'ಆನಂದೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ವ್ಯಜಾನಾತ್’ ಇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮುಪಕ್ರಮತೇ –
ಏವಂ ತಪಸೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಶುದ್ಧಾತ್ಮೇತಿ ।
ವಿಶುದ್ಧಾಂತಃಕರಣ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅತ್ರ ವಿಶುದ್ಧಿರನ್ನಪ್ರಾಣಾದಿಷು ಬ್ರಹ್ಮಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸಾಕಲ್ಯೇನ ದರ್ಶನವಿರೋಧಿದೋಷದರ್ಶನರೂಪಾ ವಿವಕ್ಷಿತಾ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾದಿತಿ ಬೋಧ್ಯಮ್ । ಶನೈಃ ಶನೈರಂತರನುಪ್ರವಿಶ್ಯೇತಿ । ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಕೋಶಾನಾಮಿವಾಧಿದೈವಿಕಾನಾಮನ್ನಪ್ರಾಣಾದಿಕೋಶಾನಾಮಪ್ಯುತ್ತರೋತ್ತರಸ್ಯ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಕ್ರಮೇಣಾಂತರತ್ವಂ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆಂತರತಮಮಿತಿ ।
ಸರ್ವಾಂತರತಮಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮಕಾರಣಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ದೃಶ್ಯಜಾತಸ್ಯ ವಿಚಾರೇಣೈವ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ತದಧಿಷ್ಠಾನಭೂತಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಗಾನಂದಸ್ಯ ಸರ್ವಾಂತರತ್ವಂ ಸರ್ವಕಾರಣತ್ವಂ ಚ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯ ತದೇವಾನಂದರೂಪಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಹಮಿತಿ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭೃಗೋಸ್ತಪಸೈವ ಜ್ಞಾನಮುತ್ಪನ್ನಮಿತಿ ವದಂತ್ಯಾಃ ಶ್ರುತೇಸ್ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ –
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಪಸೈವ ಜ್ಞಾನೋದಯದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಮಾಧಾನಪದಂ ವಿಚಾರಪರಮಿತಿ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಮತ್ರಾಪ್ಯನುಸಂಧೇಯಮ್ ।
ಪ್ರಕರಣಾರ್ಥ ಇತಿ ।
ತಪಸಾ ಭೃಗೋರ್ಜ್ಞಾನಮುತ್ಪನ್ನಮಿತಿ ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥೇ ಪ್ರಯೋಜನಾಭಾವೇನ ಪ್ರಕರಣಸ್ಯ ತತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಾಯೋಗಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ಶ್ರುತೌ ಆನಂದಂ ಪ್ರಯಂತ್ಯಭಿಸಂವಿಶಂತೀತಿ, ತಸ್ಮಾದ್ಯುಕ್ತಮಾನಂದಸ್ಯೇದಂ ಲಕ್ಷಣಮಿತ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯಃ ।
'ಸೈಷಾ ಭಾರ್ಗವೀ’ ಇತ್ಯಾದಿವಚನಂ ನ ಪಿತುರ್ನ ವಾ ಪುತ್ರಸ್ಯೇತ್ಯಸಂಗತಿಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಅಧುನೇತಿ ।
ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾತೋಽಪಸೃತ್ಯೇತಿ ।
ಕಥಾರೂಪತ್ವಂ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಸಾ ಪೂರ್ವವಲ್ಲ್ಯಾಂ ಪ್ರಕೃತಾ । ಏಷಾ ಅಸ್ಯಾಂ ವಲ್ಲ್ಯಾಂ ಸಂನಿಹಿತಾ । ವಿದಿತಾ ಪ್ರಾಪ್ತಾ ।
ವ್ಯೋಮಸ್ವರೂಪಮಾಹ –
ಹೃದಯಾಕಾಶ ಇತಿ ।
ಹೃದಯಾಕಾಶಾಖ್ಯೇ ಪರಮೇ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಯಾ ಗುಹಾ ಬುದ್ಧಿಃ ತಸ್ಯಾಂ ಯ ಆನಂದಃ ತಸ್ಯ ಕಾರಣತ್ವಾದದ್ವೈತತ್ವಮ್ ; ತಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಕಸ್ಮಾದಾರಭ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಾಯಾ ವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾನಂದೇ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಿರುಚ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ –
ಅನ್ನಮಯಾದಿತಿ ।
'ಅನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮ’ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಪ್ರಹಾಣೇನೋಪರಿ ಪ್ರವೃತ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತಥಾ ಚಾನ್ನಮಯಾದಿಕೋಶಜಾತಾದಾಂತರತಮಮಾನಂದರೂಪಮದ್ವಿತೀಯಂ ವಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಯಮರ್ಥ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಂ ನಿಷ್ಪನ್ನ ಇತ್ಯನಯಾ ಶ್ರುತ್ಯಾ ದರ್ಶಿತಂ ಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।
'ಯ ಏವಂ ವೇದ’ ಇತ್ಯಾದೇರರ್ಥಮಾಹ –
ಯ ಏವಮನ್ಯೋಽಪೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನೇನೈವ ಕ್ರಮೇಣೇತಿ ।
ಅನ್ನಾದಿಷು ಬ್ರಹ್ಮಲಕ್ಷಣಯೋಜನಾರೂಪೇಣೈವ ಪ್ರಕಾರೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನುಪ್ರವಿಶ್ಯೇತಿ ।
ಅನ್ನಾದಿಷು ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಬುದ್ಧಿಪರಿತ್ಯಾಗಪೂರ್ವಕಂ ಸರ್ವಾಂತರಮಾನಂದಂ ಕಾರಣತ್ವೇನ ಸಂಭಾವ್ಯ ತಮಾನಂದಂ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಮಾತ್ಮತ್ವೇನ ಯೋ ವೇದೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿದುಷೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾರೂಪಫಲಕೀರ್ತನೇ ತತ್ಕ್ರತುನ್ಯಾಯಂ ಸೂಚಯತಿ –
ವಿದ್ಯಾಪ್ರತಿಷ್ಠಾನಾದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಾತ್ತಾದೃಶಮಾನಂದಂ ವಿದ್ವಾನಪಿ ತತ್ರ ಪ್ರತಿತಿಷ್ಠತೀತಿ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ದರ್ಶಯತಿ –
ಬ್ರಹ್ಮೈವೇತಿ ।
ನನ್ವಶ್ರುತಂ ಪ್ರಭೂತತ್ವವಿಶೇಷಣಂ ಕಥಂ ನಿಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ –
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಪ್ರಭೂತತ್ವವಿಶೇಷಣಂ ವಿನಾ ಅನ್ನಸಾಮಾನ್ಯಮಾತ್ರೇಣೈವಾನ್ನವತ್ತ್ವೇ ವಿವಕ್ಷಿತೇ ಸತಿ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಜಂತುಃ ಶರೀರಸ್ಥಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಪ್ತೇನಾನ್ನೇನಾನ್ನವಾನೇವೇತಿ ಕೃತ್ವಾ ವಿದ್ಯಾಬಲಾದ್ವಿದುಷೋಽನ್ನೇ ವಿಶೇಷೋ ನ ಸ್ಯಾತ್ , ಅತಃ ಪ್ರಭೂತತ್ವವಿಶೇಷಣಮಾವಶ್ಯಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಸರ್ವೋಽಪಿ ಜಂತುರನ್ನಮತ್ತ್ಯೇವ ; ತತ್ರಾಹ –
ದೀಪ್ತಾಗ್ನಿರಿತಿ ।
ಅನ್ನವತ್ತ್ವಂ ದೀಪ್ತಾಗ್ನಿತ್ವಂ ವಿನಾ ವ್ಯರ್ಥಮಿತಿ ಭಾವಃ । ನನು ಕೃತಕೃತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ನೇದಂ ಫಲಂ ಭವಿತುಮರ್ಹತಿ, ನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ ಇದಂ ಫಲಂ ನಿಯಮೇನ ದೃಶ್ಯತೇ, ನ ವಾ ಚಿತ್ರಾಯಾಗಫಲನ್ಯಾಯೇನಾಸ್ಮಿಂಜನ್ಮನ್ಯನುಪಲಭ್ಯಮಾನಸ್ಯಾಮುಷ್ಮಿಕತ್ವಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ತಸ್ಯ ಪುನರ್ಜನ್ಮಾಭಾವಾತ್ , ತಸ್ಮಾದಸಂಗತಮಿದಂ ಫಲವಚನಮಿತಿ ಚೇತ್ ; ಉಚ್ಯತೇ - ಯಥಾ ಭೂಮವಿದ್ಯಾಯಾಮ್ ‘ಸ ಏಕಧಾ ಭವತಿ’ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಸಗುಣವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಭೂಮವಿದ್ಯಾಫಲತ್ವೇನ ಸಂಕೀರ್ತ್ಯತೇ ಭೂಮವಿದ್ಯಾಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮ್ , ತಥಾ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾನ್ನಾನ್ನಾದತ್ವೋಪಾಸನಫಲಂ ಪ್ರಕೃತಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಫಲತ್ವೇನ ಸಂಕೀರ್ತ್ಯತೇ ತತ್ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮಿತ್ಯದೋಷಃ । ಏತಚ್ಚ ವ್ರತೋಪದೇಶಸ್ಯಾನ್ನಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವವರ್ಣನೇನ ಭಾಷ್ಯೇ ವರ್ಣಿತಪ್ರಾಯಮೇವೇತಿ ಮಂತವ್ಯಮ್ ॥