ಉಪಸಂಕ್ರಮ್ಯೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಯಾ ಕೋಶೇಷ್ವಾತ್ಮತ್ವಭ್ರಮಮಪೋಹ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಪಸಂಕ್ರಮ್ಯೇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಮಾಹ –
ಏತತ್ಸಾಮೇತಿ ।
'ಇಮಾಁಲ್ಲೋಕಾನ್’ ಇತ್ಯಾದೇಃ ಸಂಗತಿಕಥನಾಯ ವ್ಯವಹಿತಮನುವದತಿ –
ಸತ್ಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
'ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮ್ - - ‘ ಇತಿ ಮಂತ್ರಸ್ಯ ಪೂರ್ವಾರ್ಧಾರ್ಥೋ ವಿಸ್ತರೇಣ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
'ಸ ಯ ಏವಂ ವಿತ್’ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿದುಷೋ ವಾಗಾದ್ಯಗೋಚರಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಪ್ರಾಪ್ತೇರುಕ್ತತ್ವಾದರ್ಥಾದ್ಬ್ರಹ್ಮವಲ್ಲ್ಯಾಮಪಿ ಸರ್ವಾತ್ಮಕಬ್ರಹ್ಮಭಾವಾಪತ್ತಿಪ್ರಯುಕ್ತಾ ಸರ್ವಕಾಮಾಪ್ತಿಃ ಸಂಗ್ರಹೇಣೋಕ್ತೈವೇತಿ ಮತ್ವಾಹ –
ವಿಸ್ತರೇಣೇತಿ ।
ಇತ್ಥಂ ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮ್ ‘ಇಮಾಁಲ್ಲೋಕಾನ್’ ಇತ್ಯಾದಿಕಮವತಾರಯತಿ –
ಕೇ ತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಕಾಮಾನಾಂ ಸ್ವರೂಪೇ ಆಕಾಂಕ್ಷಾಂ ದರ್ಶಯತಿ –
ಕೇ ತ ಇತಿ ।
ಕಾಮಾನಾಂ ಕಾರಣೇ ತಾಂ ದರ್ಶಯತಿ –
ಕಿಂವಿಷಯಾ ಇತಿ ।
ಸಾಹಿತ್ಯೇ ಕಾಮಾನಾಮಶನೇ ಚ ತಾಂ ದರ್ಶಯತಿ –
ಕಥಂ ವೇತಿ ।
ಇತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಯಾಂ ಸತ್ಯಾಮೇತದ್ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ವಿಸ್ತರೇಣ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಯೇನೋತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಜಾತಂ ಪಠ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಮುತ್ತರಗ್ರಂಥಸ್ಯ ವ್ಯವಹಿತಯಾ ಆನಂದವಲ್ಲ್ಯಾ ಸಂಗತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ಅವ್ಯವಹಿತಭೃಗುವಲ್ಲ್ಯಾಪಿ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಮ್ ‘ಭೃಗುರ್ವೈ ವಾರುಣಿಃ’ ಇತ್ಯಾದೌ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ –
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನ್ನಾನ್ನಾದತ್ವೇನೇತಿ ।
ಅನ್ನಾನ್ನಾದಭಾವೇನೋಪಾಸನೇ ಉಪಯೋಗಶ್ಚೋಕ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
'ಕ್ಷೇಮ ಇತಿ ವಾಚಿ’ ಇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಮನುವದತಿ –
ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯೇತಿ ।
ತೇಷೂಪಾಸನೇಷು ವಿವಕ್ಷಿತಾನ್ಫಲವಿಶೇಷಾನಪಿ ಕಾಮಶಬ್ದೇನಾನುವದತಿ –
ಯೇ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರತಿನಿಯತಾ ಇತಿ ।
ತತ್ತದುಪಾಸನಭೇದೇನ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೇಷಾಂ ಮುಕ್ತಿವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಸೂಚಯತಿ –
ಅನೇಕೇತಿ ।
ನಾನಾವಿಧೋಪಾಯಸಾಧ್ಯಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ ಏವ ತೇಷಾಮವಿದ್ಯಾಕಾಲಿಕತ್ವಮಾಹ –
ಆಕಾಶಾದೀತಿ ।
ಆಕಾಶಾದಯೋ ಯೇ ಅವಿದ್ಯಾಯಾಃ ಕರ್ಯಭೇದಾಸ್ತದ್ವಿಷಯಾಸ್ತತ್ಸಾಧ್ಯಾ ಏವ ತೇ ಅವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ದರ್ಶಿತಾಃ, ನ ತು ವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಮ್ , ವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ತ್ವತ್ರಾಪಿ ವಲ್ಲ್ಯಾಮ್ ‘ಸ ಏಕಃ, ಸ ಯ ಏವಂವಿತ್ ‘ ಇತ್ಯಾದೌ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮೇವ ‘ಸೋಽಶ್ನುತೇ ಸರ್ವಾನ್ಕಾಮಾನ್ಸಹ’ ಇತಿ ಫಲಂ ತಾತ್ಪರ್ಯತೋ ದರ್ಶಿತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಇತ್ಥಮಸ್ಯಾಮಪಿ ವಲ್ಲ್ಯಾಂ ವೃತ್ತಾನುವಾದೇನ ಫಲವಚನಾನುವೃತ್ತಿಂ ಸೂಚಯಿತ್ವಾ ತತ್ರಾನುಪಪತ್ತಿಮುದ್ಭಾವಯತಿ –
ಏಕತ್ವೇ ಪುನರಿತಿ ।
ಸ್ವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ಏಕತ್ವೇ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತೇ ಸತಿ ಕಾಮಯಿತವ್ಯಸ್ಯಾಕಾಶಾದಿಭೇದಜಾತಸ್ಯ ತತ್ಸಾಧ್ಯಕಾಮಜಾತಸ್ಯ ಚ ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾತ್ಪೂರ್ವಾವಸ್ಥಾಯಾಮಿವ ಪುನಃ ಕಾಮಾನ್ಪ್ರತಿ ಕಾಮಿತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಮೇಕತ್ವೇ ಕಾಮಿತ್ವಾನುಪಪತ್ತೌ ಸತ್ಯಾಂ ಫಲಿತಮಾಹ –
ತತ್ರ ಕಥಮಿತಿ ।
ಏಕತ್ವಂ ಕಾಮಿತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರ್ವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾ ವಾ ತತ್ರ-ಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಅವಿದ್ಯಾಲೇಶವಶೇನ ಪ್ರಪಂಚಾಭಾಸಮನುಭವನ್ವಿದ್ವಾನ್ ‘ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ಮಾಹಮ್’ ಇತಿ ಮನ್ಯಮಾನೋಽಣಿಮಾದ್ಯೈಶ್ವರ್ಯಭುಜಾಂ ಯೋಗಿನಾಂ ಯತ್ಕಾಮಾನ್ನಿತ್ವಂ ಕಾಮರೂಪಿತ್ವಂ ಚಾಸ್ತಿ ತನ್ಮಮೈವೇತಿ ಪಶ್ಯನ್ಯುಗಪತ್ಸರ್ವಾನ್ವಿಷಯಾನಂದಾನಶ್ನುತ ಇತ್ಯುಪಚರ್ಯತೇ । ವಿವಕ್ಷಿತಂ ತು ವಿದ್ಯಾಫಲಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಕಬ್ರಹ್ಮಭಾವಮಾತ್ರಮ್ । ಅತ ಏವ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮ್ - ‘ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಭವತಿ’ ಇತಿ ।
ಅತೋ ನ ಫಲವಚನೇ ತ್ವದುಕ್ತಾನುಪಪತ್ತಿರ್ದೋಷ ಇತ್ಯುತ್ತರಗ್ರಂಥತಾತ್ಪರ್ಯೇಣ ಸಮಾಧತ್ತೇ –
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ರಾಹೇತಿ ।
ಶ್ರುತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪೂರ್ವಗ್ರಂಥೇಽಪಿ ವಿದುಷಃ ಸಾರ್ವಾತ್ಮ್ಯಮರ್ಥಸಿದ್ಧಮಿತಿ ದರ್ಶಯನ್ ‘ಸ ಯಶ್ಚಾಯಮ್’ ಇತ್ಯಾದೌ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ –
ಪುರುಷೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುರುಷಸ್ಥಸ್ಯ ಜೀವಾತ್ಮನ ಆದಿತ್ಯಸ್ಥಸ್ಯ ಪರಮಾತ್ಮನಶ್ಚೋತ್ಕರ್ಷಾಪಕರ್ಷೌ ತತ್ಪ್ರಯೋಜಕೋಪಾಧೀ ಚ ನಿರಸ್ಯೈಕತ್ವವಿಜ್ಞಾನೇನಾವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತಾನನ್ನಮಯಾದೀನಾನಂದಮಯಾಂತಾನನಾತ್ಮನಃ ಕ್ರಮೇಣೋಪಸಂಕ್ರಮ್ಯ ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ಫಲಭೂತಮದ್ವೈತಮಾಪನ್ನಃ ಸರ್ವಾತ್ಮಾ ಸನ್ನಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಅದ್ವೈತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಫಲಭೂತತ್ವಸಿದ್ಧಯೇ ಸುಖರೂಪತ್ವಮಾಹ –
ಆನಂದಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ತದರ್ಥಮೇವಾನರ್ಥಾಸ್ಪೃಷ್ಟತ್ವಮಾಹ –
ಅಜಮಮೃತಮಭಯಮಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥತ್ವಮಾಹ –
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮಿತಿ ।
ತದರ್ಥಂ ನಿರ್ವಿಶೇಷತ್ವಮಾಹ –
ಅದೃಶ್ಯಾದೀತಿ ।
ಸವಿಶೇಷಸ್ಯ ದೃಶ್ಯತ್ವನಿಯಮೇನ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ತಸ್ಯ ವಿಕಾರತ್ವಜಡತ್ವಪರಿಚ್ಛೇದಾನ್ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ –
ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನಂತಮಿತಿ ।
ನನು ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಲೋಕಸಂಚಾರೋ ನ ನಿಯತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಆತ್ಮತ್ವೇನಾನುಭವನ್ನಿತಿ ।
ಏತತ್ಪ್ರಕೃತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸಮತ್ವಾತ್ಸಾಮ ।
ಸಮತ್ವಮೇವಾಹ –
ಸರ್ವಾನನ್ಯತ್ವರೂಪಮಿತಿ ।
ಸರ್ವ್ಯಾಪಿಸ್ವರೂಪಭೂತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ವನುಭವಸಿದ್ಧಸ್ಯಾತ್ಮೈಕತ್ವಸ್ಯ ತಜ್ಜ್ಞಾನಫಲಸ್ಯ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಸ್ಯ ಚ ಖ್ಯಾಪನಂ ನಿಷ್ಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ –
ಲೋಕಾನುಗ್ರಹಾರ್ಥಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮೈಕತ್ವಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ನ ಸಂಸಾರದಾವಾನಲಶಾಂತಿಃ, ಅತೋ ಯತ್ನತಸ್ತತ್ಸಂಪಾದನೀಯಂ ಸರ್ವೈರಿತಿ ಜ್ಞಾಪನಂ ಲೋಕಾನುಗ್ರಹಃ ।
ಗಾನಪ್ರಕಾರಮೇವ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ –
ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹಾವುಶಬ್ದೋ ವಿಸ್ಮಯಾರ್ಥಃ ಅಭ್ಯಾಸಸ್ತು ತತ್ರಾತಿಶಯಾರ್ಥ ಇತಿ ಮತ್ವಾಹ –
ಅತ್ಯಂತೇತಿ ॥