ಪ್ರಕೃತಾಯಾಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಪುರುಷಸ್ಯೈವಾಧಿಕಾರಿತ್ವಾಚ್ಚಾತ್ರ ಪುರುಷಗ್ರಹಣಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –

ಸ ಹೀತಿ ।

ನನು ಯದ್ಯತ್ರ ಸರ್ವಾಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಾಪಯಿತುಮಿಷ್ಠಃ ಪುರುಷಸ್ತರ್ಹಿ ತಂ ಪ್ರತಿ ತಾದೃಶಬ್ರಹ್ಮೋಪನ್ಯಾಸ ಏವೋತ್ತರಸಂದರ್ಭೇ ಕಾರ್ಯೋ ನ ಕೋಶೋಪನ್ಯಾಸ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತದುಪನ್ಯಾಸಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ –

ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।

ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಿಣಃ ಪುರುಷಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಚಕಾರೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ ಸನ್ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಚಿದಾತ್ಮಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಬಾಹ್ಯಾ ಯೇಽಚಿದಾತ್ಮಾನಃ ಕಲ್ಪಿತಾಕಾರವಿಶೇಷಾಃ ಕೋಶಾಸ್ತೇಷ್ವೇವಾನಾತ್ಮಸ್ವನಾದಿಕಾಲಮಾರಭ್ಯಾಹಮಿತ್ಯಾತ್ಮತ್ವಭಾವನೋಪೇತಾ ಬುದ್ಧಿಃ ಕಂಚಿದುಪಾಯವಿಶೇಷಮನಾಲಂಬ್ಯ ಸಹಸಾ ಸರ್ವಾಂತರಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮವಿಷಯಾ ಪೂರ್ವಮಾತ್ಮತ್ವೇನ ಗೃಹೀತಕೋಶರೂಪಾಲಂಬನಶೂನ್ಯಾ ಚ ಕರ್ತುಮಶಕ್ಯೇತಿ ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರಾಣಮಯಾದಿಷು ಶಿರಆದಿಮತ್ತ್ವೇನ ದೃಷ್ಟಸ್ಥೂಲಶರೀರಸಾಮ್ಯೋಪನ್ಯಾಸೇನ ಅನ್ಯೋಽಂತರ ಆತ್ಮಾನ್ಯೋಽಂತರ ಆತ್ಮೇತ್ಯಾದಿನಾಂತಃ ಪ್ರವೇಶಯನ್ನಾಹೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಚಂದ್ರಂ ಬುಬೋಧಯಿಷುಃ ಶಾಖಾಗ್ರಮಾಲಂಬ್ಯ ಬೋಧಯತಿ ‘ಶಾಖಾಗ್ರಂ ಚಂದ್ರಃ’ ಇತಿ ಸ ಚ ಬೋದ್ಧಾ ದಿಗಂತರಾಣಿ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಶಾಖಾಗ್ರಂ ಪಶ್ಯನ್ ತದ್ದ್ವಾರಾ ಚಂದ್ರಂ ಪಶ್ಯತಿ, ತದ್ವದನ್ನಮಯಾದಿಷು ಕೋಶೇಷು ಕ್ರಮೇಣಾತ್ಮತ್ವೇನೋಪದಿಷ್ಟೇಷು ಸತ್ಸು ಬಾಹ್ಯೇ ಪುತ್ರಾದೌ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಕೋಶೇ ಚಾತ್ಮತ್ವಬುದ್ಧಿಂ ಕ್ರಮೇಣ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಸರ್ವಕೋಶಾಧಿಷ್ಠಾನಭೂತಂ ಸರ್ವಾಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಸ್ಮೀತಿ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ಮುಮುಕ್ಷುರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೋಪಾಯವಿಶೇಷತ್ವೇನ ಕೋಶಪರಂಪರಾ ಶಾಖಾಗ್ರಸ್ಥಾನೀಯೋಪದಿಶ್ಯತ ಇತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಯೋಃ ಸಂಗತಿಃ । ಏವಂ ಕೋಶೇಷು ಪಕ್ಷಪುಚ್ಛಾದಿಮತ್ತ್ವೋಪನ್ಯಾಸಾತ್ಸುಪರ್ಣಾಕಾರತಯೋಪಾಸ್ತಯೋ ವಿಧೀಯಂತೇ । ತಾ ಅಪ್ಯುಪಾಸ್ತಯಶ್ಚಿತ್ತೈಕಾಗ್ರ್ಯದ್ವಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಶೇಷಭೂತಾ ಏವ ನ ಸ್ವತಂತ್ರಾಃ । ತಾಸು ಫಲಶ್ರವಣಂ ಪ್ರಯಾಜಾದ್ಯಂಗವಾಕ್ಯೇಷು ಫಲಶ್ರವಣವದರ್ಥವಾದಮಾತ್ರಮಿತ್ಯಾದಿಕಂ ವಾರ್ತ್ತಿಕಾದೌ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಸಂಕ್ಷೇಪಃ ।

ಅನ್ನಮಯಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಶಿರ ಏವ ಶಿರ ಇತ್ಯತ್ರಾವಧಾರಣಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ –

ಪ್ರಾಣಮಯಾದಿಷ್ವಿತಿ ।

ಏವಮಿತಿ ।

ಅಯಮೇವ ದಕ್ಷಿಣಃ ಪಕ್ಷ ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಕಾರೇಣಾನ್ನಮಯಪರ್ಯಾಯೇ ಸರ್ವತ್ರಾವಧಾರಣಂ ಯೋಜನೀಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಬಾಹ್ವೋರ್ದಕ್ಷಿಣತ್ವಾದೇರನಿತ್ಯತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ದಕ್ಷಿಣೋ ಬಾಹುರಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ –

ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖಸ್ಯೇತಿ ।

ಶ್ರೌತಸ್ಮಾರ್ತೇಷು ಕರ್ಮಸು ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖತ್ವಸ್ಯೌತ್ಸರ್ಗಿಕತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಆತ್ಮೇತಿ ।

ಅಯಂ ಮಧ್ಯಮೋ ದೇಹಭಾಗೋಽಂಗಾನಾಮಾತ್ಮೇತ್ಯವಗಂತವ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಹ –

ಮಧ್ಯಂ ಹೀತಿ ।

ಮಧ್ಯಮಭಾಗಸ್ಯ ಸರ್ವಾಂಗಸ್ಪರ್ಶಿತಯಾ ಸರ್ವಾಂಗವ್ಯಾಪಕತ್ವರೂಪಮಾತ್ಮತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಯುಕ್ತಮಿತಿ ಹಿ-ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।

ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪದಂ ಸ್ಥಿತಿಸಾಧನತ್ವಂ ವದದಾಧಾರಪರಮಿತ್ಯಾಹ –

ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತೀತಿ ।

ನಾಭೇರಧೋಭಾಗೇ ಪುಚ್ಛದೃಷ್ಟಿಕರಣೇ ಇವಶಬ್ದಸಂಗೃಹೀತಂ ಸಾಮಾನ್ಯಮಾಹ –

ಅಧೋಲಂಬನೇತಿ ।

ಏತತ್ಪ್ರಕೃತ್ಯೇತಿ ।

ಅನ್ನಮಯಸ್ಯ ಪುರುಷವಿಧತ್ವಂ ಶಿರಆದಿಮತ್ತ್ವಲಕ್ಷಣಂ ಪ್ರಕೃತ್ಯ ‘ತಸ್ಯ ಪುರುಷವಿಧತಾಮ್ , ಅನ್ವಯಂ ಪುರುಷವಿಧಃ’ ಇತಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಂ ಪುರುಷವಿಧತ್ವಂ ಪ್ರಾಣಮಯಾದೀನಾಂ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮೂಷೇತಿ ।

ಅಂತಃ ಪ್ರತಿಮಾಕಾರಚ್ಛಿದ್ರವತೀ ಮೃನ್ಮಯೀ ಪ್ರತಿಕೃತಿರ್ಮೂಷಾ, ತಸ್ಯಾಂ ನಿಷಿಕ್ತಂ ದ್ರುತಂ ತಾಮ್ರಾದಿಕಂ ಯಥಾ ಪ್ರತಿಮಾಕಾರಂ ಭವತಿ, ತಥಾ ಶಿರಆದಿಮತ್ಯನ್ನಮಯಕೋಶೇಽಂತರ್ವ್ಯಾಪ್ಯ ವಿದ್ಯಮಾನಂ ಪ್ರಾಣಮಯಾದಿಕಮಪಿ ತದಾಕಾರಂ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅತ್ರಾನ್ನಮಯಕೋಶಸ್ಯ ವಿರಾಡಾತ್ಮನೋಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಮತ್ವಾ ವಿರಾಡಾತ್ಮನ್ಯನ್ನಮಯಕೋಶೇ ಮಂತ್ರಮವತಾರಯತಿ –

ತದಪ್ಯೇಷ ಇತಿ ॥