ತೈತ್ತಿರೀಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ವನಮಾಲಾವ್ಯಾಖ್ಯಾ
 
ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನಂತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಆಕಾಶಾದಿಕಾರ್ಯಮನ್ನಮಯಾಂತಂ ಸೃಷ್ಟ್ವಾ ತದೇವಾನುಪ್ರವಿಷ್ಟಂ ವಿಶೇಷವದಿವೋಪಲಭ್ಯಮಾನಂ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಸರ್ವಕಾರ್ಯವಿಲಕ್ಷಣಮ್ ಅದೃಶ್ಯಾದಿಧರ್ಮಕಮೇವ ಆನಂದಂ ತದೇವಾಹಮಿತಿ ವಿಜಾನೀಯಾತ್ , ಅನುಪ್ರವೇಶಸ್ಯ ತದರ್ಥತ್ವಾತ್ ; ತಸ್ಯೈವಂ ವಿಜಾನತಃ ಶುಭಾಶುಭೇ ಕರ್ಮಣೀ ಜನ್ಮಾಂತರಾರಂಭಕೇ ನ ಭವತಃ ಇತ್ಯೇವಮಾನಂದವಲ್ಲ್ಯಾಂ ವಿವಕ್ಷಿತೋಽರ್ಥಃ । ಪರಿಸಮಾಪ್ತಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾ । ಅತಃ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಸಾಧನಂ ತಪೋ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ ; ಅನ್ನಾದಿವಿಷಯಾಣಿ ಚ ಉಪಾಸನಾನ್ಯನುಕ್ತಾನೀತ್ಯತಃ ಇದಮಾರಭ್ಯತೇ -

ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮುತ್ತರವಲ್ಲೀಮವತಾರಯತಿ –

ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅನುಪ್ರವಿಷ್ಟಶಬ್ದೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ –

ವಿಶೇಷವದಿವೇತಿ ।

ಸಾಂಸಾರಿಕಧರ್ಮಜಾತಂ ವಿಶೇಷಃ ; ತಸ್ಯಾವಾಸ್ತವತ್ವಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥ ಇವಕಾರಃ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ - ‘ಧ್ಯಾಯತೀವ ಲೇಲಾಯತೀವ’ ಇತಿ ।

ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜೀವಭಾವೋಕ್ತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ –

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಯಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸಂಸಾರಿತ್ವೇನೋಪುಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ತಸ್ಮಾದಹಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ವಿಜಾನೀಯಾದಿತಿ ತಾತ್ಪರ್ಯತಃ ಪ್ರದರ್ಶಿತಂ ಭವತಿ । ಜೀವಭಾವೇನಾನುಪ್ರವೇಶಕಥನಸ್ಯ ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾನೈಕಪ್ರಯೋಜನಕತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಮಿತಿ ಜ್ಞಾನಾತ್ಕಿಂಚಿತ್ಪ್ರಯೋಜನಂ ಲಭ್ಯತೇ । ಪ್ರತೀಯಮಾನಸಂಸಾರಿತ್ವನಿರಸನಪೂರ್ವಕಮಹಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾನವಿವಕ್ಷಾಯಾಂ ತು ಮುಕ್ತಿಃ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಲಭ್ಯತ ಇತಿ ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಜ್ಞಾನ ಏವ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ । ಏತೇನಾಭೇದಬೋಧಕವಾಕ್ಯಾಭಾವಾದತ್ರಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಜ್ಞಾನಮವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ಶಂಕಾಪಿ ನಿರಸ್ತಾ ವೇದಿತವ್ಯಾ, ತಾತ್ಪರ್ಯತೋ ಗುಹಾನಿಹಿತವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರವೇಶವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಚಾಭೇದಜ್ಞಾನಪರತ್ವಾತ್ ।

ಅಭೇದಜ್ಞಾನಫಲಮಪ್ಯುಕ್ತಮನುವದತಿ –

ತಸ್ಯೈವಮಿತಿ ।

'ಇತ್ಯುಪನಿಷತ್’ ಇತ್ಯುಪಸಂಹಾರವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಪ್ಯನುವದತಿ –

ಪರಿಸಮಾಪ್ತಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೇತಿ ।

ನನ್ವೇವಂ ವಕ್ತವ್ಯಾನವಶೇಷಣಾದುತ್ತರವಲ್ಲೀ ವ್ಯರ್ಥಾ ; ನೇತ್ಯಾಹ –

ಅತಃ ಪರಮಿತಿ ।

ವಿದ್ಯೋಕ್ತ್ಯನಂತರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಚ ಕೋಶಪಂಚಕವಿವೇಚನರೂಪಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಸ್ಯ ತಪಸೋಽಪಿ ಪ್ರಾಗಭಿಹಿತತ್ವಾತ್ಪುನಸ್ತದುಕ್ತಿರ್ವ್ಯರ್ಥೇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ , ತಸ್ಯೈವ ತಪಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಲಕ್ಷಣಮುಖೇನ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವರೂಪವಿಶೇಷಕಥನಪೂರ್ವಕಮ್ ಉತ್ತರವಲ್ಲ್ಯಾಃ ಪ್ರಪಂಚಾರ್ಥತ್ವೇನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಾಭಾವಾತ್ ।

ಇತಶ್ಚ ನ ಪೌನರುಕ್ತ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –

ಅನ್ನಾದೀತಿ ।