ನನ್ವಾತ್ಮನಶ್ಚಿಜ್ಜಡರೂಪಾಂಶದ್ವಯೋಪೇತತ್ವಾಚ್ಚಿದಂಶೇನ ಜ್ಞಾತಾ ಜಡಾಂಶೇನ ಜ್ಞೇಯಶ್ಚ ಭವಿಷ್ಯತಿ, ಅತೋ ನ ಜ್ಞಾತ್ರಭಾವಪ್ರಸಂಗ ಇತಿ ಭಟ್ಟಮತಮಾಶಂಕ್ಯ ನಿಷೇಧತಿ –
ಏಕ ಏವೇತಿ ।
ನೇತಿ ।
ನಿಷ್ಫಲಶ್ರುತ್ಯಾ ಆತ್ಮನೋ ನಿರವಯವತ್ವಾವಗಮಾತ್ಸಾವಯವಸ್ಯಾನಿತ್ಯತ್ವನಿಯಮಾಚ್ಚ ತನ್ಮತಂ ನ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ನಿರವಯವಸ್ಯಾಪಿ ಯುಗಪದೇಕಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾನಿರೂಪಿತಂ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಕರ್ಮತ್ವಂ ಚ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಚೇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಾಮೇವಾನುಪಪತ್ತಿಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ –
ನ ಹೀತಿ ।
ಸ್ವಾತ್ಮನೋ ಲೌಕಿಕಜ್ಞಾನಕರ್ಮತ್ವೋಪಗಮೇ ತದುಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಪ್ರಸಂಗಾಚ್ಚ ನ ಸ್ವಜ್ಞಾತೃತ್ವೇ ಭೂಮವಾಕ್ಯಸ್ಯ ‘ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ‘ ಇತ್ಯತ್ರ ಜ್ಞಾನಪದಸ್ಯ ಚ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ –
ಆತ್ಮನಶ್ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾತುರ್ಜ್ಞೇಯಜ್ಞಾನಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರವಿಭಕ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜ್ಞಾತೃತ್ವೇ ಸತ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿಮಪ್ಯುಕ್ತಾಂ ಸಮಾರಯತಿ –
ಸನ್ಮಾತ್ರತ್ವಂ ಚೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಕರ್ತೃತ್ವಾದಿವಿಶೇಷವತ್ತ್ವಂ ಜ್ಞಾನತದನುಕೂಲಕ್ರಿಯಾದಿರೂಪಪರಿಣಾಮವತ್ತ್ವಂ ಪರಿಣಾಮಿನಶ್ಚ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾವಶ್ಯಂಭಾವಾದ್ಬಾಧಾಯೋಗ್ಯತ್ವರೂಪಂ ಸನ್ಮಾತ್ರತ್ವಮನುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಸನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾನುಪತ್ತಾವಪಿ ಮಂತ್ರೋಕ್ತಸತ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತೌ ಕಿಮಾಗತಮಮಿತ್ಯತ ಆಹ –
ಸನ್ಮಾತ್ರಂ ಚ ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಸದ್ವಸ್ತು ಪ್ರಕೃತ್ಯ ‘ತತ್ಸತ್ಯಮ್’ ಇತಿ ವದತಾ ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇಣ ಸನ್ಮಾತ್ರಸತ್ಯಯೋರಭೇದಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್ಸನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿಃ ಸತ್ಯತ್ವಾನುಪತ್ತಿರೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜ್ಞಾನಕರ್ತೃತ್ವೇ ಸತ್ಯತ್ವಾನಂತತ್ವಯೋರಯೋಗಾಜ್ಜ್ಞಾನಶಬ್ದಸ್ಯ ಭಾವಸಾಧನತ್ವಮೇವೇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ –
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಜ್ಞಾನಪದಸ್ಯ ಜ್ಞಪ್ತಿಪರತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ –
ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।
ಯದುಕ್ತಂ ಸತ್ಯವಿಶೇಷಣೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಕಾರಾದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಸಿದ್ಧೌ ವಿಕಾರಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ಕಾರಣತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ , ಕಾರಣಸ್ಯ ಚ ಕಾರಕತ್ವಂ ಮೃದಾದಿವದಚಿದ್ರೂಪತಾ ಚ ಪ್ರಾಪ್ತಾ, ಅತ ಇದಮುಚ್ಯತೇ ಜ್ಞಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತೀತಿ, ಜ್ಞಾನವಿಶೇಷಣಫಲಂ ತದತ್ರ ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಬೋಧ್ಯಮ್ । ಜ್ಞಾನಶಬ್ದಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಕರ್ತೃಪರತ್ವನಿರಾಕರಣಪರೇಣ ಗ್ರಂಥೇನಾರ್ಥಾಜ್ಜ್ಞಾಯತೇ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ಕರ್ಮವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಾಪ್ತಂ ಕರ್ಮಕಾರಕತ್ವಮಪಿ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಚ ಭೇದಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ನಿರಸ್ತಮ್ ; ಏವಂ ಜ್ಞಾಯತೇಽನೇನೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಾಪ್ತಂ ಕರಣಕಾರಕತ್ವಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮರೂಪಸ್ಯಾತ್ಮನೋ ನ ಸಂಭವತಿ, ತಸ್ಯ ಕರಣತ್ವೇ ಜ್ಞಾತ್ರಭಾವಪ್ರಸಂಗಾತ್ , ಇದಮಪಿ ಪ್ರಾಗಾತ್ಮನಶ್ಚ ವಿಜ್ಞೇಯತ್ವೇ ಜ್ಞಾತ್ರಭಾವಪ್ರಸಂಗ ಇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಪ್ರಾಯಮೇವ ; ತಥಾ ಜ್ಞಾನಕರ್ತೃತ್ವನಿರಾಕರಣೇನಾಧಿಕರಣಕಾರಕತ್ವಮಪಿ ನಿರಸ್ತಮ್ ; ಏವಂ ಜ್ಞಾನಪದಸ್ಯ ಕಾರಕಾಂತರಪರತ್ವನಿರಾಕರಣಮಪಿ ಸಿದ್ಧವತ್ಕೃತ್ಯ ಕರ್ತ್ರಾದೀತ್ಯಾದಿಗ್ರಹಣಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಚೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಭಾವಸಾಧನೋ ಜ್ಞಾನಶಬ್ದೋ ಜ್ಞಪ್ತಿಕ್ರಿಯಾವಾಚೀ ಸಾ ಚ ಕ್ರಿಯಾ ಜಡರೂಪಾ ವೃತ್ತಿರಿತಿ ವಕ್ಷ್ಯತೇ, ತಥಾಪಿ ಜ್ಞಾನಪದಸ್ಯ ಚೈತನ್ಯಲಕ್ಷಕತ್ವಂ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಚಿದ್ರೂಪತಾನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಚೇತ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ಜ್ಞಾನಪದಸ್ಯ ವಾಚ್ಯಾರ್ಥಮಾದಾಯ ಶಂಕತೇ –
ಜ್ಞಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವಚನಾದಿತಿ ।
ಅನಂತಮಿತೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜ್ಞಪ್ತಿಕ್ರಿಯಾರೂಪತ್ವೇ ಸತ್ಯಾನಂತ್ಯಾಯೋಗಾದಾನಂತ್ಯಸಿದ್ಧಯೇ ಜ್ಞಾನಪದೇನ ಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರಂ ಲಕ್ಷಣೀಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸತ್ಯಾದಿವಿಶೇಷಣೈರನೃತಾದಿವ್ಯಾವೃತ್ತೇರುಕ್ತತ್ವಾದನೃತಾದಿವ್ಯಾವೃತ್ತಿರೇವ ಸತ್ಯಾದಿಪದವಾಚ್ಯತ್ವೇನೋಕ್ತೇತಿ ಮತ್ವಾ ಶಂಕತೇ –
ಸತ್ಯಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಪದಮಪ್ಯಸದರ್ಥಕಮೇವ, ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮಾನಾಂತರಾಸಿದ್ಧತ್ವೇನ ತತ್ಸತ್ತ್ವೇ ಮಾನಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಹ –
ವಿಶೇಷ್ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಪದಚತುಷ್ಟಯಸ್ಯಾಪ್ಯಸದರ್ಥಕತ್ವೇ ಫಲಿತಂ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –
ಮೃಗತೃಷ್ಣೇತಿ ।
ನ ಚಾನೃತಾದಿವ್ಯಾವೃತ್ತೇರನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವರೂಪತ್ವೇನ ಶಶಶೃಂಗಾದಿವದಸತ್ತ್ವಾಭಾವಾತ್ಕಥಂ ಶೂನ್ಯಾರ್ಥಕತೇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಸಿದ್ಧಾಂತ್ಯಭಿಮತವಾಕ್ಯಾರ್ಥನಿಷೇಧಮಾತ್ರಸ್ಯಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾತ್ ।
ಪರಿಹರತಿ –
ನೇತಿ ।
ನನು ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಲಕ್ಷಣಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ವಿಶೇಷಣತ್ವೇಽಪಿ ಚೇತಿ ।
ಚ-ಶಬ್ದಃ ಶಂಕಾನಿರಾಸಾರ್ಥಃ । ಸತ್ಯಾದಿಪದತ್ರಯಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣತ್ವೇಽಪಿ ವ್ಯಾವೃತ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ನ ವ್ಯಾವೃತ್ತೇಃ ಶಾಬ್ದತ್ವಮುಪೇಯತೇ, ವ್ಯಾವೃತ್ತೇರಾರ್ಥಿಕತ್ವೋಪಪತ್ತೇಃ, ಅತೋ ಲಕ್ಷಣರೂಪಾರ್ಥಪರತ್ವಮೇವೇತ್ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಪದಮಪಿ ನಾಸದರ್ಥಕಮಿತ್ಯಾಹ –
ಶೂನ್ಯೇ ಹೀತಿ ।
ವಿಶೇಷಣತ್ವೇಽಪಿ ಚ ಸತ್ಯಾದೀನಾಂ ನಾಸದರ್ಥತೇತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ –
ವಿಶೇಷಣಾರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸತ್ಯಾದಿಪದಾನಾಂ ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಪ್ರಯೋಜನಕತ್ವೇಽಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥಸ್ಯ ಸನ್ಮಾತ್ರಾದೇಃ ಪರಿತ್ಯಾಗೋ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ।
ಕುತ ಇತ್ಯತ ಆಹ –
ಶೂನ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಹೀತಿ ।
ಸತ್ಯಾದಿಪದಾನಾಂ ಶೂನ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಸ್ವಾರ್ಥಪರಿತ್ಯಾಗೇ ಸತಿ ವಿಶೇಷ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ನಿಯಂತೃತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿಃ ಇತರವ್ಯಾವೃತ್ತಿಪ್ರಯೋಜನಕತ್ವಸ್ಯ ಪೂರ್ವವಾದ್ಯಭಿಮತಸ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿಃ ಸತ್ಯಾದಿಪದೈರ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವ್ಯಾವರ್ತಕಸ್ವರೂಪವಿಶೇಷಾಸಮರ್ಪಣಾತ್ ಲೋಕೇ ನೀಲಾದಿಪದೈರುತ್ಪಲೇ ನೈಲ್ಯಾದಿರೂಪವಿಶೇಷೇ ಸಮರ್ಪಿತೇ ಸತ್ಯೇವ ರಕ್ತಾದಿವ್ಯಾವೃತ್ತಿಬೋಧದರ್ಶನಾದಿತಿ ಹಿ-ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಕ್ತ್ವಾನ್ವಯಮಾಹ –
ಸತ್ಯಾದ್ಯರ್ಥೈರಿತಿ ।
ಸತ್ಯಾದಿಪದಾನಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದ್ವಿಪರೀತೇತಿ ।
ಸತ್ಯತ್ವಾದಿಧರ್ಮವಿಪರೀತಾ ಅನೃತತ್ವಾದಿಧರ್ಮಾಃ, ತದ್ವಂತೋಽನೃತಜಡಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಃ ಪದಾರ್ಥಾಃ, ತೇಭ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ವಿಶೇಷ್ಯಸ್ಯ ಇತಿ ಷಷ್ಠ್ಯೌ ದ್ವಿತೀಯಾರ್ಥೇ ।
ಯದುಕ್ತಂ ವಿಶೇಷ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಉತ್ಪಲಾದಿವದಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾದಸತ್ತ್ವಮಿತಿ, ತತ್ರಾಹ –
ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದೋಽಪೀತಿ ।
ಸ್ವಾರ್ಥೇನೇತಿ ।
ವೃದ್ಧಿಮತ್ತ್ವೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಚ ಪದಮಾತ್ರಸ್ಯಾಪ್ರಮಾಣತ್ವಾದುತ್ಪಲಾದಿವನ್ಮಾನಾಂತರಾಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾಚ್ಚ ನ ತಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ , ಮಿಥ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ರಜ್ಜುಸರ್ಪಾದೇಃ ಸದಧಿಷ್ಠಾನತ್ವದರ್ಶನಾತ್ಪ್ರಪಂಚಸ್ಯಾಪಿ ದೃಶ್ಯತ್ವಾದಿಹೇತುಭಿರ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇನಾವಗತಸ್ಯ ಸದಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಮನುಮೀಯತೇ, ಏವಂ ಸರ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನತಯಾನುಮಾನೋಪಸ್ಥಿತೇ ವೃದ್ಧಿಮತಿ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯ ಶಕ್ತಿಗ್ರಹಾಭ್ಯುಪಗಮಾನ್ನ ತಸ್ಯಾಸತ್ತ್ವಶಂಕಾ, ನ ಚೈತಮನುಮಾನಾದೇವ ಬ್ರಹ್ಮಸಿದ್ಧೇಃ ಶ್ರುತ್ಯಾದಿವೈಯರ್ಥ್ಯಮಿತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ , ತಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪವಿಶೇಷಾವಗತೇಃ ಶ್ರುತ್ಯಧೀನತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಲಕ್ಷಣಸಮರ್ಪಕೇಷು ಸತ್ಯಾದಿಪದೇಷು ತ್ರಿಷ್ವಾವಂತರಭೇದಮಾಹ –
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅನಂತಶಬ್ದಃ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಾವಬೋಧನದ್ವಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ವಿಶೇಷಣಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾದ್ವ್ಯಾವರ್ತಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಶಬ್ದೌ ತ್ವಿತಿ ।
ಅನಂತಶಬ್ದಸ್ಯೇವ ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಶಬ್ದಯೋರಭಾವಬೋಧದ್ವಾರಕತ್ವಂ ನಾಸ್ತೀತಿ ವಿಶೇಷಾರ್ಥಕಸ್ತು-ಶಬ್ದಃ ।
ತಮೇವ ವಿಶೇಷಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಸ್ವಾರ್ಥೇತಿ ।
ಸಚ್ಚಿದ್ರೂಪತ್ವಲಕ್ಷಣಸ್ವಾರ್ಥಬೋಧನದ್ವಾರೇಣೈವ ವಿಶೇಷಣೇ ಭವತಃ ಅನೃತಾದಿವ್ಯಾವರ್ತಕೌ ಭವತಃ ನಾಭಾವಸಮರ್ಪಣದ್ವಾರೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯನಂತಪದಸಮರ್ಪಿತಃ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಭಾವೋ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಮೇವ, ಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇನ ಕಲ್ಪಿತಪ್ರತಿಯೋಗಿಕಾಭಾವಸ್ಯಾಧಿಷ್ಠಾನಾನತಿರೇಕಾದಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ॥