ತೈತ್ತಿರೀಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ವನಮಾಲಾವ್ಯಾಖ್ಯಾ
 
ನ ಕಂಚನ ವಸತೌ ಪ್ರತ್ಯಾಚಕ್ಷೀತ । ತದ್ವ್ರತಮ್ । ತಸ್ಮಾದ್ಯಯಾ ಕಯಾ ಚ ವಿಧಯಾ ಬಹ್ವನ್ನಂ ಪ್ರಾಪ್ನುಯಾತ್ । ಅರಾಧ್ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ನಮಿತ್ಯಾಚಕ್ಷತೇ । ಏತದ್ವೈ ಮುಖತೋಽನ್ನಂ ರಾದ್ಧಮ್ । ಮುಖತೋಽಸ್ಮಾ ಅನ್ನಂ ರಾಧ್ಯತೇ । ಏತದ್ವೈ ಮಧ್ಯತೋಽನ್ನಂ ರಾದ್ಧಮ್ । ಮಧ್ಯತೋಽಸ್ಮಾ ಅನ್ನಂ ರಾಧ್ಯತೇ । ಏತದ್ವಾ ಅಂತತೋಽನ್ನಂ ರಾದ್ಧಮ್ । ಅಂತತೋಽಸ್ಮಾ ಅನ್ನಂ ರಾಧ್ಯತೇ ॥ ೧ ॥
ತಥಾ ಪೃಥಿವ್ಯಾಕಾಶೋಪಾಸಕಸ್ಯ ವಸತೌ ವಸತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಕಂಚನ ಕಂಚಿದಪಿ ನ ಪ್ರತ್ಯಾಚಕ್ಷೀತ, ವಸತ್ಯರ್ಥಮಾಗತಂ ನ ನಿವಾರಯೇದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ವಾಸೇ ಚ ದತ್ತೇ ಅವಶ್ಯಂ ಹಿ ಅಶನಂ ದಾತವ್ಯಮ್ । ತಸ್ಮಾದ್ಯಯಾ ಕಯಾ ಚ ವಿಧಯಾ ಯೇನ ಕೇನ ಚ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಬಹ್ವನ್ನಂ ಪ್ರಾಪ್ನುಯಾತ್ ಬಹ್ವನ್ನಸಂಗ್ರಹಂ ಕುರ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಸ್ಮಾದನ್ನವಂತೋ ವಿದ್ವಾಂಸಃ ಅಭ್ಯಾಗತಾಯ ಅನ್ನಾರ್ಥಿನೇ ಅರಾಧಿ ಸಂಸಿದ್ಧಮ್ ಅಸ್ಮೈ ಅನ್ನಮ್ ಇತ್ಯಾಚಕ್ಷತೇ, ನ ನಾಸ್ತೀತಿ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ಕುರ್ವಂತಿ, ತಸ್ಮಾಚ್ಚ ಹೇತೋಃ ಬಹ್ವನ್ನಂ ಪ್ರಾಪ್ನುಯಾದಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಅಪಿ ಚ ಅನ್ನದಾನಸ್ಯ ಮಾಹಾತ್ಮ್ಯಮುಚ್ಯತೇ - ಯಥಾ ಯತ್ಕಾಲಂ ಪ್ರಯಚ್ಛತ್ಯನ್ನಮ್ , ತಥಾ ತತ್ಕಾಲಮೇವ ಪ್ರತ್ಯುಪನಮತೇ । ಕಥಮಿತಿ ತದೇತದಾಹ - ಏತದ್ವೈ ಅನ್ನಂ ಮುಖತಃ ಮುಖ್ಯೇ ಪ್ರಥಮೇ ವಯಸಿ ಮುಖ್ಯಯಾ ವಾ ವೃತ್ತ್ಯಾ ಪೂಜಾಪುರಃಸರಮಭ್ಯಾಗತಾಯಾನ್ನಾರ್ಥಿನೇ ರಾದ್ಧಂ ಸಂಸಿದ್ಧಂ ಪ್ರಯಚ್ಛತೀತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಃ । ತಸ್ಯ ಕಿಂ ಫಲಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇ - ಮುಖತಃ ಪೂರ್ವೇ ವಯಸಿ ಮುಖ್ಯಯಾ ವಾ ವೃತ್ತ್ಯಾ ಅಸ್ಮೈ ಅನ್ನದಾಯ ಅನ್ನಂ ರಾಧ್ಯತೇ ; ಯಥಾದತ್ತಮುಪತಿಷ್ಠತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಏವಂ ಮಧ್ಯತೋ ಮಧ್ಯಮೇ ವಯಸಿ ಮಧ್ಯಮೇನ ಚ ಉಪಚಾರೇಣ ; ತಥಾ ಅಂತತಃ ಅಂತೇ ವಯಸಿ ಜಘನ್ಯೇನ ಚ ಉಪಚಾರೇಣ ಪರಿಭವೇನ ತಥೈವಾಸ್ಮೈ ರಾಧ್ಯತೇ ಸಂಸಿಧ್ಯತ್ಯನ್ನಮ್ ॥

ತಥೇತಿ ।

ಅನ್ನಾನ್ನಾದತ್ವಗುಣಕತ್ವೇನ ಪೃಥಿವ್ಯಾಕಾಶದ್ವಯೋಪಾಸಕಸ್ಯ ಸ್ವಗೃಹೇ ವಾಸಾರ್ಥಮಾಗತಂ ನ ನಿವಾರಯೇದಿತ್ಯೇತದ್ವ್ರತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಬಹ್ವನ್ನಸಂಗ್ರಹೇ ವಸತ್ಯರ್ಥಮಾಗತಾನಾಮಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನರೂಪಂ ವ್ರತಮೇಕೋ ಹೇತುರುಕ್ತಃ ; ತತ್ರೈವ ವಿದ್ವದಾಚಾರರೂಪಂ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ –

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಏವಂ ಸಂಗೃಹೀತಮನ್ನಂ ಸರ್ವದಾ ಪೂಜಾಪುರಃಸರಮೇವಾರ್ಥಿಭ್ಯೋ ದೇಯಂ ನಾನ್ಯಥಾ ‘ಶ್ರದ್ಧಯಾ ದೇಯಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –

ಅಪಿ ಚಾನ್ನದಾನಸ್ಯೇತಿ ।

ತತ್ರ ಮಾನಂ ಪೃಚ್ಛತಿ –

ಕಥಮಿತೀತಿ ।

ಶ್ರುತ್ಯೋತ್ತರಮಾಹ –

ತದೇತದಾಹೇತಿ ।

ಮುಖ್ಯಾಮೇವ ವೃತ್ತಿಂ ವಿವೃಣೋತಿ –

ಪೂಜೇತಿ ॥