ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಾತ್ ॥

ನ ಕೇವಲಂ ಜಗದ್ಯೋನಿತ್ವಾದಸ್ಯ ಭಗವತಃ ಸರ್ವಜ್ಞತಾ, ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಾದಪಿ ಬೋದ್ಧವ್ಯಾ ।

ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಸ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞತಾಸಾಧನತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ -

ಮಹತ ಋಗ್ವೇದಾದೇಃ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯೇತಿ ।

ಚಾತುರ್ವರ್ಣ್ಯಸ್ಯ ಚಾತುರಾಶ್ರಮ್ಯಸ್ಯ ಚ ಯಥಾಯಥಂ ನಿಷೇಕಾದಿಶ್ಮಶಾನಾಂತಾಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಮುಹೂರ್ತೋಪಕ್ರಮಪ್ರದೋಷಪರಿಸಮಾಪನೀಯಾಸು ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಕಾಮ್ಯಕರ್ಮಪದ್ಧತಿಷು ಚ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವೇ ಚ ಶಿಷ್ಯಾಣಾಂ ಶಾಸನಾತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಮೃಗ್ವೇದಾದಿಃ । ಅತ ಏವ ಮಹಾವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಮಹತ್ ।

ನ ಕೇವಲಂ ಮಹಾವಿಷಯತ್ವೇನಾಸ್ಯ ಮಹತ್ತ್ವಮ್ , ಅಪಿ ತ್ವನೇಕಾಂಗೋಪಾಂಗೋಪಕರಣತಯಾಪೀತ್ಯಾಹ -

ಅನೇಕವಿದ್ಯಾಸ್ಥಾನೋಪಬೃಂಹಿತಸ್ಯ ।

ಪುರಾಣನ್ಯಾಯಮೀಮಾಂಸಾದಯೋ ದಶ ವಿದ್ಯಾಸ್ಥಾನಾನಿ ತೈಸ್ತಯಾ ತಯಾ ದ್ವಾರೋಪಕೃತಸ್ಯ । ತದನೇನ ಸಮಸ್ತಶಿಷ್ಟಜನಪರಿಗ್ರಹೇಣಾಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಶಂಕಾಪ್ಯಪಾಕೃತಾ । ಪುರಾಣಾದಿಪ್ರಣೇತಾರೋ ಹಿ ಮಹರ್ಷಯಃ ಶಿಷ್ಟಾಸ್ತೈಸ್ತಯಾ ತಯಾ ದ್ವಾರಾ ವೇದಾನ್ವ್ಯಾಚಕ್ಷಾಣೈಸ್ತದರ್ಥಂಚಾದರೇಣಾನುತಿಷ್ಠದ್ಭಿಃ ಪರಿಗೃಹೀತೋ ವೇದ ಇತಿ ।

ನ ಚಾಯಮನವಬೋಧಕೋ ನಾಪ್ಯಸ್ಪಷ್ಟಬೋಧಕೋ ಯೇನಾಪ್ರಮಾಣಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ -

ಪ್ರದೀಪವತ್ಸರ್ವಾರ್ಥಾವದ್ಯೋತಿನಃ ।

ಸರ್ವಮರ್ಥಜಾತಂ ಸರ್ವಥಾವಬೋಧಯನ್ನಾನವಬೋಧಕೋ ನಾಪ್ಯಸ್ಪಷ್ಟಬೋಧಕ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅತ ಏವ

ಸರ್ವಜ್ಞಕಲ್ಪಸ್ಯ -

ಸರ್ವಜ್ಞಸದೃಶಸ್ಯ ।

ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಯ ಹಿ ಜ್ಞಾನಂ ಸರ್ವವಿಷಯಂ, ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯಾಪ್ಯಭಿಧಾನಂ ಸರ್ವವಿಷಯಮಿತಿ ಸಾದೃಶ್ಯಮ್ । ತದೇವಮನ್ವಯಮುಕ್ತ್ವಾ ವ್ಯತಿರೇಕಮಪ್ಯಾಹ -

ನ ಹೀದೃಶಸ್ಯೇತಿ ।

ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಯ ಗುಣಃ ಸರ್ವವಿಷಯತಾತದನ್ವಿತಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ , ಅಸ್ಯಾಪಿ ಸರ್ವವಿಷಯತ್ವಾತ್ ।

ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -

ಯದ್ಯದ್ವಿಸ್ತರಾರ್ಥಂ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಯಸ್ಮಾತ್ಪುರುಷವಿಶೇಷಾತ್ಸಂಭವತಿ ಸ -

ಪುರುಷವಿಶೇಷಃ

ತತೋಽಪಿ -

ಶಾಸ್ತ್ರಾತ್

ಅಧಿಕತರವಿಜ್ಞಾನಃ

ಇತಿ ಯೋಜನಾ । ಅದ್ಯತ್ವೇಽಪ್ಯಸ್ಮದಾದಿಭಿರ್ಯತ್ಸಮೀಚೀನಾರ್ಥವಿಷಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ವಿರಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಸ್ಮಾಕಂ ವಕ್ತೃಣಾಂ ವಾಕ್ಯಾಜ್ಜ್ಞಾನಮಧಿಕವಿಷಯಮ್ । ನಹಿ ತೇ ತೇಽಸಾಧಾರಣಧರ್ಮಾ ಅನುಭೂಯಮಾನಾ ಅಪಿ ಶಕ್ಯಾ ವಕ್ತುಮ್ । ನ ಖಲ್ವಿಕ್ಷುಕ್ಷೀರಗುಡಾದೀನಾಂ ಮಧುರರಸಭೇದಾಃ ಶಕ್ಯಾಃ ಸರಸ್ವತ್ಯಾಪ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮ್ । ವಿಸ್ತರಾರ್ಥಮಪಿ ವಾಕ್ಯಂ ನ ವಕ್ತೃಜ್ಞಾನೇನ ತುಲ್ಯವಿಷಯಮಿತಿ ಕಥಯಿತುಂ ವಿಸ್ತರಗ್ರಹಣಮ್ ।

ಸೋಪನಯಂ ನಿಗಮನಮಾಹ -

ಕಿಮು ವಕ್ತವ್ಯಮಿತಿ ।

ವೇದಸ್ಯ ಯಸ್ಮಾತ್ ಮಹತೋ ಭೂತಾತ್ ಯೋನೇಃ ಸಂಭವಃ, ತಸ್ಯ ಮಹತೋ ಭೂತಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ನಿರತಿಶಯಂ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಂ ಚ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವಂ ಚ ಕಿಮು ವಕ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಅನೇಕಶಾಖೇತಿ ।

ಅತ್ರ ಚಾನೇಕಶಾಖಾಭೇದಭಿನ್ನಸ್ಯವೇದಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಃ ಸಂಭವ ಇತ್ಯಂತ ಉಪನಯಃ । ತಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವಂಚೇತ್ಯಂತಂ ನಿಗಮನಮ್ ।

ಅಪ್ರಯತ್ನೇನೈವೇತಿ ।

ಈಷತ್ಪ್ರಯತ್ನೇನ, ಯಥಾಲವಣಾ ಯವಾಗೂರಿತಿ । ದೇವರ್ಷಯೋ ಹಿ ಮಹಾಪರಿಶ್ರಮೇಣಾಪಿ ಯತ್ರಾಶಕ್ತಸ್ತದಯಮೀಷತ್ಪ್ರಯತ್ನೇನ ಲೀಲಯೈವ ಕರೋತೀತಿ ನಿರತಿಶಯಮಸ್ಯ ಸರ್ವಜ್ಞತ್ವಂ ಸರ್ವಶಕ್ತಿತ್ವಂ ಚೋಕ್ತಂ ಭವತಿ । ಅಪ್ರಯತ್ನೇನಾಸ್ಯ ವೇದಕರ್ತೃತ್ವೇ ಶ್ರುತಿರುಕ್ತಾ - “ಅಸ್ಯ ಮಹತೋ ಭೂತಸ್ಯ”(ಬೃ. ಉ. ೨ । ೪ । ೧೦) ಇತಿ । ಯೇಽಪಿ ತಾವತ್ ವರ್ಣಾನಾಂ ನಿತ್ಯತ್ವಮಾಸ್ಥಿಷತ ತೈರಪಿ ಪದವಾಕ್ಯಾದೀನಾಮನಿತ್ಯತ್ವಮಭ್ಯುಪೇಯಮ್ । ಆನುಪೂರ್ವೀಭೇದವಂತೋ ಹಿ ವರ್ಣಾಃ ಪದಮ್ । ಪದಾನಿ ಚಾನುಪೂರ್ವೀಭೇದವಂತಿ ವಾಕ್ಯಮ್ । ವ್ಯಕ್ತಿಧರ್ಮಶ್ಚಾನುಪೂರ್ವೀ ನ ವರ್ಣಧರ್ಮಃ, ವರ್ಣಾನಾಂ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ವಿಭೂನಾಂ ಚ ಕಾಲತೋ ದೇಶತೋ ವಾ ಪೌರ್ವಾಪರ್ಯಾಯೋಗಾತ್ । ವ್ಯಕ್ತಿಶ್ಚಾನಿತ್ಯೇತಿ ಕಥಂ ತದುಪಗೃಹೀತಾನಾಂ ವರ್ಣಾನಾಂ ನಿತ್ಯಾನಾಮಪಿ ಪದತಾ ನಿತ್ಯಾ । ಪದಾನಿತ್ಯತಯಾ ಚ ವಾಕ್ಯಾದೀನಾಮಪ್ಯನಿತ್ಯತಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾ । ತಸ್ಮಾನ್ನೃತ್ತಾನುಕರಣವತ್ಪದಾದ್ಯನುಕರಣಮ್ । ಯಥಾ ಹಿ ಯಾದೃಶಂ ಗಾತ್ರಚಲನಾದಿ ನರ್ತಕಃ ಕರೋತಿ ತಾದೃಶಮೇವ ಶಿಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾನುಕರೋತಿ ನರ್ತಕೀ, ನ ತು ತದೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ, ಏವಂ ಯಾದೃಶೀಮಾನುಪೂರ್ವೀಂ ವೈದಿಕಾನಾಂ ವರ್ಣಪದಾದೀನಾಂ ಕರೋತ್ಯಧ್ಯಾಪಯಿತಾ ತಾದೃಶೀಮೇವಾನುಕರೋತಿ ಮಾಣವಕಃ, ನ ತು ತಾಮೇವೋಚ್ಚಾರಯತಿ, ಆಚಾರ್ಯವ್ಯಕ್ತಿಭ್ಯೋ ಮಾಣವಕವ್ಯಕ್ತೀನಾಮನ್ಯತ್ವಾತ್ । ತಸ್ಮಾನ್ನಿತ್ಯಾನಿತ್ಯವರ್ಣವಾದಿನಾಂ ನ ಲೌಕಿಕವೈದಿಕಪದವಾಕ್ಯಾದಿಪೌರುಷೇಯತ್ವೇ ವಿವಾದಃ, ಕೇವಲಂ ವೇದವಾಕ್ಯೇಷು ಪುರುಷಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ । ಯಥಾಹುಃ - “ಯತ್ನತಃ ಪ್ರತಿಷೇಧ್ಯಾ ನಃ ಪುರುಷಾಣಾಂ ಸ್ವತಂತ್ರತಾ” । ತತ್ರ ಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಲಯಮನಿಚ್ಛಂತೋ ಜೈಮಿನೀಯಾ ವೇದಾಧ್ಯಯನಂ ಪ್ರತ್ಯಸ್ಮಾದೃಶಗುರುಶಿಷ್ಯಪರಂಪರಾಮವಿಚ್ಛಿನ್ನಾಮಿಚ್ಛಂತೇ ವೇದಮನಾದಿಮಾಚಕ್ಷತೇ । ವೈಯಾಸಿಕಂ ತು ಮತಮನುವರ್ತಮಾನಾಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀತಿಹಾಸಾದಿಸಿದ್ಧಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಲಯಾನುಸಾರೇಣಾನಾದ್ಯವಿದ್ಯೋಪಧಾನಲಬ್ಧಸರ್ವಶಕ್ತಿಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಪಿ ಪರಮಾತ್ಮನೋ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ವೇದಾನಾಂ ಯೋನೇರಪಿ ನ ತೇಷು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮ್ , ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಸರ್ಗಾನುಸಾರೇಣ ತಾದೃಶತಾದೃಶಾನುಪೂರ್ವೀವಿರಚನಾತ್ । ಯಥಾ ಹಿ - ಯಾಗಾದಿಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾದಯೋಽರ್ಥಾನರ್ಥಹೇತವೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿವರ್ತಾ ಅಪಿ ನ ಸರ್ಗಾಂತರೇಽಪಿ ವಿಪರೀಯಂತೇ । ನ ಹಿ ಜಾತು ಕ್ವಚಿತ್ಸರ್ಗೇ ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾಽರ್ಥಹೇತುರನರ್ಥಹೇತುಶ್ಚಾಶ್ವಮೇಧೋ ಭವತಿ । ಅಗ್ನಿರ್ವಾ ಕ್ಲೇದಯತಿ । ಆಪೋ ವಾ ದಹಂತಿ । ತದ್ವತ್ । ಯಥಾತ್ರ ಸರ್ಗೇ ನಿಯತಾನುಪೂರ್ವ್ಯಂ ವೇದಾಧ್ಯಯನಮಭ್ಯುದಯನಿಃಶ್ರೇಯಸಹೇತುರನ್ಯಥಾ ತದೇವ ವಾಗ್ವಜ್ರತಯಾನರ್ಥಹೇತುಃ, ಏವಂ ಸರ್ಗಾಂತರೇಷ್ವಪೀತಿ ತದನುರೋಧಾತ್ಸರ್ವಜ್ಞೋಽಪಿ ಸರ್ವಶಕ್ತಿರಪಿ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಸರ್ಗಾನುಸಾರೇಣ ವೇದಾನ್ವಿರಚಯನ್ನ ಸ್ವತಂತ್ರಃ । ಪುರುಷಾಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಾತ್ರಂ ಚಾಪೌರುಷೇಯತ್ವಂ ರೋಚಯಂತೇ ಜೈಮಿನೀಯಾ ಅಪಿ । ತಚ್ಚಾಸ್ಮಾಕಮಪಿ ಸಮಾನಮನ್ಯತ್ರಾಭಿನಿವೇಶಾತ್ । ನ ಚೈಕಸ್ಯ ಪ್ರತಿಭಾನೇಽನಾಶ್ವಾಸ ಇತಿ ಯುಕ್ತಮ್ । ನ ಹಿ ಬಹೂನಾಮಪ್ಯಜ್ಞಾನಾಂ ವಿಜ್ಞಾನಾಂ ವಾಶಯದೋಷವತಾಂ ಪ್ರತಿಭಾನೇ ಯುಕ್ತ ಆಶ್ವಾಸಃ । ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನವತಶ್ಚಾಪಾಸ್ತಸಮಸ್ತದೋಷಸ್ಯೈಕಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರತಿಭಾನೇ ಯುಕ್ತ ಏವಾಶ್ವಾಸಃ । ಸರ್ಗಾದಿಭುವಾಂ ಪ್ರಜಾಪತಿದೇವರ್ಷೀಣಾಂ ಧರ್ಮಜ್ಞಾನವೈರಾಗ್ಯೈಶ್ವರ್ಯಸಂಪನ್ನಾನಾಮುಪಪದ್ಯತೇ ತತ್ಸ್ವರೂಪಾವಧಾರಣಮ್ , ತತ್ಪ್ರತ್ಯಯೇನ ಚಾರ್ವಾಚೀನಾನಾಮಪಿ ತತ್ರ ಸಂಪ್ರತ್ಯಯ ಇತ್ಯುಪಪನ್ನಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಶಾಸ್ತ್ರಯೋನಿತ್ವಮ್ , ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಚಾಪೌರುಷೇಯತ್ವಮ್ , ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಚೇತಿ ।।

ಇತಿ ಪ್ರಥಮವರ್ಣಕಮ್ ।।

ವರ್ಣಕಾಂತರಮಾರಭತೇ -

ಅಥವೇತಿ ।

ಪೂರ್ವೇಣಾಧಿಕರಣೇನ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ವರೂಪಲಕ್ಷಣಾಸಂಭವಾಶಂಕಾಂ ವ್ಯುದಸ್ಯ ಲಕ್ಷಣಸಂಭವ ಉಕ್ತಃ । ತಸ್ಯೈವ ತು ಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾನೇನಾನುಮಾನತ್ವಾಶಂಕಾಮಪಾಕೃತ್ಯಾಗಮೋಪದರ್ಶನೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪ್ರಮಾಣಮುಕ್ತಮ್ । ಅಕ್ಷರಾರ್ಥಸ್ತ್ವತಿರೋಹಿತಃ ॥ ೩ ॥