ಅಸತ್ಸಮ ಏವ ಭವತೀತಿ ।
ವಂಧ್ಯಾಪುತ್ರಸಮ ಏವ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವ ಸಾಮ್ಯಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ –
ಯಥೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಸ್ವಯಮಪಿ ನಾಸ್ತ್ಯೇವೇತಿ ಪರ್ಯವಸ್ಯತಿ, ಸರ್ವೇಷಾಂ ತತ್ಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ , ತಥಾ ಚ ಅಸತ್ತ್ವಮಾಪನ್ನಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾಸತ್ತ್ವವೇದಿನೋ ಯುಕ್ತಮೇವ ವಂಧ್ಯಾಪುತ್ರಸ್ಯೇವ ಭೋಗಾದ್ಯಸಂಬಂಧಿತ್ವಾಪಾದನಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ । ತದ್ವಿಪರ್ಯಯೇಣ ಅಸ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವೇದ ಚೇದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ತದಸ್ತಿತ್ವೇ ಲಿಂಗಂ ಸೂಚಯತಿ –
ಸರ್ವವಿಕಲ್ಪಾಸ್ಪದಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಸ್ಯ ವಿಕಲ್ಪಸ್ಯ ದ್ವೈತಸ್ಯಾಧಿಷ್ಠಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಮತಂ ಜಗತ್ಸದಧಿಷ್ಠಾನಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದ್ರಜ್ಜುಸರ್ಪಾದಿವದಿತಿ ಲಿಂಗೇನ ತದಸ್ತಿತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತತ್ರೈವ ಲಿಂಗಾಂತರಂ ಸೂಚಯತಿ –
ಸರ್ವಪ್ರವೃತ್ತಿಬೀಜಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತ್ರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕ್ಷಿತ್ಯಾದಿಕಂ ಚೇತನಕರ್ತೃಕಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಾದ್ಘಟವದಿತಿ ರೀತ್ಯಾ ಸರ್ವಜಗತ್ಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಚ ತದಸ್ತಿತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಸರ್ವಲಯಾಧಾರತ್ವೇನಾಪಿ ತದಸ್ತಿತ್ವಂ ಸೂಚಯತಿ –
ಸರ್ವವಿಶೇಷೇತಿ ।
ಸರ್ವೇ ವಿಶೇಷಾಃ ಪ್ರತ್ಯಸ್ತಮಿತಾ ವಿಲೀನಾ ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ವಿಗ್ರಹಃ ।
ನನು ಯದ್ಯುಕ್ತಪ್ರಮಾಣಬಲಾದಸ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಕಥಂ ತತ್ರ ನಾಸ್ತಿತ್ವಾಶಂಕಾ ಹೇತ್ವಭಾವಾದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ –
ಕಾ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ –
ವ್ಯವಹಾರವಿಷಯೇ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಕಾರಮಾತ್ರೇ ಅಸ್ತಿತ್ವಭಾವನೋಪೇತಾ ಲೋಕಬುದ್ಧಿಃ ವ್ಯವಹಾರವಿಷಯೇ ಅಸ್ತಿತ್ವಮಿವ ತದ್ವಿಪರೀತೇ ಶಶಶೃಂಗಾದೌ ನಾಸ್ತಿತ್ವಮಪಿ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲೇ ನಿಶ್ಚಿನುಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ಹಿ-ಶಬ್ದಸೂಚಿತಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮುದಾಹೃತ್ಯ ದರ್ಶಯತಿ –
ಯಥಾ ಘಟಾದಿರಿತಿ ।
ಏವಮಿತಿ ।
ತೈಃ ಶಶಶೃಂಗಾದಿಭಿಃ ಸಹ ಇಹಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ವ್ಯವಹಾರಾತೀತತ್ವಸ್ಯ ಸಮಾನತ್ವಾದೇವಂ ಶಶಶೃಂಗಾದೀನಾಮಿವ ಬಹ್ಮಣೋಽಪಿ ನಾಸ್ತಿತ್ವಮಿತಿ ನಿಶ್ಚಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಮಾದುಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಸತ್ತ್ವಾಶಂಕಾ ಜಾಯತೇ ತಸ್ಮಾತ್ತನ್ನಿರಾಕರಣಾರ್ಥಮಸ್ತಿತ್ವಮುಚ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ ಇತಿ ।
ಸರ್ವಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತೀತಿ ಶ್ರುತ್ಯುಪಪತ್ತಿಭ್ಯಾಂ ಯೋ ವಿಜಾನಾತಿ ಸ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವೇನಾನ್ಯೇಷಾಂ ವೇದನೀಯೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ವಸ್ತುತಃ ಸದ್ರೂಪೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಸತ್ತ್ವವೇದನಮಾತ್ರಾದ್ವೇದಿತುರಸತ್ತ್ವಂ ನೋಪಪದ್ಯತ ಇತ್ಯಸ್ವರಸಾದಾಹ –
ಅಥ ವೇತಿ ।
ಸನ್ಮಾರ್ಗಸ್ಯ ನಾಸ್ತಿತ್ವಮೇವ ನಿಶ್ಚಿನುಯಾದಿತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ –
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಸನ್ಮಾರ್ಗೇಣ ನಿಷ್ಕಾಮನಯಾನುಷ್ಠಿತೇನ ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಂ ಯನ್ಮೋಕ್ಷರೂಪಂ ಫಲಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೈವ ತದಪಲಾಪೇ ನಾಸ್ತಿಕಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮನಾಸ್ತಿತ್ವವೇದಿನೋ ನಾಸ್ತಿಕತ್ವಾದ್ಯಾಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಸ್ಯ ಮಂತ್ರಸ್ಯಾನಂದಮಯವಿಷಯತ್ವಂ ವೃತ್ತಿಕಾರಾಭಿಮತಂ ನಿರಾಕೃತಮಪಿ ದಾರ್ಢ್ಯಾರ್ಥಂ ಪೂನರ್ನಿರಾಕರೋತಿ –
ತಂ ಪ್ರತೀತಿ ।
ಆನಂದಮಯಂ ಪ್ರತಿ ಯಾ ಆಶಂಕಾ ಆನಂದಮಯನಾಸ್ತಿತ್ವಗೋಚರಾ ವೃತ್ತಿಕಾರೈರ್ವಕ್ತವ್ಯಾ ಸಾ ಕಾಸ್ತಿ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ, ಪ್ರಿಯಾದಿವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಿಮತಂ ಪುಚ್ಛವಾಕ್ಯನಿರ್ದಿಷ್ಟಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಕತ್ವಂ ನಿಷಪ್ರತ್ಯೂಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಾನಂದಮಯವಿಲಕ್ಷಣೇ ನಾಸ್ತಿತ್ವಶಂಕಾಯಾ ಉಪಪಾದಿತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಅಪೋಢೇತಿ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸರ್ವವ್ಯವಹಾರಾಪೋಹೋಽಸಿದ್ಧಃ ವಿದ್ವದ್ವ್ಯವಹಾರವಿಷಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಸರ್ವಸಮತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಚ-ಶಬ್ದಃ ಶಂಕಾನಿರಾಸಾರ್ಥಃ । ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಜೀವಸಾಧಾರಣತ್ವಾತ್ಸರ್ವಾನ್ಪ್ರತಿ ತಸ್ಯ ವ್ಯವಹಾರ್ಯತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ , ನ ಚೈತದಸ್ತೀತ್ಯತಃ ಸರ್ವಸಾಧಾರಣ್ಯೇನ ವ್ಯವಹಾರವಿಷಯತ್ವಾಭಾವಾತ್ತತ್ರಾಸತ್ತ್ವಶಂಕಾ ಯುಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಸ್ಮಾದೇವಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಸಮಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯೇವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಅತಸ್ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಯಮತಃಶಬ್ದಃ ಶ್ರುತಿಗತ ಇತಿ ಬೋದ್ಧವ್ಯಮ್ ।
ಆಚಾರ್ಯೋಕ್ತಿಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ, ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ಯಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಸರ್ವಕಾರಣಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಕಮಿತ್ಯೇವಮಾದ್ಯಾಚಾರ್ಯೋಪದೇಶಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶ್ರುತಾವವಿದುಷೋ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಿಪ್ರಶ್ನೋ ದೃಶ್ಯತೇ, ತಸ್ಯಾಲಂಬನಮತಃಶಬ್ದೋಪಾತ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಸಾಮಾನ್ಯಂ ಹೀತಿ ।
ಸಮಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದ್ವದವಿದುಷೋಃ ಸಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯತ್ರ ಹಿ-ಶಬ್ದಸೂಚಿತಂ ಹೇತುಮಾಹ –
ಆಕಾಶಾದೀತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಸ್ಯಾಕಾಶಾದಿಕಾರಣಭೂತಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸರ್ವಪ್ರತ್ಯಕ್ತಯಾ ಪುಚ್ಛವಾಕ್ಯೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪದೇನೋಕ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯದ್ವಾ ಆಕಾಶಾದಿಕ್ರಮೇಣ ಸರ್ವಭೂತಕಾರಣತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಭೂತಾನಾಂ ವಿದುಷಾಮವಿದುಷಾಂ ಚ ಸಾಧಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಜೀವಾನಾಂ ಸ್ವತಃ ಕಾರ್ಯತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮೋಪಾಧಿವಿಶಿಷ್ಟತಯಾ ಕಾರ್ಯತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಮುಮಿತಿ ।
ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಸಾಕ್ಷಿತಯಾ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸಿದ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ಪರಮಾತ್ಮನ ಇಂದ್ರಿಯಾಗೋಚರತ್ವವಿವಕ್ಷಯಾ ಅದಃಶಬ್ದೇನ ಪರೋಕ್ಷತಯಾ ನಿರ್ದೇಶ ಇತಿ ಬೋಧ್ಯಮ್ ।
ಲೋಕಮಿತಿ ।
ಲೋಕನಂ ಲೋಕ ಇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಚೈತನ್ಯೈಕರಸಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಃ ಪ್ರೇತ್ಯೇತಿ ।
ಮೃತ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವವಿದ್ವಾನಪಿ ಕಿಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಗಚ್ಛತಿ ಕಿಂ ವಾ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕೋಟಿದ್ವಯೋಪೇತಃ ಪ್ರಶ್ನ ಏಕ ಏವ ಯಥಾ ವಿಷ್ಣುಮಿತ್ರೋ ವಿಷ್ಣ್ವಾಲಯಂ ಗಚ್ಛತಿ ನ ವೇತ್ಯಾದೌ, ತತಶ್ಚ ಕಥಂ ತಸ್ಯ ದ್ವಿತ್ವಕಲ್ಪನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಬಹುವಚನಾನುರೋಧಾದಿತ್ಯಾಹ –
ಅನುಪ್ರಶ್ನಾ ಇತೀತಿ ।
ಅನ್ಯೌ ದ್ವಾವಿತಿ ।
ನ್ಯಾಯಸಾಮ್ಯಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ವಿದುಷೋ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಶಂಕಾ ನಿರಾಲಂಬನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಯದ್ಯವಿದ್ವಾನಿತಿ ।
ವಿಷ್ಣುಮಿತ್ರವಿಷಯಕಪ್ರಶ್ನನ್ಯಾಯಮನುಸರತಿ –
ದ್ವಾವಿತಿ ।
ಬಹುವಚನಸ್ಯ ಗತಿಮಾಹ –
ಬಹ್ವಿತಿ ।
ಪೂರ್ವತ್ರಾಸ್ತಿತ್ವನಾಸ್ತಿತ್ವರೂಪಕೋಟಿದ್ವಯಶ್ರವಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪ್ರಶ್ನಾಂತರಮಪೇಕ್ಷ್ಯ ಬಹುವಚನಂ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ತು-ಶಬ್ದೋಽಸ್ಯ ಪಕ್ಷಸ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯಭಿಮತತ್ವರೂಪವಿಶೇಷದ್ಯೋತನಾರ್ಥಃ । ಪ್ರಥಮವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಹಿ ‘ಸೋಽಕಾಮಯತ’ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯೈವ ವಿದ್ವದವಿದ್ವದ್ವಿಷಯಪ್ರಶ್ನನಿರ್ಣಯ ಏವ ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ; ನ ಚಾಸೌ ‘ಸೋಽಕಾಮಯತ’ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ದೃಶ್ಯತೇ, ತಸ್ಮಾತ್ ‘ಸೋಽಕಾಮಯತ’ ಇತ್ಯಾದೇರಸಂಗತತ್ವಪರಿಹಾರಾಯಾಯಮೇವ ಪಕ್ಷಃ ಶ್ರುತ್ಯಭಿಮತ ಇತಿ ಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಪ್ರಾಪ್ತೇತ್ಯೇತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಅಸದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಪೂರ್ವತ್ರಾಸತ್ತ್ವವೇದನೇ ದೋಷಾಭಿಧಾನೇನ ಸತ್ತ್ವವೇದನೇ ಗುಣಾಭಿಧಾನೇನ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸತ್ತ್ವಂ ನಿರ್ಣೀತಂ ನಿರ್ಣೀತತ್ವಾಚ್ಚ ನ ಸಂಶಯೋ ನಾಪಿ ತನ್ಮೂಲಕಃ ಪ್ರಶ್ನೋ ಘಟತೇ, ತಥಾಪಿ ತರ್ಕೇಷು ಪ್ರವಿಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಜಿಜ್ಞಾಸೋರಲ್ಪೋಪತ್ತಿಮಾತ್ರೇಣಾಪರಿತುಷ್ಯತಃ ಶ್ರುತ್ಯುಪದರ್ಶಿತಾಸ್ತಿತ್ವನಾಸ್ತಿತ್ವರೂಪಕೋಟಿದ್ವಯಂ ಚೋಪಶೃಣ್ವತಃ ಸಂಶಯೋ ನ ನಿವರ್ತತ ಇತಿ ತನ್ಮೂಲಕಃ ಪ್ರಶ್ನಃ ಶ್ರುತ್ಯಭಿಮತ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಅಪಕ್ಷಪಾತಿತ್ವಾದಿತಿ ।
ವಿದ್ವದವಿದ್ವತ್ಸಾಧಾರಣ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥