ಇತ್ಥಂ ಸೃಷ್ಟಿವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಮಾನಂತ್ಯಂ ನಿರೂಪ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾಲಕ್ಷಿತಮಿತಿ ।
ಪರಾಮೃಶ್ಯತ ಇತ್ಯನುಷಂಗಃ ।
ಉಕ್ತಂ ಸರ್ವನಾಮದ್ವಯಾರ್ಥಮನುವದನ್ನೇವ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ –
ಯದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಪ್ರತೀಚ ಏವಾತ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಆತ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಆತ್ಮಾ ಹೀತಿ ।
ತತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃವರ್ಗಸ್ಯ ಆತ್ಮಾ ವಾಸ್ತವಂ ಸ್ವರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಹಿ-ಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಮಾನಮಾಹ –
ತತ್ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಆತ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಕಾಶಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಚಾಹ –
ಆಕಾಶೋ ನಾಮೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಚಕಾರ ಆತ್ಮಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಃ । ತಥಾ ಚ ಆಕಾಶತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಪನ್ನಾದಾತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದೇವ ವಾಯುಃ ಸಂಭೂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಏವಮುತ್ತರತ್ರಾಪಿ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಭೂತತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಪನ್ನಾದುತ್ತರೋತ್ತರಭೂತಸ್ಯೋತ್ಪತ್ತಿರವಗಂತವ್ಯಾ ‘ತದಭಿಧ್ಯಾನಾದೇವ ತು’ ಇತ್ಯಾದೌ ತಥಾ ವ್ಯಸ್ಥಾಪಿತತ್ವಾದಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ । ಅಗ್ನಿಶಬ್ದಸ್ತೇಜಃಸಾಮಾನ್ಯಪರಃ ।
ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಅತ್ರ ಪಂಚಮ್ಯಾಃ ಪ್ರಕೃತ್ಯರ್ಥತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವತ್ರಾಪಿ ಪಂಚಮ್ಯಃ ಪ್ರಕೃತ್ಯರ್ಥಾ ಏವೇತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ । ಓಷಧಯಃ ಸಂಭೂತಾಃ, ಅನ್ನಂ ಸಂಭೂತಮ್ , ಪುರುಷಃ ಸಂಭೂತ ಇತಿ ಸರ್ವತ್ರ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ‘ಅನ್ನಾತ್ಪುರುಷಃ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯೋಕ್ತಂ ಪುರುಷಸ್ಯಾನ್ನವಿಕಾರತ್ವಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮ್ ‘ಸ ವಾ ಏಷಃ’ ಇತ್ಯುತ್ತರವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರವೃತ್ತಮ್ ಅತೋ ನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ರಸಶಬ್ದಿತಸ್ಯ ರೇತಸಃ ಪುರುಷಾಕೃತಿನಿಯಾಮಕತ್ವಮಾಹ –
ಪುರುಷಾಕೃತೀತಿ ।
ಪಿತುಃ ಪುರುಷಾಕೃತ್ಯಾ ಭಾವಿತಂ ಸಂಸ್ಕೃತಂ ಸತ್ ಪಿತುರಂಗೇಭ್ಯಃ ಸಕಾಶಾತ್ಸಂಭೂತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೇಜ ಇತಿ ।
ಸರ್ವೇಷಾಮಂಗಾನಾಂ ಸಾರಭೂತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ – 'ಯದೇತದ್ರೇತಸ್ತದೇತತ್ಸರ್ವೇಭ್ಯೋಽಂಗೇಭ್ಯಸ್ತೇಜಃ ಸಂಭೂತಮ್’ ಇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪುರುಷಾಕೃತಿಭಾವಿತಾದ್ರೇತೋರೂಪಾದ್ಬೀಜಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪುರುಷಗ್ರಹಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ವಕ್ತುಮಾಕ್ಷೇಪಮವತಾರಯತಿ –
ಸರ್ವೇಷಾಮಪೀತಿ ।
ಪಶ್ವಾದೀನಾಮಪರೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಕ್ರಮೇಣ ಬ್ರಹ್ಮವಿಕಾರತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮವಂಶ್ಯತ್ವಮ್ ।
ಸಮಾಧತ್ತೇ –
ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾದಿತಿ ।
ಯದಿ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಭಕ್ಷಣಾದಿವಿಷಯೇ ತದಾ ಪಶ್ವಾದೀನಾಮೇವ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನ ಶಂಕತೇ –
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಕರ್ಮಜ್ಞಾನಾಧಿಕಾರಿತ್ವಮತ್ರ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮ್ , ತಚ್ಚ ಮನುಷ್ಯಸ್ಯೈವ ನ ಪಶ್ವಾದೀನಾಮಿತ್ಯಾಹ –
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ತದುಕ್ತಂ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣ - ‘ಮನುಷ್ಯಾಧಿಕಾರತ್ವಾದ್ ‘ ಇತಿ ।
ಅಧಿಕಾರಮೇವ ಸಾಧಯತಿ –
ಪುರುಷ ಏವ ಹೀತಿ ।
ಹಿ-ಶಬ್ದಸೂಚಿತಾನ್ಹೇತೂನಾಹ –
ಶಕ್ತತ್ವಾದರ್ಥಿತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ವಿಧಿನಿಷೇಧವಿವೇಕಸಾಮರ್ಥ್ಯೋಪೇತತ್ವಾಚ್ಛಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಾರ್ಥಿತ್ವಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಪರ್ಯುದಸ್ತತ್ವಾದಿಹೇತ್ವಂತರಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ ।
ಪುರುಷಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದ್ಯುಪೇತತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಮಾಹ –
ಪುರುಷೇ ತ್ವೇವೇತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾದಿಜಾತಿಮತಿ ಮನುಷ್ಯದೇಹ ಏವಾವಿಸ್ತರಾಮತಿಶಯೇನ ಪ್ರಕಟ ಆತ್ಮಾ ಜ್ಞಾನಾದ್ಯತಿಶಯವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏತದೇವಾನುಭವೇನ ಸಾಧಯತಿ –
ಸ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಶ್ವಸ್ತನಂ ಪರೇದ್ಯುರ್ಭಾವಿನಮ್ । ಲೋಕೋ ಭೋಗ್ಯಃ, ತತ್ಸಾಧನಮಲೋಕಃ । ಮರ್ತ್ಯೇನ ವಿನಾಶಾರ್ಹೇಣ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಾದಿಸಾಧನೇನಾಕ್ಷಯಂ ಫಲಮಾಪ್ತುಮಿಚ್ಛತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಧಿತಂ ಜ್ಞಾನಾತಿಶಯಮುಪಸಂಹರತಿ –
ಏವಂ ಸಂಪನ್ನ ಇತಿ ।
ಯೇನ ಜ್ಞಾನಾದ್ಯತಿಶಯೇನ ಪುರುಷಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ತತ್ಪಶ್ವಾದೀನಾಂ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ –
ಅಥೇತರೇಷಾಮಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಬುಭುಕ್ಷಾದಿವಿಷಯಕಜ್ಞಾನಮೇವಾಸ್ತಿ ನ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।