ನನು ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಸ್ಯ ಚೇನ್ಮೀಮಾಂಸಾ ಪ್ರಸ್ತುತಾ ಕಿಮರ್ಥಸ್ತರ್ಹಿ ಮಾನುಷಾದ್ಯಾನಂದೋಪನ್ಯಾಸಃ ? ತತ್ರಾಹ –
ತತ್ರ ಲೌಕಿಕ ಇತಿ ।
ಬಾಹ್ಯಸಾಧನಾನಿ ವಿಷಯಾಃ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಾನಿ ಸಾಧನಾನಿ ದೇಹಮಧಿಕೃತ್ಯ ವರ್ತಮಾನಾನಿ ಯೌವನಾದೀನಿ, ತೇಷಾಂ ದ್ವಿವಿಧಾನಾಂ ಸಾಧನಾನಾಂ ಸಂಪತ್ತಿರ್ಮೇಲನಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಯಸ್ಯಾನಂದಸ್ಯ ಸ ತಥಾ । ಅತ ಏವಾನಂದಸ್ಯೋತ್ಕರ್ಷೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ‘ಸ ಏಕೋ ಮಾನುಷಃ’ ಇತ್ಯಾದಿನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಾನುಗಮಾರ್ಥಮಿತಿ ।
ಲೌಕಿಕ ಆನಂದಃ ಕ್ವಚಿತ್ಕಾಷ್ಠಾಂ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಸಾತಿಶಯತ್ವಾತ್ಪರಿಮಾಣವದಿತ್ಯಾನಂದತಾರತಮ್ಯಾವಧಿತ್ವೇನ ನಿರತಿಶಯಸ್ವಾಭಾವಿಕಾನಂದರೂಪಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಾನುಮಾನಾರ್ಥಂ ಲೌಕಿಕ ಆನಂದೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಗಮಮೇವ ವಿಶದಯತಿ –
ಅನೇನ ಹೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಸ್ಯ ವಿಷಯಾನುಸಂಧಾನವಿಮುಖವಿದ್ವದ್ಬುದ್ಧಿವಿಷಯತ್ವಾಚ್ಚ ನ ವಿಷಯವಿಷಯಿಸಂಬಂಧಜನಿತತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ವ್ಯಾವೃತ್ತೇತಿ ।
ವ್ಯಾವೃತ್ತಾ ನಿವೃತ್ತಾ ವಿಷಯಾ ಯಸ್ಯಾ ಬುದ್ಧೇಃ ಸಕಾಶಾತ್ಸಾ ತಥಾ ।
ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಲೌಕಿಕಾನಂದಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಾವಗಮೋಪಾಯತ್ವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ –
ಲೌಕಿಕೋಽಪೀತಿ ।
ಮಾತ್ರಾ ಅವಯವಃ । ಲೋಕಿಕಾನಂದಾನಾಂ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಾನಂದಾದರ್ವಾಕ್ತಾರತಮ್ಯೇನ ನಿಕರ್ಷಃ, ಮಾನುಷಾನಂದಾದೂರ್ಧ್ವಂ ತಾರತಮ್ಯೇನೋತ್ಕರ್ಷ ಇತಿ ವ್ಯವಸ್ಥಾ ।
ತತ್ರ ಲೌಕಿಕಾನಂದಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಮಾತ್ರಾರೂಪತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯನ್ನಾದೌ ತತ್ರ ನಿಕರ್ಷಪ್ರಯೋಜಕಮಾಹ –
ಅವಿದ್ಯಯೇತಿ ।
ತಿರಸ್ಕ್ರಿಯಮಾಣೇ ವಿಜ್ಞಾನ ಇತಿ ।
ವಿವೇಕೇ ತಾರತಮ್ಯೇನಾಭಿಭೂಯಮಾನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ; ತಥಾ ಚ ವಿವೇಕಾಭಿಭವ ಏಕೋ ನಿಕರ್ಷಪ್ರಯೋಜಕ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ತತ್ರ ಪ್ರಯೋಜಕಾಂತರಂ ಸೂಚಯತಿ –
ಉತ್ಕೃಷ್ಯಮಾಣಾಯಾಂ ಚೇತಿ ।
ಕಾಮಕ್ರೋಧಾದಿಲಕ್ಷಣೈಃ ಸ್ವಕಾರ್ಯವಿಶೇಷೈರ್ನಿಬಿಡಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಾಪಕರ್ಷತಾರತಮ್ಯಮಪ್ಯಪಕರ್ಷಪ್ರಯೋಜಕಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಕರ್ಮವಶಾದಿತಿ ।
ಯಥಾವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿಭಾವ್ಯಮಾನ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ವಿಷಯಾಪಕರ್ಷಾದಿಕಮಪಿ ತತ್ರ ಪ್ರಯೋಜಕಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ವಿಷಯಾದೀತಿ ।
ಚಲಃ ಕ್ಷಣಿಕಃ, ಅನವಸ್ಥಿತಃ ಅನೇಕರೂಪಃ, ಅಪಕರ್ಷತಾರತಮ್ಯೋಪೇತ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಸಂಪದ್ಯತೇ, ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದೋ ಲೌಕಿಕಃ ಸಂಪದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯೋಽಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಸ್ಯ ವಿಷಯವಿಶೇಷಾದಿಕೃತವೃತ್ತ್ಯುಪಹಿತೋ ಭಾಗಃ ಏಷ ಏವ ಮಾತ್ರಾಶಬ್ದಿತೋ ಲೌಕಿಕಾಂದ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಸ ಏವೇತಿ ।
ವ್ಯಾವೃತ್ತವಿಷಯಬುದ್ಧಿಗಮ್ಯ ಇತ್ಯತ್ರ ಅಕಾಮಹತವಿದ್ವಚ್ಛ್ರೋತ್ರಿಯಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಗಮ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಕೃತೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದ ಏವ ಮನುಷ್ಯಗಂಧರ್ವಾದ್ಯುತ್ತರೋತ್ತರಭೂಮಿಷು ಬ್ರಹ್ಮಣ ಆನಂದ ಇತ್ಯಂತಾಸು ಶತಗುಣೋತ್ತರೋತ್ಕರ್ಷೇಣ ವಿಭಾವ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಉತ್ತರೋತ್ತರಮಾನಂದೋತ್ಕರ್ಷೇ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನಾಮವಿದ್ಯಾದೀನಾಮಪಕರ್ಷತಾರತಮ್ಯಂ ಪ್ರಯೋಜಕಮಾಹ –
ಅವಿದ್ಯಾಕಾಮಕರ್ಮಾಪಕರ್ಷೇಣೇತಿ ।
ಅಕಾಮಹತೇತಿ ।
ಅಕಾಮಹತವಿದ್ವಚ್ಛ್ರೋತ್ರಿಯಪದಾನಾಂ ಕರ್ಮಧಾರಯಃ । ‘ಶ್ರೋತ್ರಿಯಸ್ಯ ಚಾಕಾಮಹತಸ್ಯ’ ಇತ್ಯತ್ರಾಕಾಮಹತತ್ವಂ ಸಾತಿಶಯಮಿತಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ, ತದ್ವದತ್ರಾಪೀತಿ ಶಂಕಾನಿರಾಸಾರ್ಥಂ ವಿದ್ವತ್ಪದಮ್ , ತಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವತ್ಪರಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತ್ಯಸ್ಯ ವಿವರಣಮ್ –
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಸ್ಯೇತಿ ॥