ಪ್ರಾಣಶರೀರಾದೇರನ್ನಾನ್ನಾದತ್ವನಿರೂಪಣಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಕಥಯಿತುಂ ವ್ಯವಹಿತಂ ತದನುವದತಿ –

ಪ್ರಾಣೋ ವಾ ಅನ್ನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

‘ಆಪೋ ವಾ ಅನ್ನಮ್ , ಜ್ಯೋತಿರನ್ನಾದಮ್’ ಇತ್ಯತ್ರ ಆಪಃ ಶರೀರಾರಂಭಿಕಾ ವಿವಕ್ಷಿತಾಃ, ಜ್ಯೋತಿಶ್ಚ ಜಾಠರಂ ಶರೀರಾರಂಭಕಂ ವಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ಏವಂ ಪೃಥಿವ್ಯಾಕಾಶಾವಪಿ ಶರೀರಾರಂಭಕಾವೇವ ವಿವಕ್ಷಿತೌ, ಪ್ರಾಣರೀರಸಮಭಿವ್ಯಾಹಾರೇಣಾಬಾದೀನಾಮಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತ್ವಾವಗಮಾತ್ ; ತತಶ್ಚ ಶರೀರಪ್ರಾಣಾದೀನಾಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೋಪಾಧಿಭೂತಾನಾಮೇವ ‘ಪ್ರಾಣೋ ವಾ ಅನ್ನಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಭೋಗಸಾಧನತ್ವರೂಪಮನ್ನತ್ವಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ವರೂಪಮನ್ನಾದತ್ವಂ ಚೋಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಕ್ತಂ ನಾಮ, ಕಿಂ ತೇನೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮಸ್ತು ನಾಮ, ತೇನೋಕ್ತೇನ ಕಿಂ ತವ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಸಿಧ್ಯತಿ ಯದರ್ಥಂ ತದಿಹಾನೂದಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತದುಕ್ತಿಸಿದ್ಧಂ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಕಥಯತಿ –

ತೇನೈತದಿತಿ ।

ಭೋಕ್ತೃಭೋಗ್ಯಭಾವಾದಿರೂಪಃ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಸಂಸಾರಃ ಕಾರ್ಯಾತ್ಮಕೋಪಾಧಿಧರ್ಮ ಏವ ನಾತ್ಮಧರ್ಮ ಇತ್ಯಾತ್ಮನೋ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಯದಿ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಕಾರ್ಯನಿಷ್ಠತ್ವಂ ಶ್ರುತ್ಯಭಿಮತಂ ತದಾ ಜೀವಾತ್ಮಾಪಿ ಶರೀರಪ್ರಾಣಾದಿವತ್ಕಾರ್ಯವಿಶೇಷ ಏವೇತಿ ತಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಃ ಸಂಸಾರೋ ನ ಭ್ರಾಂತಿಸಿದ್ಧ ಇತಿ ಶಂಕತೇ –

ನನ್ವಾತ್ಮಾಪೀತಿ ।

ಆತ್ಮಾ ಕಾರ್ಯಂ ವಿಭಕ್ತತ್ವಾದಾಕಾಶಾದಿವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆಗಮಬಾಧಿತಮನುಮಾನಮಿತ್ಯಾಶಯೇನ ನಿರಾಕರೋತಿ –

ನೇತಿ ।

ಅಸಂಸಾರಿಣಃ ಪರಸ್ಯೈವ ಜೀವರೂಪೇಣ ಪ್ರವೇಶಶ್ರವಣಾತ್ಪರಜೀವಯೋರೇಕತ್ವಮವಗಮ್ಯತೇ, ತತೋ ನಾತ್ಮನಃ ಕಾರ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಂಗ್ರಹಂ ವಿವೃಣೋತಿ –

ತತ್ಸೃಷ್ಟ್ವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನ ಕೇವಲಮಸಂಸಾರಿಣೋ ಜೀವರೂಪೇಣ ಪ್ರವೇಶಶ್ರವಣಾಲ್ಲಿಂಗಾತ್ಪರೇತರಾತ್ಮನೋರೇಕತ್ವನಿಶ್ಚಯಃ, ಕಿಂ ತು ಕ್ತ್ವಾಶ್ರುತಿಬಲಾದಪೀತ್ಯಾಹ –

ಸೃಷ್ಟ್ವೇತಿ ।

ಸ್ರಷ್ಟಾ ತಾವತ್ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ನಿರ್ವಿವಾದಮ್ ; ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯ ಚ ‘ಪಶ್ಯಞ್ಶೃಣ್ವನ್ಮನ್ವಾನಃ’ ಇತ್ಯಾದೌ ಸಂಸಾರಿತ್ವಶ್ರವಣಾತ್ಪ್ರವೇಶೇ ಜೀವಃ ಕರ್ತಾ ಸಿದ್ಧಃ ; ತಥಾ ಚ ಕ್ತ್ವಾಶ್ರುತ್ಯಾ ತಯೋರೇಕತ್ವಂ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ, ಇತರಥಾ ಕರ್ತ್ರೈಕ್ಯಾಭಾವೇನ ಕ್ತ್ವಾಶ್ರುತಿವಿರೋಧಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯದುಕ್ತಮಸಂಸಾರಿಣ ಏವ ಪ್ರವೇಶಶ್ರವಣಾತ್ಪರೇತರಾತ್ಮನೋರೇಕತ್ವಮಿತಿ, ತತ್ರ ಶಂಕತೇ –

ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯೇತಿ ।

ಪ್ರವಿಷ್ಟಸ್ಯ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಕಾರ್ಯೇಷೂಪಾದಾನತಯಾ ಸೃಷ್ಟಿಸಮಯ ಏವ ಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಪರಸ್ಯ ಜೀವರೂಪಭಾವಾಂತರಾತ್ಮನಾ ಪರಿಣತಿರೇವ ಪ್ರವೇಶೋ ವಿವಕ್ಷಿತಃ, ಅತೋ ನ ಪ್ರವೇಶಲಿಂಗಾತ್ತಯೋರೇಕತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಸ್ಯ ಚೋದ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಗೇವ ನಿರಾಸಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರವೇಶಪದಸ್ಯಾರ್ಥಾಂತರಪರತ್ವೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತತ್ವಾನ್ನೈವಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ –

ನ, ಪ್ರವೇಶಸ್ಯೇತಿ ।

ನನು ಜೀವರೂಪೇಣ ಪರಿಣಾಮಂ ವಿನೈವ ಪರಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಸಂಬಂಧಾತ್ಸಂಸಾರಿತ್ವೇನ ಭಾನಮೇವ ಪ್ರವೇಶಪದಾರ್ಥ ಇತಿ ಪೂರ್ವವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ –

ಅನೇನೇತಿ ।

ಧರ್ಮಾಂತರೇಣೇತಿ ।

ಜೀವರೂಪವಿಕಾರಾಂತರಾತ್ಮನೈವ ಪ್ರವೇಶೋ ನ ತ್ವವಿಕೃತಸ್ಯೈವ ಪರಸ್ಯ, ಅನ್ಯಥಾ ಜೀವೇನೇತಿ ವಿಶೇಷಣವೈಯರ್ಥ್ಯಾಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯದಿ ಜೀವೇನೇತಿ ವಿಶೇಷಣಬಲಾಜ್ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿಕಾರತ್ವಂ ತತ್ರಾಭಿಪ್ರೇತಂ ಸ್ಯಾತ್ತದಾ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಃ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತೇತಿ ದೂಷಯತಿ –

ನ, ತತ್ತ್ವಮಸೀತೀತಿ ।

ಜೀವಸ್ಯಾಕಾಶಾದಿವದ್ವಿಕಾರತ್ವೇ ತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮೈಕ್ಯೋಪದೇಶವಿರೋಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಭೇದೋಪದೇಶಸ್ಯಾನ್ಯಥಾಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕತೇ –

ಭಾವಾಂತರೇತಿ ।

ಜೀವಲಕ್ಷಣಂ ಭಾವಾಂತರಂ ವಿಕಾರಾಂತರಮಾಪನ್ನಸ್ಯೈವ ಸತಃ ಪರಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವಪ್ರಾಪ್ತೌ ತದಪೋಹಾರ್ಥಾ ಜೀವಪರಯೋರಭೇದಧ್ಯಾನಲಕ್ಷಣಾ ಸಂಪತ್ ‘ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ ಇತ್ಯುಪದಿಶ್ಯತೇ, ನ ಪುನರ್ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿಕಾರತ್ವವಿರುದ್ಧಮ್ ಐಕ್ಯಮುಪದಿಶ್ಯತೇ, ಅತೋ ನ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

'ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಸಂಪದುಪಾಸನಾಪರತ್ವೇ ಮಾನಾಭಾವಾಜ್ಜೀವಸ್ಯ ವಿಕಾರತ್ವೇ ನಾಶಾಪತ್ತ್ಯಾ ‘ನ ಜೀವೋ ಮ್ರಿಯತೇ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷವಿರೋಧಾದ್ವಾಸ್ತವಸ್ಯ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಸಂಪದಾಪೋಹಾಸಂಭವಾಚ್ಚ ‘ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ ಇತ್ಯೈಕ್ಯೋಪದೇಶ ಏವ ‘ಸೋಽಯಂ ದೇವದತ್ತಃ’ ಇತಿವದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ –

ನ, ತತ್ಸತ್ಯಮಿತಿ ।

ನನು ಜೀವಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಾನುಭವವಿರುದ್ಧಮ್ , ಅತೋ ಜೀವಸ್ಯ ವಿಕಾರತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ಸಂಪತ್ಪರಮೇವ ‘ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಯೇನ ಶಂಕತೇ –

ದೃಷ್ಟಮಿತಿ ।

ಆತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರೋಪಲಬ್ಧೃತ್ವಾನ್ನ ಸಂಸಾರಧರ್ಮಕತ್ವಮುಪಲಭ್ಯಮಾನಸ್ಯ ನೀಲಪೀತಾದೇರುಪಲಬ್ಧೃಧರ್ಮತ್ವಾದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಂಸಾರಸ್ಯ ರೂಪಾದಿವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ಶಂಕತೇ –

ಸಂಸಾರಧರ್ಮೇತಿ ।

'ಅಹಂ ಸುಖದುಃಖಾದಿಮಾನ್’ ಇತಿ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಮನುಭೂಯತೇ ; ಸ ಚಾನುಭವೋ ಬಾಧಕಾಭಾವಾತ್ಪ್ರಮೈವ ; ‘ಗೌರೋಽಹಮ್’ ‘ನೀಲೋಽಹಮ್’ ಇತ್ಯಾದ್ಯನುಭವಸ್ತು ಜೀವಸ್ಯ ದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಸಾಧಕಶ್ರುತಿಯುಕ್ತಿಬಾಧಿತಃ ; ಅತೋ ನ ರೂಪಾದಿತುಲ್ಯತ್ವಂ ಸಂಸಾರಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆತ್ಮನಿ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾಪ್ಯಸಂಗತ್ವಾದಿಶ್ರುತಿಬಾಧಿತತ್ವಸ್ಯ ಸಮಾನತ್ವಾನ್ನಾತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪರಮಾರ್ಥಮ್ , ಅತೋ ನಾಭೇದಶ್ರುತ್ಯನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಯೇನ ಪರಿಹರತಿ –

ನೇತಿ ।

ಕಿಂ ಚಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವೇನಾಭಿಮತಸ್ಯ ಸುಖದುಃಖಾದೇರಾತ್ಮನಾ ಸಹಾಭೇದೋ ಭೇದೋ ವಾ ? ಆದ್ಯೇ ನ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾತ್ಮಧರ್ಮತಯೋಪಲಭ್ಯಮಾನತಾ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ –

ಧರ್ಮಾಣಾಮಿತಿ ।

ಅವ್ಯತಿರೇಕಾದಿತಿ ।

ಅವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಭೇದಪಕ್ಷೇ ಧರ್ಮಾಣಾಮುಪಲಬ್ಧಿಕರ್ತೃಕೋಟಿಪ್ರವಿಷ್ಟತ್ವಾದುಪಲಬ್ಧಿಕರ್ಮತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಭೇದಪಕ್ಷೇ ನ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಂ ಸಿಧ್ಯತಿ । ತಯೋಃ ಸಂಬಂಧಾನಿರುಪಣಾತ್ ಸಮವಾಯಸ್ಯ ಸೂತ್ರಕಾರೇಣೈವ ನಿರಸ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯನ್ಯತ್ರ ವಿಸ್ತರಃ ।

ಅಭೇದೇ ಕರ್ತೃಕರ್ಮಭಾವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –

ಉಷ್ಣೇತಿ ।

'ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ ಇತ್ಯಭೇದೋಪದೇಶಸ್ಯಾತ್ಮನಿ ಸಂಸಾರಿತ್ವಗ್ರಾಹಕಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಂ ಪರಿಹೃತ್ಯ ತತ್ರ ತದ್ಗ್ರಾಹಕಾನುಮಾನವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯ ಪರಿಹರತಿ –

ತ್ರಾಸಾದಿದರ್ಶನಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತ್ರಾಸಾದೇಸ್ತದನುಮೇಯದುಃಖಾದೇಶ್ಚ ದೃಶ್ಯತ್ವೇನ ವಸ್ತುತೋ ದ್ರಷ್ಟೃಧರ್ಮತ್ವಾಸಂಭವಸ್ಯ ಪ್ರಾಗೇವೋಕ್ತತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –

ನ, ತ್ರಾಸಾದೇರಿತಿ ।

'ತತ್ತ್ವಮಸಿ’ ಇತ್ಯಭೇದೋಪದೇಶಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾಂತರವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯ ನಿರಾಕರೋತಿ –

ಕಾಪಿಲೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕಾಪಿಲಾದಿಶಾಸ್ತ್ರೇ ಹಿ ಪ್ರತಿಶರೀರಂ ವಸ್ತುತ ಆತ್ಮಭೇದಃ, ತೇಷಾಂ ಚ ಪರಮಾರ್ಥ ಏವ ಬ್ರಹ್ಮಭೇದಃ, ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಚ ತೇಷಾಂ ವಾಸ್ತವಮಿತ್ಯಾದಿಪ್ರಕ್ರಿಯಾ ದೃಶ್ಯತೇ ; ತತೋ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯತ ಆಗಮಸ್ಯ ತರ್ಕಶಾಸ್ತ್ರವಿರೋಧಾದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕಾರ್ಥಃ ।

ಕಾಪಿಲಾದಿತರ್ಕಶಾಸ್ತ್ರಾಣಾಂ ಮೂಲಪ್ರಮಾಣಶೂನ್ಯತ್ವಸ್ಯ ತರ್ಕಪಾದೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿತತ್ವಾತ್ಪೌರುಷೇಯಾಣಾಂ ತೇಷಾಂ ವೇದವತ್ಸ್ವತಃಪ್ರಮಾಣ್ಯಾಯೋಗಾಚ್ಚೇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –

ಮೂಲಾಭಾವ ಇತಿ ।

ಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇ ಸ್ಮೃತ್ಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ಪೂರ್ವತಂತ್ರೇ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಿತತ್ವಾಚ್ಚ ನ ತದ್ವಿರೋಧಾಚ್ಛ್ರುತ್ಯಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಪ್ರಸಂಗ ಇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –

ವೇದವಿರೋಧೇ ಚೇತಿ ।

ಭ್ರಾಂತತ್ವಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ ।

ಉಪಪಾದಿತಮರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ –

ಶ್ರುತ್ಯುಪಪತ್ತಿಭ್ಯಾಂ ಚೇತಿ ।

ಏವಮವಿಕೃತಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಜೀವಭಾವೇನ ಪ್ರವೇಶಾದಿಶ್ರುತ್ಯಾ ದೃಶ್ಯತ್ವಾದ್ಯುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಚ ನಿಶ್ಚಿತಮಸಂಸಾರಿತ್ವಮಾತ್ಮನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಏಕತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಆತ್ಮನಃ ಪರೇಣೈಕತ್ವಾಚ್ಚಾಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪರಸ್ಯಾಸಂಸಾರಿತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಏಕತ್ವೇ ಮಾನಂ ಪೃಚ್ಛತಿ –

ಕಥಮಿತಿ ।

ಉತ್ತರಶ್ರುತಿರೇವ ಮಾನಮಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ॥