தைத்திரீயோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ஏகாத³ஶோ(அ)நுவாக:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
வநமாலாவ்யாக்²யா
 
யே தத்ர ப்³ராஹ்மணா: ஸம்மர்ஶிந: । யுக்தா ஆயுக்தா: । அலூக்ஷா த⁴ர்மகாமா: ஸ்யு: । யதா² தே தத்ர வர்தேரந் । ததா² தத்ர வர்தேதா²: । அதா²ப்⁴யாக்²யாதேஷு । யே தத்ர ப்³ராஹ்மணா: ஸம்மர்ஶிந: । யுக்தா ஆயுக்தா: । அலூக்ஷா த⁴ர்மகாமா: ஸ்யு: । யதா² தே தேஷு வர்தேரந் । ததா² தேஷு வர்தேதா²: । ஏஷ ஆதே³ஶ: । ஏஷ உபதே³ஶ: । ஏஷா வேதோ³பநிஷத் । ஏதத³நுஶாஸநம் । ஏவமுபாஸிதவ்யம் । ஏவமு சைதது³பாஸ்யம் ॥ 4 ॥
அத்ரைதச்சிந்த்யதே வித்³யாகர்மணோர்விவேகார்த²ம் - கிம் கர்மப்⁴ய ஏவ கேவலேப்⁴ய: பரம் ஶ்ரேய:, உத வித்³யாஸம்வ்யபேக்ஷேப்⁴ய:, ஆஹோஸ்வித்³வித்³யாகர்மப்⁴யாம் ஸம்ஹதாப்⁴யாம் , வித்³யாயா வா கர்மாபேக்ஷாயா:, உத கேவலாயா ஏவ வித்³யாயா இதி । தத்ர கேவலேப்⁴ய ஏவ கர்மப்⁴ய: ஸ்யாத் , ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காராத் ‘வேத³: க்ருத்ஸ்நோ(அ)தி⁴க³ந்தவ்ய: ஸரஹஸ்யோ த்³விஜந்மநா’ இதி ஸ்மரணாத் । அதி⁴க³மஶ்ச ஸஹோபநிஷத³ர்தே²நாத்மஜ்ஞாநாதி³நா । ‘வித்³வாந்யஜதே’ ‘வித்³வாந்யாஜயதி’ இதி ச விது³ஷ ஏவ கர்மண்யதி⁴கார: ப்ரத³ர்ஶ்யதே ஸர்வத்ர ஜ்ஞாத்வாநுஷ்டா²நமிதி ச । க்ருத்ஸ்நஶ்ச வேத³: கர்மார்த² இதி ஹி மந்யந்தே கேசித் । கர்மப்⁴யஶ்சேத்பரம் ஶ்ரேயோ நாவாப்யதே, வேதோ³(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் । ந ; நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । நித்யோ ஹி மோக்ஷ இஷ்யதே । கர்மகார்யஸ்ய சாநித்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । கர்மப்⁴யஶ்சேச்ச்²ரேய:, அநித்யம் ஸ்யாத் ; தச்சாநிஷ்டம் । நநு காம்யப்ரதிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴த் ஆரப்³த⁴ஸ்ய ச கர்மண உபபோ⁴கே³நைவ க்ஷயாத் நித்யாநுஷ்டா²நாச்ச ப்ரத்யவாயாநுபபத்தே: ஜ்ஞாநநிரபேக்ஷ ஏவ மோக்ஷ இதி சேத் , தச்ச ந, கர்மஶேஷஸம்ப⁴வாத்தந்நிமித்தா ஶரீராந்தரோத்பத்தி: ப்ராப்நோதீதி ப்ரத்யுக்தம் ; கர்மஶேஷஸ்ய ச நித்யாநுஷ்டா²நேநாவிரோதா⁴த்க்ஷயாநுபபத்திரிதி ச । யது³க்தம் ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காராதி³த்யாதி³, தச்ச ந ; ஶ்ருதஜ்ஞாநவ்யதிரேகாது³பாஸநஸ்ய । ஶ்ருதஜ்ஞாநமாத்ரேண ஹி கர்மண்யதி⁴க்ரியதே, நோபாஸநஜ்ஞாநமபேக்ஷதே । உபாஸநம் ச ஶ்ருதஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரம் விதீ⁴யதே மோக்ஷப²லம் ; அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ஸ்யாத் ; ‘ஶ்ரோதவ்ய:’ இத்யுக்த்வா தத்³வ்யதிரேகேண ‘மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இதி யத்நாந்தரவிதா⁴நாத் மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஶ்ச ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶ்ரவணஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரத்வம் । ஏவம் தர்ஹி வித்³யாஸம்வ்யபேக்ஷேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: ஸ்யாந்மோக்ஷ: ; வித்³யாஸஹிதாநாம் ச கர்மணாம் ப⁴வேத்கார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் ; யதா² ஸ்வதோ மரணஜ்வராதி³கார்யாரம்ப⁴ஸமர்தா²நாமபி விஷத³த்⁴யாதீ³நாம் மந்த்ரஸஶர்கராதி³ஸம்யுக்தாநாம் கார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , ஏவம் வித்³யாஹிதை: கர்மபி⁴: மோக்ஷ ஆரப்⁴யத இதி சேத் , ந ; ஆரப்⁴யஸ்யாநித்யத்வாதி³த்யுக்தோ தோ³ஷ: । வசநாதா³ரப்⁴யோ(அ)பி நித்ய ஏவேதி சேத் , ந ; ஜ்ஞாபகத்வாத்³வசநஸ்ய । வசநம் நாம யதா²பூ⁴தஸ்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாபகம் , நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரு । ந ஹி வசநஶதேநாபி நித்யமாரப்⁴யதே, ஆரப்³த⁴ம் வா அவிநாஶி ப⁴வேத் । ஏதேந வித்³யாகர்மணோ: ஸம்ஹதயோர்மோக்ஷாரம்ப⁴கத்வம் ப்ரத்யுக்தம் ॥
யே தத்ர ப்³ராஹ்மணா: ஸம்மர்ஶிந: । யுக்தா ஆயுக்தா: । அலூக்ஷா த⁴ர்மகாமா: ஸ்யு: । யதா² தே தத்ர வர்தேரந் । ததா² தத்ர வர்தேதா²: । அதா²ப்⁴யாக்²யாதேஷு । யே தத்ர ப்³ராஹ்மணா: ஸம்மர்ஶிந: । யுக்தா ஆயுக்தா: । அலூக்ஷா த⁴ர்மகாமா: ஸ்யு: । யதா² தே தேஷு வர்தேரந் । ததா² தேஷு வர்தேதா²: । ஏஷ ஆதே³ஶ: । ஏஷ உபதே³ஶ: । ஏஷா வேதோ³பநிஷத் । ஏதத³நுஶாஸநம் । ஏவமுபாஸிதவ்யம் । ஏவமு சைதது³பாஸ்யம் ॥ 4 ॥
அத்ரைதச்சிந்த்யதே வித்³யாகர்மணோர்விவேகார்த²ம் - கிம் கர்மப்⁴ய ஏவ கேவலேப்⁴ய: பரம் ஶ்ரேய:, உத வித்³யாஸம்வ்யபேக்ஷேப்⁴ய:, ஆஹோஸ்வித்³வித்³யாகர்மப்⁴யாம் ஸம்ஹதாப்⁴யாம் , வித்³யாயா வா கர்மாபேக்ஷாயா:, உத கேவலாயா ஏவ வித்³யாயா இதி । தத்ர கேவலேப்⁴ய ஏவ கர்மப்⁴ய: ஸ்யாத் , ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காராத் ‘வேத³: க்ருத்ஸ்நோ(அ)தி⁴க³ந்தவ்ய: ஸரஹஸ்யோ த்³விஜந்மநா’ இதி ஸ்மரணாத் । அதி⁴க³மஶ்ச ஸஹோபநிஷத³ர்தே²நாத்மஜ்ஞாநாதி³நா । ‘வித்³வாந்யஜதே’ ‘வித்³வாந்யாஜயதி’ இதி ச விது³ஷ ஏவ கர்மண்யதி⁴கார: ப்ரத³ர்ஶ்யதே ஸர்வத்ர ஜ்ஞாத்வாநுஷ்டா²நமிதி ச । க்ருத்ஸ்நஶ்ச வேத³: கர்மார்த² இதி ஹி மந்யந்தே கேசித் । கர்மப்⁴யஶ்சேத்பரம் ஶ்ரேயோ நாவாப்யதே, வேதோ³(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் । ந ; நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । நித்யோ ஹி மோக்ஷ இஷ்யதே । கர்மகார்யஸ்ய சாநித்யத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । கர்மப்⁴யஶ்சேச்ச்²ரேய:, அநித்யம் ஸ்யாத் ; தச்சாநிஷ்டம் । நநு காம்யப்ரதிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴த் ஆரப்³த⁴ஸ்ய ச கர்மண உபபோ⁴கே³நைவ க்ஷயாத் நித்யாநுஷ்டா²நாச்ச ப்ரத்யவாயாநுபபத்தே: ஜ்ஞாநநிரபேக்ஷ ஏவ மோக்ஷ இதி சேத் , தச்ச ந, கர்மஶேஷஸம்ப⁴வாத்தந்நிமித்தா ஶரீராந்தரோத்பத்தி: ப்ராப்நோதீதி ப்ரத்யுக்தம் ; கர்மஶேஷஸ்ய ச நித்யாநுஷ்டா²நேநாவிரோதா⁴த்க்ஷயாநுபபத்திரிதி ச । யது³க்தம் ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காராதி³த்யாதி³, தச்ச ந ; ஶ்ருதஜ்ஞாநவ்யதிரேகாது³பாஸநஸ்ய । ஶ்ருதஜ்ஞாநமாத்ரேண ஹி கர்மண்யதி⁴க்ரியதே, நோபாஸநஜ்ஞாநமபேக்ஷதே । உபாஸநம் ச ஶ்ருதஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரம் விதீ⁴யதே மோக்ஷப²லம் ; அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ஸ்யாத் ; ‘ஶ்ரோதவ்ய:’ இத்யுக்த்வா தத்³வ்யதிரேகேண ‘மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இதி யத்நாந்தரவிதா⁴நாத் மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஶ்ச ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶ்ரவணஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரத்வம் । ஏவம் தர்ஹி வித்³யாஸம்வ்யபேக்ஷேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: ஸ்யாந்மோக்ஷ: ; வித்³யாஸஹிதாநாம் ச கர்மணாம் ப⁴வேத்கார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் ; யதா² ஸ்வதோ மரணஜ்வராதி³கார்யாரம்ப⁴ஸமர்தா²நாமபி விஷத³த்⁴யாதீ³நாம் மந்த்ரஸஶர்கராதி³ஸம்யுக்தாநாம் கார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , ஏவம் வித்³யாஹிதை: கர்மபி⁴: மோக்ஷ ஆரப்⁴யத இதி சேத் , ந ; ஆரப்⁴யஸ்யாநித்யத்வாதி³த்யுக்தோ தோ³ஷ: । வசநாதா³ரப்⁴யோ(அ)பி நித்ய ஏவேதி சேத் , ந ; ஜ்ஞாபகத்வாத்³வசநஸ்ய । வசநம் நாம யதா²பூ⁴தஸ்யார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாபகம் , நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரு । ந ஹி வசநஶதேநாபி நித்யமாரப்⁴யதே, ஆரப்³த⁴ம் வா அவிநாஶி ப⁴வேத் । ஏதேந வித்³யாகர்மணோ: ஸம்ஹதயோர்மோக்ஷாரம்ப⁴கத்வம் ப்ரத்யுக்தம் ॥
அத்ரைததி³தி ; கேவலேப்⁴ய இதி ; உத வித்³யேதி ; ஆஹோஸ்விதி³தி ; வித்³யயா வேதி ; உத கேவலயைவேதி ; தத்ரேத்யாதி³நா ; ஸமஸ்தேதி ; வேத³ இதி ; அதி⁴க³மஶ்சேதி ; வித்³வாநிதி ; ஜ்ஞாத்வேதி ; க்ருத்ஸ்நஶ்சேதி ; கர்மப்⁴யஶ்சேதி³தி ; அநர்த²க: ஸ்யாதி³தி ; நேத்யாதி³நா ; நித்யோ ஹீதி ; கர்மகார்யஸ்ய சேதி ; கர்மப்⁴யஶ்சேதி³தி ; தச்சேதி ; காம்யேதி ; தச்ச நேதி ; தந்நிமித்தேதி ; ப்ரத்யுக்தமிதி ; கர்மஶேஷஸ்ய சேதி ; இதி சேதி ; யச்சோக்தமித்யாதி³நா ; ஶ்ருதஜ்ஞாநேந ; ஶ்ருதஜ்ஞாநமாத்ரேண ஹீதி ; நோபாஸநமபேக்ஷத இதி ; உபாஸநம் சேதி ; அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தி⁴ஶ்ச ஸ்யாதி³தி ; ஶ்ரோதவ்ய இத்யுக்த்வேதி ; மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஶ்சேதி ; ஏவம் தர்ஹீதி ; வித்³யாஸஹிதாநாம் சேதி ; கார்யாந்தரேதி ; யதே²தி ; நாரப்⁴யஸ்யேதி ; வசநாதி³தி ; நேதி ; வசநம் நாமேத்யாதி³நா ; நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரிதி ; ந ஹீதி ; நித்யமிதி ; ஆரப்³த⁴ம் வேதி ; ஏதேநேதி ;

ஆத்³யவாதே³ கேவலாயா வித்³யாயா முக்திஸாத⁴நத்வம் ஸாதி⁴தமபி விஶிஷ்ய ஸமுச்சயநிராகரணேந புந: ஸாத⁴யிதும் சிந்தாமுபக்ரமதே —

அத்ரைததி³தி ।

வித்³யாகர்மணோ: ப²லபே⁴த³ஜ்ஞாநார்த²மேதத்³வக்ஷ்யமாணம் வஸ்து சிந்த்யத இத்யர்த²: ।

ஏவகாரஸ்ய வ்யாக்²யாநம் —

கேவலேப்⁴ய இதி ।

உத வித்³யேதி ।

வித்³யா பரப்³ரஹ்மவித்³யா, உபஸர்ஜநதயா தத்ஸாபேக்ஷேப்⁴ய இத்யர்த²: ।

வித்³யாகர்மணோ: ஸமப்ராதா⁴ந்யபக்ஷமாஹ —

ஆஹோஸ்விதி³தி ।

வித்³யாப்ராதா⁴ந்யகோடிமாஹ —

வித்³யயா வேதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தகோடிமாஹ —

உத கேவலயைவேதி ।

பூர்வபக்ஷமாஹ —

தத்ரேத்யாதி³நா ।

‘வேத³மநூச்ய’ இத்யாதௌ³ ஶ்ருதே: கர்மஸ்வத்யந்தாத³ரத³ர்ஶநாத் ‘கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴மாஸ்தி²தா ஜநகாத³ய:’ இதி ப⁴க³வத்³வசநத³ர்ஶநாச்ச கர்மப்⁴ய ஏவ பரம் ஶ்ரேய: ; நச வித்³யாவையர்த்²யம் ஶங்கநீயம் , தஸ்யா: கர்மஶேஷத்வாப்⁴யுபக³மாத் , தத்ப²லவசநஸ்யாத ஏவார்த²வாத³த்வாந்ந தத்³விரோதோ⁴(அ)பீதி பா⁴வ: ।

உபநிஷஜ்ஜந்யாயா வித்³யாயா: கர்மஶேஷத்வே ஹேதுமாஹ —

ஸமஸ்தேதி ।

ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காரே மாநமாஹ —

வேத³ இதி ।

ரஹஸ்யாந்யுபநிஷத³: ।

ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காரே(அ)ப்யுபநிஷத³ர்த²ஜ்ஞாநஸ்ய கர்மாங்க³த்வே கிமாயாதம் ? தத்ராஹ —

அதி⁴க³மஶ்சேதி ।

ஸரஹஸ்ய இதி விஶேஷணாது³பநிஷத்ப்ரயோஜநபூ⁴தேநாத்மவிஜ்ஞாநேந ஸஹைவ வேதா³ர்தா²வக³மோ கு³ருகுலே ஸம்பாத³நீய இதி ஸ்ம்ருத்யர்தோ²(அ)வக³ம்யதே ; ததா² ச கர்மகாண்டா³ர்த²ஜ்ஞாநவத்³வேதா³ந்தார்த²ஜ்ஞாநஸ்யாபி கர்மாங்க³த்வமாயாதீதி பா⁴வ: ।

ஆத்மவித்³யாயா: கர்மாங்க³த்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

வித்³வாநிதி ।

ஸர்வத்ர வேதே³ வித்³வாந்யஜதே வித்³வாந்யாஜயதி இதி ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநரூபவித்³யாவத ஏவ யதோ(அ)தி⁴கார: ப்ரத³ர்ஶ்யதே, ததோ(அ)ப்யாத்மஜ்ஞாநஸ்ய கர்மஶேஷத்வமித்யர்த²: ।

ஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநவத: கர்மாதி⁴காரே ஸ்ம்ருத்யந்தரமாஹ —

ஜ்ஞாத்வேதி ।

‘ஜ்ஞாத்வாநுஷ்டா²நம்’ இதி ஸ்ம்ருத்யா ச விது³ஷ ஏவ கர்மண்யதி⁴கார: ப்ரத³ர்ஶ்யத இதி யோஜநா ।

ஏவமௌபநிஷதா³த்மஜ்ஞாநஸ்ய தத்ப²லவசநஸ்ய ச கர்மஶேஷத்வப்ரத³ர்ஶநேந க்ருத்ஸ்நஸ்ய வேத³ஸ்ய கர்மபரத்வமுக்தம் । தத்ர ஜைமிநிஶப³ரஸ்வாமிஸம்மதிமாஹ —

க்ருத்ஸ்நஶ்சேதி ।

தது³க்தம் ஜைமிநிநா - ‘ஆம்நாஸ்யஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத் - ’ இதி ; ஶப³ரஸ்வாமிநா சோக்தம் - ‘த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: கர்மாவபோ³த⁴நம்’ இதி । தஸ்ய வேத³ஸ்யார்த²: ப்ரயோஜநம் ।

ஏவம் கர்மணாமேவ முக்திஹேதுத்வம் ப்ரஸாத்⁴ய விபக்ஷே த³ண்ட³மாஹ —

கர்மப்⁴யஶ்சேதி³தி ।

அநர்த²க: ஸ்யாதி³தி ।

பரமபுருஷார்த²பர்யவஸாயீ ந ஸ்யாத் । ந சேஷ்டாபத்தி:, அத்⁴யயநவிதி⁴விரோத⁴ப்ரஸங்கா³த் । அத்⁴யயநவிதி⁴நா ஹி ஸமஸ்தஸ்ய வேத³ஸ்யாப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸப²லவத³ர்தா²வபோ³த⁴பரத்வமாபாதி³தம் । தஸ்மாத்கர்மமாத்ரஸாத்⁴யோ மோக்ஷ இதி ஸ்வீகர்தவ்யமிதி ஸ்தி²தம் । வித்³யாயா முக்திஹேதுத்வே(அ)பி ந கேவலாயாஸ்தஸ்யாஸ்தத்³தே⁴துத்வம் , ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச’ இதி ஶ்ருத்யா வித்³யாகர்மஸமுச்சயஸ்ய முக்திஹேதுத்வாவக³மாத் ।

ஸமுச்சயே(அ)பி ‘கர்மணைவ ஹி ஸம்ஸித்³தி⁴ம்—’ இத்யாதி³வசநாநுரோதே⁴ந கர்மப்ராதா⁴ந்யபக்ஷ:, ‘தத்ப்ராப்திஹேதுர்விஜ்ஞாநம் கர்ம சோக்தம் மஹாமுநே’ இத்யாதி³வசநாநுரோதே⁴ந ஸமப்ராதா⁴ந்யபக்ஷ:, ’ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ இத்யாதி³வசநாநுரோதே⁴ந வித்³யாப்ராதா⁴ந்யபக்ஷ இதி விபா⁴க³: । இத³ம் ச ஸமுச்சயபக்ஷோபபாத³நம் ஸ்பஷ்டத்வாது³பேக்ஷிதம் பா⁴ஷ்யகாரேணேதி மந்தவ்யம் । தத்ர கேவலகர்மஜந்யோ மோக்ஷ இதி பக்ஷம் நிராகரோதி —

நேத்யாதி³நா ।

நித்யோ ஹீதி ।

மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வே ‘ந ஸ புநராவர்ததே’ இதி ஶ்ருதிப்ரஸித்³தி⁴த்³யோதநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।

கர்மகார்யஸ்யாபி தஸ்ய நித்யத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யாஹ —

கர்மகார்யஸ்ய சேதி ।

தத: கிம் ? தத்ராஹ —

கர்மப்⁴யஶ்சேதி³தி ।

அநித்யமிதி ச்சே²த³: ।

அநித்யத்வே இஷ்டாபத்திம் வாரயதி —

தச்சேதி ।

முக்தஸ்யாபி புந: ஸம்ஸாரப்ரஸங்கா³தி³தி பா⁴வ: ।

பூர்வவாதீ³ ப்ரகாராந்தரேண மோக்ஷஸ்ய வித்³யாநைரபேக்ஷ்யம் ஶங்கதே —

காம்யேதி ।

முமுக்ஷுணா ஜந்மப்ராயணயோரந்தராலே ஸர்வாத்மநா காம்யநிஷித்³த⁴யோரநாரம்பா⁴ந்ந தஸ்ய தந்நிமித்தா பா⁴விஜந்மப்ராப்தி: ; பூர்வஜந்மஸு ஸஞ்சிதஸ்ய கர்மாஶயஸ்ய ஸர்வஸ்யைவ வர்தமாநதே³ஹாரம்ப⁴கத்வாப்⁴யுபக³மேநாரப்³த⁴ப²லஸ்ய தஸ்ய கர்மண உபபோ⁴கே³ந க்ஷயாத் ந தந்நிமித்தா ச பா⁴விஜந்மப்ராப்தி: ; நித்யநைமித்திகாநாம் ஸாகல்யேநாநுஷ்டா²நாத்ப்ரத்யவாயாநுத்பத்தௌ ப்ரத்யவாயநிமித்தா ச ந ஜந்மப்ராப்தி: ; ந சாந்யஜ்ஜந்மநிமித்தமஸ்தி ; தஸ்மாத்³வித்³யாநபேக்ஷோ மோக்ஷ இத்யர்த²: ।

நிராகரோதி —

தச்ச நேதி ।

முமுக்ஷோர்வர்தமாநதே³ஹாரம்ப⁴ஸமயே காநிசிதே³வ கர்மாணி வர்தமாநதே³ஹமாரப⁴ந்தே ந ஸர்வாணி, ஸ்வர்க³நரகமநுஷ்யாதி³விருத்³த⁴ப²லாநாம் கர்மணாமேகதே³ஹாரம்ப⁴கத்வாஸம்ப⁴வாத் ; அத: ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வாத்தத³பி மதம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

நநு ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வே(அ)பி யதா²வர்ணிதசரிதஸ்ய முமுக்ஷோர்ஜ்ஞாநநிரபேக்ஷ ஏவ ஜந்மாபா⁴வலக்ஷணோ மோக்ஷ: ஸித்⁴யதீதி மதம் குதோ ந ஸம்ப⁴வதி ? தத்ராஹ —

தந்நிமித்தேதி ।

ஶேஷகர்மநிமித்தேத்யர்த²: ।

ப்ரத்யுக்தமிதி ।

ஆத்³யவாத³ இதி ஶேஷ: ।

நந்வஸ்து ஶேஷகர்மஸம்ப⁴வ:, ததா²பி தஸ்ய நித்யாநுஷ்டா²நேந நாஶஸம்ப⁴வாந்ந தந்நிமித்தா ஶரீரோத்பத்திரிதி, தந்ந ; நித்யாநுஷ்டா²நேந து³ரிதஸ்ய க்ஷயஸம்ப⁴வே(அ)பி ந ஸுக்ருதஸ்ய தேந க்ஷய: ஸம்ப⁴வதி, நித்யாநுஷ்டா²நஸஞ்சிதஸுக்ருதயோருப⁴யோரபி ஶுத்³தி⁴ரூபத்வேந விரோதா⁴பா⁴வாத் ; அத: ஸஞ்சிதஸுக்ருதநிமித்தா ஶரீரோத்பத்திரபரிஹார்யேதி மத்வாஹ —

கர்மஶேஷஸ்ய சேதி ।

இதி சேதி ।

இதி சாத்³யவாதே³ நித்யாநுஷ்டா²நஸ்ய ஸுக்ருதக்ஷயஹேதுத்வம் ப்ரத்யுக்தமித்யர்த²: । அதோ ஜ்ஞாநம் விநா ஸஞ்சிதகர்மக்ஷயாஸம்ப⁴வாஜ்ஜ்ஞாநாபேக்ஷ ஏவ மோக்ஷோ ந தந்நிரபேக்ஷ இதி பா⁴வ: ।

உபநிஷத³ர்த²ஜ்ஞாநஸ்யாபி கர்மஶேஷத்வாத்கர்மஸாத்⁴ய ஏவ மோக்ஷ இத்யுக்தமநூத்³ய நிராகரோதி —

யச்சோக்தமித்யாதி³நா ।

ஶ்ருதஜ்ஞாநேந ।

கு³ருகுலே வேதா³ந்தஜநிதம் ஜ்ஞாநம் ஶ்ருதஜ்ஞாநம் , தஸ்ய கர்மஶேஷத்வே(அ)பி தத³திரிக்தோபாஸநஸ்ய மோக்ஷஸாத⁴நஸ்ய ஸத்த்வாந்ந கர்மஸாத்⁴யோ மோக்ஷ இத்யர்த²: ।

நநு ‘வேத³: க்ருத்ஸ்நோ(அ)தி⁴க³ந்தவ்ய:’ இதி வசநாத்³யதா² ஶ்ருதஜ்ஞாநம் கர்மாதி⁴காரிவிஶேஷணதயா கர்மஶேஷஸ்ததா² மநநாத்³யாத்மகமுபாஸநமபி தச்சே²ஷோ(அ)ஸ்த்விதி ஶங்காம் வாரயதி —

ஶ்ருதஜ்ஞாநமாத்ரேண ஹீதி ।

மாத்ரபத³வ்யவச்சே²த்³யமாஹ —

நோபாஸநமபேக்ஷத இதி ।

மாநாபா⁴வாதி³தி ஶேஷ: ।

நநு ஶ்ருதஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரபூ⁴தமுபாஸநம் வேதா³ந்தேஷு மோக்ஷப²லகத்வேந ந க்வாபி விதீ⁴யதே, அதோ நோபாஸநஸாத்⁴யோ மோக்ஷ இதி வத³ந்தம் ப்ரத்யாஹ —

உபாஸநம் சேதி ।

‘மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இத்யுபாஸநவிதா⁴நாநந்தரமுபஸம்ஹாரே ‘ஏதாவத³ரே க²ல்வம்ருதத்வம்’ இதி ஶ்ரவணாத³ம்ருதத்வஸாத⁴நதயா தத்ரோபாஸநவிதி⁴: ப்ரதீயத இதி பா⁴வ: ।

நநு மநநாதி³ரூபமுபாஸநமபி ஶ்ருதஜ்ஞாநாந்நாதிரிச்யதே ப்³ரஹ்மப்ரத்யயத்வாவிஶேஷாதி³தி ; நேத்யாஹ —

அர்தா²ந்தரப்ரஸித்³தி⁴ஶ்ச ஸ்யாதி³தி ।

மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோர்ப்³ரஹ்மப்ரத்யயத்வே(அ)பி ஶ்ருதஜ்ஞாநாத³ர்தா²ந்தரத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மேவ ப⁴வதி, தயோர்விஜாதீயத்வாத்ப்ருத²க்³விதா⁴நாச்சேத்யர்த²: ।

ஏததே³வ விவ்ருணோதி —

ஶ்ரோதவ்ய இத்யுக்த்வேதி ।

மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோஶ்சேதி ।

சகாரோ(அ)வதா⁴ரணார்த²: ஸந்ப்ரஸித்³த⁴பதே³ந ஸம்ப³த்⁴யதே । வஸ்துதஸ்து ஶ்ருதஜ்ஞாநஸ்யாபி நாஸ்தி கர்மஶேஷத்வே மாநம் । ந சாத்⁴யயநவிதி⁴ப³லாத்³கு³ருகுலே ஸம்பாதி³தஸமஸ்தவேதா³ர்த²ஜ்ஞாநமத்⁴யபாதிநஸ்தஸ்யாபி கர்மஜ்ஞாநவத்கர்மாங்க³த்வம் ப்ரதீயத இத்யுக்தமிதி வாச்யம் ; அத்⁴யயநவிதே⁴ரக்ஷராவாப்திமாத்ரப²லகத்வேநார்தா²வபோ³த⁴பர்யந்தத்வாஸித்³தே⁴: । ந ச ததா² ஸதி விசாரவித்⁴யபா⁴வாத்பூர்வோத்தரமீமாம்ஸயோரப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம் ; அர்த²ஜ்ஞாநம் விநாநுஷ்டா²நாஸம்ப⁴வேந தத்தத்க்ரதுவிதி⁴பி⁴ரேவ பூர்வமீமாம்ஸாப்ரவ்ருத்த்யுபபத்தே:, உத்தரமீமாம்ஸாப்ரவ்ருத்தே: ஶ்ரோதவ்யவிதி⁴ப்ரயுக்தத்வஸ்ய ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸாஸூத்ரே ஸ்பு²டத்வாத் , ‘வித்³வாந்யஜதே’ இதி வசநஸ்ய கர்மகாண்ட³க³தஸ்ய ப்ரக்ருததத்தத்கர்மவித்³வத்தாமாத்ரபரத்வேநாத்மவித்³வத்தாபரத்வாப⁴வாத் , ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நப்ரதிகூலதாயா வக்ஷ்யமாணத்வேந தச்சே²ஷத்வாநுபபத்தேஶ்ச, ‘ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்—’ இத்யாதி³வ்ருத்³த⁴வசநஜாதஸ்ய கர்மவிசாரப்ரகரணக³தத்வேந கர்மகாண்ட³மாத்ரவிஷயதாயா: ஸமந்வயஸூத்ரே ஸ்பஷ்டத்வாச்ச । தஸ்மாச்ச்²ருதஜ்ஞாநமபி ந கர்மஶேஷ: । அத ஏவாத்மஜ்ஞாநப²லஶ்ரவணமர்த²வாத³ இதி ஶங்காபி நிராலம்ப³நேதி போ³த்⁴யம் ।

இத்த²ம் கேவலகர்மப்⁴ய: பரம் ஶ்ரேய இதி பக்ஷம் நிரஸ்ய கர்ம ப்ரதா⁴நம் வித்³யா சோபஸர்ஜநமிதி ஸமுச்சயபக்ஷமுத்தா²பயதி —

ஏவம் தர்ஹீதி ।

நநு நித்யஸ்ய மோக்ஷஸ்ய கர்மாரப்⁴யத்வம் ந ஸம்ப⁴வதி, கார்யஸ்யாநித்யத்வநியமாதி³த்யுக்தே கத²ம் தஸ்ய வித்³யாஸஹிதகர்மகார்யத்வஶங்கா ? தத்ராஹ —

வித்³யாஸஹிதாநாம் சேதி ।

ச-ஶப்³த³: ஶங்காநிராஸார்த²: । வித்³யாலக்ஷணஸஹகாரிமஹிம்நா நித்யஸ்யாப்யாரம்ப⁴: ஸம்ப⁴வதீதி பா⁴வ: ।

கார்யாந்தரேதி ।

நித்யகார்யேத்யர்த²: ।

ஸஹகாரிஸாமர்த்²யாத்கார்யவைசித்ர்யமாத்ரே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதே²தி ।

யதா² ஸ்வதோ மரணரூபகார்யாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யவதோ(அ)பி விஷஸ்ய மந்த்ரஸம்யுக்தஸ்ய புஷ்டிரூபகார்யாந்தராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , யதா² வா த³த்⁴ந: ஸமயவிஶேஷே ஜ்வரரூபகார்யாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யவதோ(அ)பி ததா³ கு³ட³ஶர்கராதி³ஸம்யுக்தஸ்ய தஸ்ய த்ருப்திமாத்ராரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , யதா² வா வேத்ரபீ³ஜஸ்ய தா³வத³க்³த⁴ஸ்ய கத³ல்யாரம்ப⁴ஸாமர்த்²யம் , ஏவம் ப்ரக்ருதே(அ)பீத்யர்த²: ।

அஸ்து ஸஹகாரிவைசித்ர்யாத்கார்யவைசித்ர்யம் , தாவதா ஆரப்⁴யஸ்யாபி மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வப்ரஸங்க³தோ³ஷே கிமாக³தமிதி தூ³ஷயதி —

நாரப்⁴யஸ்யேதி ।

‘யத்க்ருதகம் தத³நித்யம்’ இதி ந்யாயவிரோதா⁴ந்நித்யஸ்யாரம்போ⁴ ந ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

‘ந ஸ புநராவர்ததே’ இதி வசநாதா³ரப்⁴யஸ்யாபி மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வமவிருத்³த⁴மிதி ஶங்கதே —

வசநாதி³தி ।

வசநஸ்யாநதி⁴க³தயோக்³யார்த²ஜ்ஞாபகத்வேந பதா³ர்த²யோக்³யதாநாதா⁴யகத்வாந்ந வசநப³லாதா³ரப்⁴யஸ்ய நித்யத்வம் ஸித்⁴யதீதி தூ³ஷயதி —

நேதி ।

ஸங்க்³ரஹவாக்யம் விவ்ருணோதி —

வசநம் நாமேத்யாதி³நா ।

நநு வசநமேவாரப்⁴யஸ்ய மோக்ஷஸ்ய நித்யத்வம் ப்ரதி யோக்³யதாமவித்³யமாநாமப்யாதா⁴ய பஶ்சாந்நித்யத்வம் தஸ்ய ஜ்ஞாபயதீதி ; நேத்யாஹ —

நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரிதி ।

குத இத்யத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

நித்யமிதி ।

ஆத்மஸ்வரூபமிதி ஶேஷ: ।

ஆரப்³த⁴ம் வேதி ।

க⁴டாதீ³தி ஶேஷ: । ஹி யஸ்மாத்³வசநஶதேநாபி நித்யஸ்யாரம்போ⁴ லோகே ந த்³ருஶ்யதே தஸ்மாந்நாவித்³யமாநஸ்ய கர்த்ரிதி யோஜநா । அந்யதா² ‘அந்தோ⁴ மணிமவிந்த³த்’ இத்யாதா³வபி வசநப³லாதே³வ யோக்³யதாப்ரஸங்க³ இதி பா⁴வ: ।

ஸமஸமுச்சயபக்ஷமப்யதிதே³ஶேந நிராகரோதி —

ஏதேநேதி ।

அநித்யத்வப்ரஸங்கே³நேத்யர்த²: ॥