಿ ಕಿಮರ್ಥಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ , ಪಿತೃಋಣಸ್ಯ ಪರಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿಪ್ರತಿಬಂಧಕತ್ವೇನ ತದಪಾಕರಣದ್ವಾರಾ ಪರಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನತ್ವಾತ್ ; ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ — ‘ನಾಪುತ್ರಸ್ಯ ಲೋಕೋಽಸ್ತಿ’ ಇತಿ । ನ ಕೇವಲಂ ಪಿತೃಋಣಂ ಪರಲೋಕಪ್ರತಿಬಂಧಕಮ್ , ಕಿಂ ತು ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಪಿ ; ತಥಾ ಚ ಮನುಃ — ‘ಋಣಾನಿ ತ್ರೀಣ್ಯಪಾಕೃತ್ಯ ಮನೋ ಮೋಕ್ಷೇ ನಿವೇಶಯೇತ್ । ಅನಪಾಕೃತ್ಯ ಚೈತಾನಿ ಮೋಕ್ಷಮಿಚ್ಛನ್ವ್ರಜತ್ಯಧಃ’ ಇತಿ । ತಥಾ ಚ ಮುಮುಕ್ಷುಣಾಪಿ ಸಂತತಿಯತ್ನಃ ಕರ್ತವ್ಯ ಇತಿ । ನನು ಸತ್ಯಾತ್ಪ್ರಮಾದನಿಷೇಧವಚನಸ್ಯ ಯದಿ ಸತ್ಯಮೇವ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥೋ ವಿವಕ್ಷಿತಃ, ತದಾ ‘ಸತ್ಯಂ ವದ’ ಇತ್ಯನೇನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಸತ್ಯಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಚ-ಶಬ್ದಃ ಶಂಕಾನಿರಾಸಾರ್ಥಃ ।
ನನು ಯದ್ಯತ್ರಾನೃತವದನನಿಷೇಧೋ ವಿವಕ್ಷಿತಃ ತರ್ಹ್ಯನೃತಂ ನ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯನುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಮಾದಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೇ ಕೋಽಭಿಪ್ರಾಯಃ ಶ್ರುತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಪ್ರಮಾದಶಬ್ದಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ಅನೃತವದನವಿಷಯೇ ವಿಸ್ಮೃತ್ಯಾನೃತವದನೇಽಪಿ ದೋಷಾಧಿಕ್ಯಮೇವ, ‘ಸಮೂಲೋ ವಾ ಏಷ ಪರಿಶುಷ್ಯತಿ ಯೋಽನೃತಮಭಿವದತಿ’ ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ‘ನಾನೃತಾತ್ಪಾತಕಂ ಕಿಂಚಿತ್’ ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಶ್ಚ । ತಸ್ಮಾದನೃತವರ್ಜನೇ ಸದಾ ಜಾಗರೂಕೇಣೈವ ಭವಿತವ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ವಿಸ್ಮೃತ್ಯಾನೃತವದನೇಽಪಿ ದೋಷಾತಿಶಯಾಭಾವೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಸತ್ಯೇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಅನನುಷ್ಠಾನಮಿತಿ ।
ಅನುಷ್ಠೇಯಸ್ವರೂಪಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯಾಲಸ್ಯಾದಿಕೃತಮನನುಷ್ಠಾನಂ ಪ್ರಮಾದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಷ್ಠಾತವ್ಯ ಏವೇತಿ ।
ಧರ್ಮ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆತ್ಮರಕ್ಷಣಾರ್ಥಾದಿತಿ ।
ಶರೀರರಕ್ಷಣಾರ್ಥಾಚ್ಚಿಕಿತ್ಸಾದಿರೂಪಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಂಗಲಾರ್ಥಾದಿತಿ ।
‘ವಾಯವ್ಯಂ ಶ್ವೇತಮಾಲಭೇತ’ ಇತ್ಯಾದೌ ವಿಹಿತಾದ್ವೈದಿಕಾತ್ ಲೌಕಿಕಾತ್ಪ್ರತಿಗ್ರಹಾದೇಶ್ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇವೇತಿ ।
ದೇವಕಾರ್ಯಂ ಯಾಗಾದಿ, ಪಿತೃಕಾರ್ಯಂ ಶ್ರಾದ್ಧಾದೀತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಮಾತ್ರಾದೀನಾಂ ವಸ್ತುತೋ ದೇವತ್ವಾಭಾವಾದಾಹ —
ದೇವತಾವದಿತಿ ।
ಶ್ರೌತಸ್ಮಾರ್ತಕರ್ಮಜಾತಮುಪದಿಶ್ಯಾಚಾರಪ್ರಮಾಣಕಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ವಿಶೇಷೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಮುಪದಿಶತಿ —
ಯಾನ್ಯಪಿ ಚೇತಿ ।
ಅಪಿ ಚ ಯಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಆಚಾರ್ಯಕೃತಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಸಾಕಲ್ಯೇನೋಪಾದೇಯತ್ವಮಿತಿ ವಿಶೇಷಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಯಾನ್ಯಸ್ಮಾಕಮಿತಿ ।
ವಿಪರೀತಾನೀತಿ ।
ಶಾಪಪ್ರದಾನಾದೀನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಚಾರ್ಯತ್ವಾದೀತಿ ।
ಆದಿಪದಂ ಮಾತೃತ್ವಪಿತೃತ್ವಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ , । ಆಚಾರ್ಯಾದಿಭಿನ್ನಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಶಸ್ಯತರಾ ಇತಿ ।
ಸಗುಣನಿರ್ಗುಣಬ್ರಹ್ಮನಿಷ್ಠಾದಿಯುಕ್ತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಸ್ಯಾವಿವಕ್ಷಾಯಾಂ ಕಾರಣಾಭಾವಂ ಮತ್ವಾಹ —
ನ ಕ್ಷತ್ತ್ರಿಯೇತಿ ।
ಆಸನಾದಿನೇತಿ ।
ಶುಶ್ರೂಷಾನ್ನಪಾನಾದಿಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಮಾದಿಪದಮ್ ।
ಗೋಷ್ಠೀತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥನಿರ್ಣಯಾಯ ಕ್ರಿಯಮಾಣೋ ವ್ಯವಹಾರೋಽತ್ರ ಗೋಷ್ಠೀ, ಸಾ ನಿಮಿತ್ತಮುದ್ದೇಶ್ಯತಯಾ ಕಾರಣಂ ಯಸ್ಯ ಸಮುದಿತಸ್ಯ ಸಮುದಾಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಶ್ವಾಸೋಽಪಿ ನ ಕರ್ತವ್ಯ ಇತಿ ।
ಕಿಮು ವಕ್ತವ್ಯಂ ಪಂಡಿತಂಮನ್ಯತಯಾ ವಿಸ್ರಂಭೇಣ ವಾರ್ತ್ತಾದಿಕಂ ನ ಕಾರ್ಯಮಿತೀತಿ ಭಾವಃ ।
ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಂ ಸಮುದಿತೇ ಗತ್ವಾ ಕಿಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಮಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —
ಕೇವಲಮಿತಿ ।
ಶ್ರದ್ಧಯೈವೇತಿ ।
ಅವರ್ಜನೀಯತಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತೇಷ್ವಪಾತ್ರೇಷ್ವಪೀತ್ಯರ್ಥಃ । ತದುಕ್ತಂ ವಾರ್ತ್ತಿಕೇ ‘ಶ್ರದ್ಧಯೈವ ಚ ದಾತವ್ಯಮಶ್ರದ್ಧಾಭಾಜನೇಷ್ವಪಿ’ ಇತಿ ।‘ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಹುತಂ ದತ್ತಂ ತಪಸ್ತಪ್ತಂ ಕೃತಂ ಚ ಯತ್ । ಅಸದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪಾರ್ಥ ನ ಚ ತತ್ಪ್ರೇತ್ಯ ನೋ ಈಹ’ ಇತಿ ಭಗವತೋಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನ ದಾತವ್ಯಮಿತಿ ।
‘ಅಶ್ರದ್ಧಯಾ ಹುತಂ ದತ್ತಂ ತಪಸ್ತಪ್ತಂ ಕೃತಂ ಚ ಯತ್ । ಅಸದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ಪಾರ್ಥ ನ ಚ ತತ್ಪ್ರೇತ್ಯ ನೋ ಈಹ’ ಇತಿ ಭಗವತೋಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸ್ವವಿಭೂತ್ಯನುಸಾರೇಣ ದೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಶ್ರಿಯೇತಿ ।
ಬಹು ದದತಾಪಿ ಮಯಾ ಕಿಯದ್ದೀಯತ ಇತಿ ಲಜ್ಜಾವತಾ ದಾತವವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಲಜ್ಜಯೇತಿ ।
ಪರಲೋಕಭಯೇನ ದೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಭಿಯೇತಿ ।
ಮಿತ್ರೇತಿ ।
ಮಿತ್ರಸುಹೃದಾದೇರ್ಯತ್ಕಾರ್ಯಂ ತೇನಾಪಿ ನಿಮಿತ್ತೇನ ದೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಕರ್ಮಾದಾವಿತಿ ।
ದೇಶಾದ್ಯರ್ಥಕಸ್ಯ ತತ್ರಶಬ್ದಸ್ಯ ಯುಕ್ತಾ ಇತ್ಯನೇನಾನ್ವಯ ಉಕ್ತಃ ; ಕಸ್ಮಿನ್ವಿಷಯೇ ಯುಕ್ತಾ ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ಕರ್ಮಾದಾವಿತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ವಿವೇಚನೀಯಮ್ ।
ಅಭಿಯುಕ್ತಾ ಇತಿ ।
ಕರ್ಮಾದಾವಭಿಯೋಗೋ ವಿಧಿವತ್ತದನುಷ್ಠಾನಮ್ , ಅನುಷ್ಠೇಯಾರ್ಥನಿರ್ಣಯಸ್ಯ ಸಂಮರ್ಶಿನ ಇತ್ಯನೇನ ಲಬ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ಅಪರಪ್ರಯುಕ್ತಾ ಇತಿ ।
ಸ್ವತಂತ್ರಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಕಾಮಹತಾ ಇತಿ ।
ಲಾಭಪೂಜಾದಿಕಾಮೋಪಹತಾ ನ ಭವಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾ ತ್ವಮಪೀತಿ ।
ಉದಿತಹೋಮಾದಿವಿಷಯೇ ಸಂದೇಹೇ ಸತಿ ಸ್ವಸ್ವವಂಶಸ್ಥಿತಾನಾಮೇತಾದೃಶಾನಾಮಾಚಾರಾದ್ವ್ಯವಸ್ಥಾಂ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯ ತಥಾ ವರ್ತೇಥಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕೇನಚಿದಿತಿ ।
ಸ್ವರ್ಣಸ್ತೇಯಾದಿರೂಪೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಂದಿಹ್ಯಮಾನೇನೇತಿ ವಿಶೇಷಣಾತ್ಪಾತಕಿತ್ವೇನ ನಿಶ್ಚಿತಾನಾಮಭ್ಯಾಖ್ಯಾತಪದೇನ ಗ್ರಹಣಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ಗಮ್ಯತೇ ತೇಷಾಮಸಂವ್ಯವಹಾರ್ಯತ್ವನಿಶ್ಚಯೇನ ತದ್ವಿಷಯೇ ವಿಚಾರಾಪ್ರಸಕ್ತೇರಿತಿ ಮತ್ವಾ ತದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಃ ಕೃತೇತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ತೇಷ್ವಿತಿ ।
ಪಾತಕಿತ್ವಸಂಶಯಾಸ್ಪದೇಷು ಪುರುಷೇಷು ಯಥೋಕ್ತಂ ತಸ್ಮಿಂದೇಶೇ ಕಾಲೇ ವೇತ್ಯಾದಿಕಂ ಸರ್ವಮುಪನಯೇದ್ಯೋಜಯೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಯೇ ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಜಾತಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಅಕ್ಷರಾರ್ಥಕಥನಪ್ರಸಕ್ತಾವಾಹ —
ಯೇ ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿಸಮಾನಮಿತಿ ।
ಯೇ ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಜಾತಂ ಪೂರ್ವೇಣ ಯೇ ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಜಾತೇನ ಸಮಾನಾರ್ಥಮ್ , ಅತೋ ನ ಪೃಥಗ್ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮನುಶಾಸನಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಏಷ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸತ್ಯಂ ವದೇತ್ಯಾದಿಗ್ರಂಥಸಂದರ್ಭ ಏತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಪುತ್ರೇತಿ ।
ಪುತ್ರಾದಿಭ್ಯಃ ಶುಕಾದಿಭ್ಯಃ ಪಿತ್ರಾದೀನಾಂ ವ್ಯಾಸಾದೀನಾಂ ಯ ಉಪದೇಶ ಇತಿಹಾಸಾದೌ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ಸೋಽಪ್ಯೇಷ ಏವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಯಮೇವಾರ್ಥ ಇತಿಹಾಸಾದಾವುಕ್ತ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ಕೃತ್ಸ್ನಸ್ಯಾಪ್ಯತ್ರೈವ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತಿ ವಕ್ತುಮೇಷಾ ವೇದೋಪನಿಷದಿತಿ ವಾಕ್ಯಮ್ ; ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ವೇದರಹಸ್ಯಮಿತಿ ।
ಏಷಾ ವೇದೋಪನಿಷದಿತ್ಯತ್ರೈತಚ್ಛಬ್ದಃ ಪ್ರಕೃತಕರ್ಮಸಂಹತಿಪರಃ ।
ಈಶ್ವರವಚನಮಿತಿ ।
‘ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ಮಮೈವಾಜ್ಞೇ’ ಇತಿ ಸ್ಮರಣಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನನ್ವನುಶಾಸನಂ ವಿಧಿರಿತಿ ಕುತೋ ನೋಚ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ —
ಆದೇಶವಾಚ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಆದೇಶಪದೇನ ವಿಧೇರುಕ್ತತಯಾ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಾಪತ್ತೇರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅನುಶಾಸನಪದಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರಮಾಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಂ ವೇತಿ ।
ಆದರಾರ್ಥಮಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೇ ಯತ್ನಾಧಿಕ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥