ನನು ತರ್ಹಿ ತಪಆದಿಕಮೇವ ವಕ್ತವ್ಯಂ ನ ತ್ವಾಖ್ಯಾಯಿಕಾಪಿ ; ತತ್ರಾಹ –
ಆಖ್ಯಾಯಿಕೇತಿ ।
ನನ್ವಾಖ್ಯಾಯಿಕಯಾ ಕಥಂ ಸ್ತುತಿಲಾಭಃ ? ತತ್ರಾಹ –
ಪ್ರಿಯಾಯೇತಿ ।
ಪಿತಾ ಪ್ರಿಯಾಯ ಪುತ್ರಾಯ ಪ್ರಶಸ್ತಾಮೇವ ವಿದ್ಯಾಮುಪದಿಶೇನ್ನಾನ್ಯಾಮಿತಿ ರೀತ್ಯಾ ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಪ್ರಕರ್ಷೋ ಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಹೇ ಭಗವನ್ ಬ್ರಹ್ಮಾಧೀಹಿ ಸ್ಮರ ಉಪದಿಶೇತಿ ಯಾವದಿತಿ ಮಂತ್ರಾರ್ಥಃ ।
ಅತ್ತಾರಮಿತಿ ।
ಶರಿರೇಽನ್ನಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗಾತ್ತದಭ್ಯಂತರಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾತ್ತೃತ್ವಮುಪಚಾರೇಣೋಕ್ತಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ । ಯದ್ವಾ ಅನ್ನಶಬ್ದೇನ ವಿರಾಡಾತ್ಮಕಂ ಶರೀರಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ , ತದಭ್ಯಂತರಃ ಪ್ರಾಣಶ್ಚ ಸೂತ್ರಾತ್ಮರೂಪೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತಿ ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾತ್ತೃತ್ವಮುಕ್ತಮಿತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ।
ನನ್ವನ್ನಪ್ರಾಣಯೋರುಕ್ತಿಃ ‘ಅನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವ್ಯಜಾನಾತ್’ ‘ಪ್ರಾಣೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವ್ಯಜಾನಾತ್’ ಇತಿ ಕರಿಷ್ಯಮಾಣೇ ವಿಚಾರ ಉಪಯುಜ್ಯತೇ, ರೂಪಾದ್ಯುಪಲಬ್ಧಿಸಾಧನಾನಾಂ ಚಕ್ಷುರಾದೀನಾಮುಕ್ತಿಃ ಕ್ವೋಪಯುಜ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ –
ಬ್ರಹ್ಮೋಪಲಬ್ಧೌ ದ್ವಾರಾಣೀತಿ ।
ಅತ್ರ ಮನಃಶಬ್ದೇನ ‘ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವ್ಯಜಾನಾತ್’ ಇತ್ಯತ್ರ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮಾಧಿದೈವಿಕಂ ಮನೋ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಏತಚ್ಚ ‘ವಿಜ್ಞಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವ್ಯಜಾನಾತ್’ ಇತ್ಯತ್ರ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯಾಧಿದೈವಿಕ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಮ್ । ವಾಗಾದೀನಾಂ ಚಕ್ಷುರಾದೀನಾಂ ಚ ಯಥಾಯಥಂ ಪ್ರಾಣಾದಿಕೋಶೇಷ್ಯವಂತರ್ಭೂತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿದ್ವಾರತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ನ ಚಕ್ಷುರಾದಿಕಥನವೈಯರ್ಥ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಉಕ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮ್ ‘ಯತೋ ವೈ’ ಇತ್ಯಾದೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ –
ಉಕ್ತ್ವಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನಿರ್ವಿಶೇಷಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಧರ್ಮರೂಪಂ ಲಕ್ಷಣಂ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಕ್ಷಿಪತಿ –
ಕಿಂ ತದಿತಿ ।
ಕಾಲ್ಪನಿಕಂ ಧರ್ಮರೂಪಂ ಜಗತ್ಕಾರಣತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ ಅತೋ ನಾಸಂಭವ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಪರಿಹರತಿ –
ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಯಂತೀತ್ಯಸ್ಯ ವಿವರಣಮಭಿಸಂವಿಶಂತೀತಿ ।
ತತ್ರಾಭೀತ್ಯುಪಸರ್ಗಾರ್ಥಮಾಭಿಮುಖ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ತಾದಾತ್ಮ್ಯಮೇವೇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಲೀಯಂತ ಇತ್ಯೇವ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭೂತಲಯಾಧಾರತ್ವಶ್ರವಣಾತ್ಪ್ರಕೃತಿತ್ವರೂಪಂ ಕಾರಣತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಉತ್ಪತ್ತೀತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಿರೇವ ಹಿ ವಿಕಾರಾಣಾಮಾತ್ಮಾ ಸ್ವರೂಪಮಿತಿ ಸ್ಥಾಪಿತಮಾರಂಭಣಾಧಿಕರಣೇ, ಅತೋ ಯದಾತ್ಮಕತಾಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಯದ್ಯಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾದಿಸ್ತಂಬಪರ್ಯಂತಾನಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಸ್ವತ ಉತ್ಪತ್ತ್ಯಾದಯೋ ನ ಸಂತಿ, ತಥಾಪಿ ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮೋಪಾಧಿವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಕಾರೇಣ ತೇಷಾಮಪಿ ತೇ ಸಂತೀತಿ ಭಾವಃ । ನನ್ವತ್ರ ಮಹಾಭೂತಾನಾಮಾಕಾಶಾದೀನಾಂ ಗ್ರಹಣಂ ಕುತೋ ನ ಕ್ರಿಯತೇ ಪ್ರಾಣಿಷ್ವಿವಾಕಾಶಾದಿಷ್ವಪಿ ಭೂತಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ? ಅತ ಏವ ‘ಸರ್ವಾಣಿ ಹ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನ್ಯಾಕಾಶಾದೇವ ಸಮುತ್ಪದ್ಯಂತೇ’ ಇತ್ಯತ್ರ ಭೂತಶಬ್ದೇನ ಮಹಾಭೂತಾನಾಂ ಗ್ರಹಣಮಾಚಾರ್ಯೈರೇವ ಕೃತಮ್ , ತಥಾ ಜನ್ಮಾದಿಸೂತ್ರೇ ದ್ವಿವಿಧಾನ್ಯಪಿ ಭೂತಾನಿ ಗೃಹೀತಾನಿ ; ತಥಾ ಚ ಕಥಮತ್ರ ಪ್ರಾಣಿನಾಮೇವ ಗ್ರಹಣಮಿತಿ ಚೇತ್ , ಉಚ್ಯತೇ - ಭೂತಶಬ್ದಸ್ಯೋಭಯತ್ರ ರೂಢತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಾಣಧಾರಣಕರ್ತೃವಾಚಿಜೀವಂತೀತ್ಯುಪಪದಾನುಸಾರೇಣ ಪ್ರಾಣಿರೂಢೇರೇವೋನ್ಮೇಷೋ ನ ಮಹಾಭೂತವಿಷಯರೂಢೇರಿತಿ ನಾತ್ರಾಕಾಶಾದಿಗ್ರಹಣಪ್ರಸಕ್ತಿಃ ‘ಸರ್ವಾಣಿ ಹ ವಾ ಇಮಾನಿ ಭೂತಾನಿ’ ಇತ್ಯತ್ರ ಚ ‘ಅಸ್ಯ ಲೋಕಸ್ಯ ಕಾ ಗತಿಃ’ ಇತಿ ಪೃಥಿವೀಲೋಕಾದಿಕಾರಣಪ್ರಶ್ನಾನುಸಾರೇಣ ಮಹಾಭೂತರೂಢೇರೇವೋನ್ಮೇಷೋ ನ ಪ್ರಾಣಿರೂಢೇಃ ; ಜನ್ಮಾದಿಸೂತ್ರೇ ಚ ಜಗತ್ಕಾರಣವಾಕ್ಯಾನಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಮೇವೋದಾಹರಣತ್ವಾದ್ವಾಕ್ಯಾಂತರಾನುಸಾರೇಣ ದ್ವಿವಿಧಾನ್ಯಪಿ ಭೂತಾನಿ ಗೃಹೀತಾನೀತಿ ನ ಕಿಂಚಿದವದ್ಯಮ್ ।
ಅತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಲಕ್ಷಣಮಾಹ –
ತದೇತದಿತಿ ।
ಭೂತಕಾರಣತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಶ್ರುತೌ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ತದ್ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಸ್ವೇತ್ಯರ್ಥಕ್ರಮೋ ಬೋಧ್ಯಃ ।
ಯದ್ವಾ, ನನು ಬ್ರಹ್ಮ ಜಿಜ್ಞಾಸವೇ ಕಥಂ ಜಗತ್ಕಾರಣಂ ಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯತ್ವೇನೋಪದಿಶ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ ಶ್ರುತಿಃ –
ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ಪಕ್ಷೇ ಯಥಾಶ್ರುತ ಏವಾರ್ಥಕ್ರಮಃ ।
ನನು ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಸ್ವೇತಿ ಪಿತ್ರಾ ನ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ , ಸ್ವರೂಪವಿಶೇಷಜಿಜ್ಞಾಸಾಯಾಃ ಪ್ರಾಗೇವ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಯದೇವಂಲಕ್ಷಣಮಿತಿ ।
ಅನ್ನಾದೇರ್ಬ್ರಹ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿದ್ವಾರತ್ವಮನ್ಯತ್ರಾಪಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ –
ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಿತಿ ।
ಷಷ್ಠ್ಯಂತಪ್ರಾಣಾದಿಶಬ್ದೋಪಾತ್ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಜಾತಸ್ಯಾಧಿಷ್ಠಾನತಯಾ ಸತ್ತಾಸ್ಫೂರ್ತಿಪ್ರದಂ ದ್ವಿತೀಯಾಂತಪ್ರಾಣಾದಿಶಬ್ದೋಪಾತ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಂ ಯೇ ಶ್ರುತಿನ್ಯಾಯಾಭ್ಯಾಂ ವಿದುಃ ತೇ ಸೃಷ್ಟೇಃ ಪೂರ್ವಕಾಲೇಽಪಿ ಸ್ಥಿತಂ ಕೂಟಸ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ನಿಚಿಕ್ಯುರ್ಜಾನೀಯುಃ ನೇತರೇ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಜ್ಞಾನರಹಿತಾ ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಾರ್ಥಃ । ಯೋಽನ್ನಾದೇರಧಿಷ್ಠಾನತಯಾ ಸತ್ತಾಪ್ರಕಾಶರೂಪಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಸ ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತ್ಯೇವಂಪ್ರಕಾರೇಣ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಲಬ್ಧಿದ್ವಾರತ್ವಂ ತತ್ರಾವಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಭಾವಃ । ಪಿತುರಿತಿ ಪಂಚಮೀ । ತಸ್ಮಾಚ್ಛ್ರುತ್ವೇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ನನು ಪಿತ್ರಾ ತಪಸಾ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಸ್ವೇತ್ಯನುಕ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ತಪಸಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವಂ ಭೃಗುಣಾ ವಿನಿಶ್ಚಿತಮ್ ? ನ ಹಿ ತನ್ನಿಶ್ಚಯಂ ವಿನಾ ತತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿಸ್ತಸ್ಯ ಸಂಭವತೀತಿ ಶಂಕತೇ –
ಕುತಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ –
ಸಾವಶೇಷೋಕ್ತೇರಿತಿ ।
ಸಾವಸೇಷೋಕ್ತೇಸ್ತಪಸಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ಭೃಗೋರಭೂದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಗುರೂಕ್ತಾರ್ಥಾನುವಾದಪೂರ್ವುಕಂ ತದುಕ್ತೇಃ ಸಾವಶೇಷತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ –
ಅನ್ನಾದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ದ್ವಾರಭೂತಮನ್ನಾದಿಕಮ್ ‘ಅನ್ನಂ ಪ್ರಾಣಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾವಶೇಷಂ ಹಿ ತದಿತಿ ।
ಯದ್ಭೂತಜನ್ಮಾದಿಕಾರಣಂ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ, ತತ್ಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಚಾನ್ನಾದಿ ದ್ವಾರಮಿತ್ಯೇತಾದೃಶಮುಪದೇಶನಂ ಸಾವಶೇಷಮಿತಿ ।
ಅತ್ರ ಹಿ-ಶಬ್ದೋಕ್ತಂ ಹೇತುಮಾಹ –
ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।
ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಪರೋಕ್ಷತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರ್ದೇಶಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನ್ವೇತಾವತಾ ಕಥಂ ಗುರೂಕ್ತೇಃ ಸಾವಶೇಷತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ? ತತ್ರಾಹ –
ಅನ್ಯಥಾ ಹೀತಿ ।
ಸಾವಶೇಷತ್ವಾಭಾವೇ ಹೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವರೂಪೇಣೈವೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಕ್ತ್ವೇನೈವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ವಸ್ತುತಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಸ್ವರೂಪತ್ವಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಣ ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಭೃಗೋರ್ವಾಸ್ತವಸ್ವರೂಪಜ್ಞಾನೇ ತಾಟಸ್ಥ್ಯಂ ವಾರಯತಿ –
ಜಿಜ್ಞಾಸವ ಇತಿ ।
ಗುರೋರ್ವಾಸ್ತವಸ್ವರೂಪಬೋಧನೇ ಉಪೇಕ್ಷಾಂ ವಾರಯತಿ –
ಸ್ವಪುತ್ರಾಯೇತಿ ।
ನಿರ್ದೇಶಸ್ವರೂಪಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ –
ಇದಮಿತ್ಥಂರೂಪಮಿತಿ ।
ಇದಂ ತ್ವಯಾ ಪೃಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಇತ್ಥಂರೂಪಂ ತವ ದೇಹೇ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಸಾಕ್ಷಿತಯೋಪಲಭ್ಯಮಾನಚೈತನ್ಯರೂಪಮಿತಿ ನಿರ್ದೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ನನು ತಥೈವ ಪಿತ್ರಾ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಂ ಬ್ರಹ್ಮ ; ನೇತ್ಯಾಹ –
ನ ಚೈವಮಿತಿ ।
ಅನುಪಲಂಭಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ನನು ತರ್ಹಿ ಕೀದೃಶಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಕ್ತವಾನಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ –
ಕಿಂ ತರ್ಹೀತಿ ।
ಪರೋಕ್ಷತಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮೋಕ್ತವಾನಿತ್ಯಾಹ –
ಸಾವಶೇಷಮೇವೇತಿ ।
ಇತ್ಥಂ ಸಾವಶೇಷೋಕ್ತೇರಿತಿ ಹೇತುಂ ಪ್ರಸಾಧ್ಯ ತೇನ ತಪಸಿ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಿಪ್ರಕಾರಮಾಹ –
ಅತ ಇತಿ ।
ಸಾವಶೇಷೋಕ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಾಧನಾಂತರಮಿತಿ ।
ಸ್ವಸ್ಮಿನ್ವಿಧಿವದುಪಸದನಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ಯತ್ಸಾಧನಮಸ್ತಿ ತದಪೇಕ್ಷಯಾನ್ಯತ್ಸಾಧನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನನು ಪರೋಕ್ಷತಯಾ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶಸ್ಯ ವಸ್ತುತಃ ಸಾವಶೇಷತ್ವೇಽಪಿ ತಸ್ಯ ತತ್ಸಾವಶೇಷತ್ವಂ ಶಿಷ್ಯೇಣ ಕಥಂ ಜ್ಞಾತಮ್ , ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೈವ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ತದುಪದೇಶಸ್ಯ ಸಾವಶೇಷತ್ವಜ್ಞಾನಾಸಂಭವಾದಿತಿ ಚೇತ್ ; ನೈವಮ್ , ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ಸಭಾಯಾಂ ತದೀಯವ್ಯವಹಾರಾದಿನಾ ಸಾಮಾನ್ಯತೋ ಜೀವೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ತದೈಕ್ಯಾಪರೋಕ್ಷ್ಯಾಯ ಗುರೂಪಸದನಸಂಭವೇನ ಪರೋಕ್ಷೋಪದೇಶಸ್ಯ ಸಾವಶೇಷತ್ವಜ್ಞಾನಸಂಭವಾತ್ ।
ನನು ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಂ ಪ್ರತಿ ಚಿತ್ತಗತಪ್ರತಿಬಂಧನಿವೃತ್ತಿದ್ವಾರಾ ತತ್ಸಂಪಾದನಸಮರ್ಥಂ ಸಾಧನಾಂತರಂ ಮಮಾಪೇಕ್ಷತೇ ಪಿತಾ ನೂನಂ ನಿಶ್ಚಯ ಇತ್ಯನೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಸ್ವಸ್ಯಾನುಷ್ಠೇಯಂ ಸಾಮಾನ್ಯತಃ ಸಾಧನಾಂತರಂ ನಿಶ್ಚಿತಮಿತ್ಯಸ್ತು, ತಚ್ಚ ಸಾಧನಾಂತರಂ ತಪ ಏವ ಪಿತುರಾಶಯಸ್ಥಮಿತಿ ಕಥಂ ನಿಶ್ಚಿತಮಿತಯಾಶಂಕ್ಯ ಯೋಗ್ಯತಾವಿಶೇಷಾದಿತ್ಯಾಹ –
ತಪೋವಿಶೇಷೇತಿ ।
ತಪೋರೂಪಸಾಧನವಿಶೇಷೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನಸಾಧನಾನಾಂ ಮಧ್ಯೇ ತಪಸೋ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತ್ಯತಿಶಯಿತಸಾಧನತ್ವೇನ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ವ್ಯವಹಾರೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಹೀತಿ ।
ಸಾಧ್ಯಪದಂ ಜ್ಞಾನಪರಮ್ , ತಸ್ಯ ನಿಯತತ್ವಮೈಕಾಂತಿಕಫಲತ್ವಂ ; ತೇನ ನಿಯತಸಾಧ್ಯೇನ ಸಹ ಸಾಧನತಯಾ ಸಂಬದ್ಧಾನಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಸಾವಶೇಷೋಕ್ತ್ಯಾದಿಲಿಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಪಸಃ ಸ್ವರೂಪಂ ದರ್ಶಯತಿ –
ತಚ್ಚೇತಿ ।
ಸಮಾಧಾನಮಿತಿ ।
ಉದಾಹರಿಷ್ಯಮಾಣಸ್ಮೃತಿಗತಸ್ಯೈಕಾಗ್ರ್ಯಪದಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಸಮಾಧಾನಮಿತಿ । ತತ್ರ ಬಾಹ್ಯಕರಣಾನಾಂ ಸಮಾಧಾನಂ ವಿಷಯೇಭ್ಯೋ ವ್ಯಾವೃತ್ತತ್ವರೂಪಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ , ಅಂತಃಕರಣಸ್ಯ ಸಮಾಧಾನಂ ತತ್ತ್ವೇ ಸ್ಥಾಪನಮಿತಿ ವಿಭಾಗಃ । ಸ್ಮೃತೌ ತಪಸಃ ಪರಮತ್ವವಿವರಣಮುತ್ತರಾರ್ಧಮ್ । ತಪಃ ಸರ್ವಧರ್ಮಾಣಾಂ ಮಧ್ಯೇ ವಸ್ತುಗತ್ಯಾ ಜ್ಯಾಯೋ ಭವತಿ ; ಸ ಚ ತಪೋರೂಪೋ ಧರ್ಮಃ ಪರ ಇತಿ ವಿದ್ವದ್ಭಿರಪ್ಯುಚ್ಯತ ಇತಿ ತದರ್ಥಃ । ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತು ಶ್ರುತೌ ಸ್ಮೃತೌ ಚ ತಪಃಪದಂ ಭಾಷ್ಯಗತಸಮಾಧಾನಪದಂ ಚ ತತ್ತ್ವಚಿಂತಾಪರಮ್ , ನ ಸಮಾಧಿಪರಮ್ , ‘ತಪ ಆಲೋಚನೇ’ ಇತಿ ಸ್ಮರಣಾತ್ ಮಹಾವಾಕ್ಯಾರ್ಥಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರತಿ ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಶೋಧನರೂಪಸ್ಯಾಲೋಚನಸ್ಯೈವ ಸಾಧಕತಮತ್ವಾಚ್ಚ, ಅತ್ರ ಗುರೂಪದಿಷ್ಟಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾಪಿ ಕ್ರಮೇಣ ಕೋಶೇಭ್ಯಃ ಸಕಾಶಾದಾತ್ಮತತ್ತ್ವಸ್ಯ ವಿವೇಚನ ಏವೋಪಯೋಗಾಚ್ಚ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಿಜ್ಞಾಸೋರ್ಭೃಗೋರ್ಜಿಜ್ಞಾಸಿತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಿಚಾರಂ ವಿನಾ ಜಿಜ್ಞಾಸಾನಿವರ್ತಕನಿರ್ಣಯಾಯೋಗಾಚ್ಚ । ಅತ ಏವ ‘ತದ್ವಿಜಿಜ್ಞಾಸಸ್ವ’ ಇತಿ ಶ್ರುತಿಮೂಲಕೇ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಸೂತ್ರೇ ಬ್ರಹ್ಮ ಜಿಜ್ಞಾಸೋರ್ವಿಚಾರ ಏವ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನೋಪದಿಷ್ಟಃ । ಅತ ಏವ ಚಾತ್ರ ಭಾಷ್ಯವಾರ್ತಿಕೇ ಪ್ರಥಮಂ ಯಥಾಶ್ರುತಭಾಷ್ಯಾದಿಕಮನುರುಧ್ಯ ಪಶ್ಚಾತ್ತಪಃಶಬ್ದೋ ವಿಚಾರಪರತ್ವೇನೋಪಪತ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ಯೋಜಿತಃ । ತಥಾ ಚ ವಾರ್ತ್ತಿಕಮ್ - ‘ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾದಿಚಿಂತನಂ ವಾ ತಪೋ ಭವೇತ್ । ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಬೋಧಾಯಾಲಮಿದಂ ಯತಃ’ ಇತಿ । ಸೂತಸಂಹಿತಾಯಾಂ ಪರಮೇಶ್ವರೇಣಾಪ್ಯುಕ್ತಮ್ - ‘ಕೋಽಹಂ ಮುಕ್ತಿಃ ಕಥಂ ಕೇನ ಸಂಸಾರಂ ಪ್ರತಿಪನ್ನವಾನ್ । ಇತ್ಯಾಲೋಚನಮರ್ಥಜ್ಞಾಸ್ತಪಃ ಸಂಶಂತಿ ಪಂಡಿತಾಃ’ ಇತಿ ॥