ತೈತ್ತಿರೀಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ವನಮಾಲಾವ್ಯಾಖ್ಯಾ
 
ಶ್ರೋತ್ರಿಯಸ್ಯ ಚಾಕಾಮಹತಸ್ಯ । ತೇ ಯೇ ಶತಮಿಂದ್ರಸ್ಯಾನಂದಾಃ । ಸ ಏಕೋ ಬೃಹಸ್ಪತೇರಾನಂದಃ । ಶ್ರೋತ್ರಿಯಸ್ಯ ಚಾಕಾಮಹತಸ್ಯ । ತೇ ಯೇ ಶತಂ ಬೃಹಸ್ಪತೇರಾನಂದಾಃ । ಸ ಏಕಃ ಪ್ರಜಾಪತೇರಾನಂದಃ । ಶ್ರೋತ್ರಿಯಸ್ಯ ಚಾಕಾಮಹತಸ್ಯ । ತೇ ಯೇ ಶತಂ ಪ್ರಜಾಪತೇರಾನಂದಾಃ । ಸ ಏಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಆನಂದಃ । ಶ್ರೋತ್ರಿಯಸ್ಯ ಚಾಕಾಮಹಾತಸ್ಯ ॥ ೪ ॥
ಭೀಷಾ ಭಯೇನ ಅಸ್ಮಾತ್ ವಾತಃ ಪವತೇ । ಭೀಷೋದೇತಿ ಸೂರ್ಯಃ । ಭೀಷಾ ಅಸ್ಮಾತ್ ಅಗ್ನಿಶ್ಚೇಂದ್ರಶ್ಚ । ಮೃತ್ಯುರ್ಧಾವತಿ ಪಂಚಮ ಇತಿ । ವಾತಾದಯೋ ಹಿ ಮಹಾರ್ಹಾಃ ಸ್ವಯಮೀಶ್ವರಾಃ ಸಂತಃ ಪವನಾದಿಕಾರ್ಯೇಷ್ವಾಯಾಸಬಹುಲೇಷು ನಿಯತಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ; ತದ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಶಾಸ್ತರಿ ಸತಿ ; ಯಸ್ಮಾತ್ ನಿಯಮೇನ ತೇಷಾಂ ಪ್ರವರ್ತನಮ್ , ತಸ್ಮಾದಸ್ತಿ ಭಯಕಾರಣಂ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಶಾಸ್ತೃ ಬ್ರಹ್ಮ । ಯತಸ್ತೇ ಭೃತ್ಯಾ ಇವ ರಾಜ್ಞಃ ಅಸ್ಮಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಭಯೇನ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ತಚ್ಚ ಭಯಕಾರಣಮಾನಂದಂ ಬ್ರಹ್ಮ । ತಸ್ಯ ಅಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಆನಂದಸ್ಯ ಏಷಾ ಮೀಮಾಂಸಾ ವಿಚಾರಣಾ ಭವತಿ । ಕಿಮಾನಂದಸ್ಯ ಮೀಮಾಂಸ್ಯಮಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇ - ಕಿಮಾನಂದೋ ವಿಷಯವಿಷಯಿಸಂಬಂಧಜನಿತಃ ಲೌಕಿಕಾನಂದವತ್ , ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಃ, ಇತ್ಯೇವಮೇಷಾ ಆನಂದಸ್ಯ ಮೀಮಾಂಸಾ ॥

ಅಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಪ್ರಕೃತಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಗ್ನಿಶ್ಚೇಂದ್ರಶ್ಚ ಸ್ವಸ್ವಕಾರ್ಯಮನುತಿಷ್ಠತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಧಾವತೀತಿ ।

ಸಮಾಪ್ತಾಯುಷಃ ಪ್ರತೀತಿ ಶೇಷಃ । ಪಂಚಮಃ ಪಂಚತ್ವಸಂಖ್ಯಾಪೂರಕ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಶ್ಲೋಕಸ್ಯ ಭಯಕಾರಣಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ –

ವಾತಾದಯೋ ಹೀತಿ ।

ಮಹಾರ್ಹಾ ಇತಿ ।

ಪೂಜ್ಯತಮಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯದಾ ವಾಯ್ವಾದೀನಾಮಪಿ ಭಯಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತದಾನ್ಯೇಷಾಂ ಕಿಮು ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಯೇನ ಶ್ರುತೌ ವಾತಾದಯ ಉದಾಹೃತಾಃ, ತಮಾಶಯಂ ಪ್ರಕಟಯಿತುಂ ಮಹಾರ್ಹತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।

ನನು ಸ್ವಯಂ ದಿಗೀಶ್ವರಾಣಾಮಪಿ ತೇಷಾಂ ನಿಯತಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ವತ ಏವಾಸ್ತು ಯಥೇಶ್ವರಸ್ಯ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದೌ ನಿಯತಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿರನನ್ಯಾಯತ್ತಾ ತದ್ವದಿತಿ ; ನೇತ್ಯಾಹ –

ತದ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ।

ಬಹೂನಾಂ ದಿಕ್ಪಾಲಾನಾಂ ಪ್ರಾಯೇಣ ತುಲ್ಯೈಶ್ವರ್ಯಾಣಾಂ ವಿರುದ್ಧೇಷು ಕಾರ್ಯೇಷು ಪ್ರವರ್ತಮಾನಾನಾಂ ವಿನಿಗಮನಾವಿರಹಾದಿನಾ ಲೋಕವದೇವ ಕಲಹಪ್ರವೃತ್ತೇರಾವಶ್ಯಕತ್ವಾನ್ನಿಯತಂ ತೇಷಾಂ ಪ್ರವರ್ತನಮಸತ್ಯನ್ಯಸ್ಮಿನ್ನಿಯಂತರಿ ನ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯತ ಇತಿ ।

ಯತಸ್ತೇ ವಾತಾದಯೋ ರಾಜ್ಞೋ ಭೃತ್ಯಾ ಇವ ಬಿಭ್ಯತಿ ತತ್ತೇಷಾಂ ನಿಯಂತೃ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ ।

ನನು ಸೈಷಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಮೀಮಾಂಸಾ ಭವತೀತಿ ವಕ್ತವ್ಯಂ ತಸ್ಯೈವ ಭಯಾದಿಹೇತುತ್ವೇನ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ ನಾನಂದಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕಾಂ ವಾರಯನ್ಮೀಮಾಂಸಾವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ –

ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಆನಂದಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।

'ಯದೇಷ ಆಕಾಶ ಆನಂದೋ ನ ಸ್ಯಾತ್’ ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ ಏವಾನಂದರೂಪತ್ವಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾನ್ನಾಸಂಗತಿರಿತಿ ಭಾವಃ ।

ನನ್ವಾನಂದಸ್ವರೂಪಸ್ಯ ದುಃಖಾದಿಸ್ವರೂಪವತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾದಾನಂದಸ್ವರೂಪಂ ನ ವಿಚಾರಣೀಯಮಿತಿ ಮತ್ವಾ ಶಂಕತೇ –

ಕಿಮಾನಂದಸ್ಯೇತಿ ।

ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪತಯಾ ಶ್ರುತ ಆನಂದೋ ವಿಷಯಾನಂದವಜ್ಜನ್ಯೋ ನಿತ್ಯೋ ವೇತಿ ಸಂಶಯನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಾ ಮೀಮಾಂಸೇತ್ಯಾಹ –

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಸ್ರಕ್ಚಂದನಾದಿರ್ವಿಷಯಃ, ತದನುಭವಿತಾ ಪುರುಷೋ ವಿಷಯೀ, ತಯೋಃ ಸಂಬಂಧೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥