ಭಾಷ್ಯೇ ಜನ್ಮಾದಿಸೂತ್ರಮಾರಭ್ಯ ವೃತ್ತಾನುವಾದಃ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಸೂತ್ರಸಿದ್ಧವತ್ಕಾರೇಣೇತ್ಯಾಹ —

ಬ್ರಹ್ಮ ಜಿಜ್ಞಾಸಿತವ್ಯಮಿತಿ ಹೀತಿ ।

ಇತಿ ಪಂಚಮಮೀಕ್ಷತ್ಯಧಿಕರಣಮ್॥

ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಪರತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇಽಪಿ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರೈರವಿರೋಧಾರ್ಥಮುತ್ತರಸೂತ್ರಾರಂಭಮಾಶಂಕ್ಯ ತೇಷಾಂ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪ್ರವೇಶಮಾಹ —

ತಚ್ಚೇತಿ ।

ಅತ್ರ ಭಾಷ್ಯಂ –‘ದ್ವಿರೂಪಂ ಹೀ’ತಿ, ತದಯುಕ್ತಂ; ನಿರುಪಾಧಿನ ಏವ ಜಿಜ್ಞಾಸ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ಯದಿ ಸೋಪಾಧಿಕರೂಪಸ್ಯ ನಿರುಪಾಧಿಕೋಪದೇಶಶೇಷತಾ, ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಉಪಾಸ್ತಿರಿತಿ? ತತ್ರಾಹ —

ಕ್ವಚಿದಿತಿ ।

ಅವಾಂತರವಾಕ್ಯಭೇದೇನೋಪಾಧಿವಿವಕ್ಷಯೋಪಾಸನವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಪಾಸ್ತೀನಾಮಪಿ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನತ್ವವ್ಯಾವೃತ್ತಯೇ ಫಲಾಂತರಾಣ್ಯಾಹ —

ತದುಪಾಸನಾನೀತಿ ।

ಅಭ್ಯುದಯಾರ್ಥಾನಿ ಪ್ರತೀಕೋಪಾಸನಾನಿ । ಕ್ರಮಮುಕ್ತ್ಯರ್ಥಾನಿ ದಹರಾದೀನಿ । ಕರ್ಮಸಮೃದ್ಧ್ಯರ್ಥಾನ್ಯುದ್ಗೀಥಾದೀನಿ । ಏತಾನಿ ವಿಧೇಯತ್ವಾದ್ಯದ್ಯಪಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇ ವಕ್ತವ್ಯಾನಿ; ತಥಾಪಿ ಮಾನಸತ್ವೇನ ವಿದ್ಯಾಸಾಮ್ಯಾದಿಹಾಧೀತಾನೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಗುಣಭೇದೇಽಪಿ ಗುಣಿನ ಏವಕತ್ವಾದುಪಾಸನಾತತ್ಫಲಭೇದಾಭಾವ ಇತಿ ಶಂಕತೇ —

ಸ್ಯಾದೇತದಿತಿ ।

ನ ವಿಶೇಷಣಮಾತ್ರಮುಪಾಧಯಃ, ಕಿಂತ್ವಪ್ಪಾತ್ರಮಿವ ಸವಿತುರವಚ್ಛೇದಕಾಃ । ತತ ಉಪಹಿತಭೇದ ಇತಿ ಭಾಷ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ — ರೂಪಾಭೇದೇ ನೋಪಾಸನವಿಧಿರರ್ಥವಾನ್ನಿರತಿಶಯೇಶ್ವರಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯುಪಾಧ್ಯವಸ್ಥಾನೇನೋಪಾಸಕಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವತ ಏವೈಶ್ವರ್ಯಾದತ ಔಪಾಧಿಕಾನಾಂ ಮಧ್ಯೇ ಏಕ ಉಪಾಸಕೋಽಪಕೃಷ್ಟೋಽಪರಮುಪಾಸ್ಯಮುತ್ಕೃಷ್ಟಮಿತಿ ತಾರತಮ್ಯಂ ಸೂಚಯಂತ್ಯ ಉಪಾಸನವಿಧಿಶ್ರುತಯಃ ಕಥಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಸ್ತುತಃ ಸ್ವತಃಸಿದ್ಧೈಶ್ವರ್ಯೋಽಪ್ಯುಪಾಸಕ ಉಪಾಧಿನಿಕರ್ಷಾದನಭಿವ್ಯಕ್ತೈಶ್ವರ್ಯಸ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯಾವಿರ್ಭೂತೈಶ್ವರ್ಯಂ ವಿಶುದ್ಧೋಪಾಧಿಮದ್ಬ್ರಹ್ಮೋಪಾಸ್ಯಮಿತಿ ಪರಿಹಾರಾಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ಸ್ಥಾವರಾದಿಷ್ವಸದಿವ ಜ್ಞಾನಾದಿ ತಿರ್ಯಗಾದಿಷು ಸತ್ತತ್ರೈವಾತ್ಯಂತಾಪಕೃಷ್ಟಂ ಮನುಷ್ಯೇಷ್ವಪಕೃಷ್ಟಮಾತ್ರಮ್, ಗಂಧರ್ವಾದಿಷು ಪ್ರಕರ್ಷವದ್ದೇವಾದಿಷ್ವತ್ಯಂತಪ್ರಕರ್ಷವದಿತಿ । ಅವಿಶೇಷೇಣ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ನಿರ್ವಿಶೇಷೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಸಮನ್ವಯಃ ಸಾಧಿತಃ, ತಸ್ಯ ಕ್ವಚಿದ್ಧಿರಣ್ಮಯವಾಕ್ಯಾದಾವಪವಾದಃ, ಕ್ವಚಿದಾನಂದಮಯವಾಕ್ಯಾದಾವಪವಾದಾಭಾಸಪ್ರಾಪ್ತೌ ತದಪವಾದಶ್ಚ ಪತಿಪಾದ್ಯ ಇತ್ಯಧ್ಯಾಯಶೇಷ ಆರಭ್ಯತೇ॥ ಆನಂದಮಯೋಽಭ್ಯಾಸಾಇ ॥೧೨॥

ನನು ‘‘ತಾ ಆಪ ಐಕ್ಷಂತ’’ ಇತ್ಯಾದ್ಯಬ್ರಹ್ಮಸನ್ನಿಧಿಮಪಬಾಧ್ಯ ಮುಖ್ಯೇಕ್ಷಿತೃ ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ಣೀತಮ್, ಇಹ ಕಥಮನ್ನಮಯಾದ್ಯಬ್ರಹ್ಮಸನ್ನಿಧಿಪಾಠಾದಾನಂದಮಯಸ್ಯಾಬ್ರಹ್ಮತ್ವಶಂಕಾ? ಅತ ಆಹ —

ಗೌಣೇತಿ ।

ಅನಾದಿಗೌಣೇಕ್ಷಣಪ್ರವಾಹಪಾತೇಽಪಿ ಜಗತ್ಕಾರಣೇ ಮುಖ್ಯಮೀಕ್ಷಣಮಿತಿ ಯುಜ್ಯತೇ; ಮುಖ್ಯಸಂಭವೇ ಗೌಣಸ್ಯಾನವಕಾಶತ್ವಾತ್ । ಅತಸ್ತತ್ರ ವಿಶಯಾನುದಯೇ ಪ್ರಾಯಪಾಠೋಽಕಿಂಚಿತ್ಕರಃ । ಅತ್ರ ತು ಮಯಟೋ ವಿಕಾರಪ್ರಾಚುರ್ಯಯೋರ್ಮುಖ್ಯತ್ವೇ ಸತಿ ವಿಕಾರಾರ್ಥಗ್ರಹಣೇ ಪ್ರಾಯದೃಷ್ಟಿರ್ವಿಶೇಷಿಕಾ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದ್ವ್ಯಾವರ್ತಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಏವಚಂ ಪೂರ್ವಾಧಿಕರಣಸಿದ್ಧಾಂತಾಭಾವೇನ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೋತ್ಥಾನಾತ್ ಪ್ರತ್ಯುದಾಹರಣಲಕ್ಷಣಸಂಗತಿರಪಿ ಸೂಚಿತಾ । ಸಂಶಯಬೀಜಂ ಚ ಮಯಟೋ ವಿಕಾರಪ್ರಾಚುರ್ಯಸಾಧಾರಣ್ಯಮುಕ್ತಮ್ । ಪ್ರಯೋಜನೇ ಚ ತತ್ತದುಪಾಸ್ತಿಃ ಪ್ರಮಿತಿರ್ವೇತಿ ಸರ್ವತ್ರ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ।

ಭಾಸ್ಕರೋಕ್ತಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ —

ನಚೇತಿ ।

ವಿಕಾರೋ ಹಿ ದ್ವಿಪ್ರಕಾರಃ ಕಶ್ಚಿಚ್ಛುಕ್ತಿರೂಪ್ಯಾದಿಃ ಸ್ವರೂಪೇಣಾಧ್ಯಸ್ತಃ, ಕಶ್ಚಿತ್ತು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಘಟಾಕಾಶಾದಿರೂಪಾಧಿತೋ ವಿಭಕ್ತಃ, ತತ್ರ ಪ್ರಾಣಾದ್ಯುಪಾಧಿವಿಭಕ್ತ ಆತ್ಮಾ ತದ್ವಿಕಾರಃ ।

ಅಥವಾ —

ಭೃಗುವಲ್ಲ್ಯುಕ್ತಾಧಿದೈವಿಕಾನ್ನಾದೀನ್ಪ್ರತ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಾ ಅನ್ನಮಯಾದಯಃ ಕೋಶಾ ವಿಕಾರಾ ಇತಿ ।

ವಿಕಾರಸನ್ನಿಧೇಃ ಸರ್ವಾಂತರತ್ವಲಿಂಗೇನ ಬಾಧಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ —

ಚತುಷ್ಕೋಶೇತಿ ।

ಆನಂದಮಯಸ್ಯ ಸರ್ವಾಂತರತ್ವಮನ್ನಮಯಾದ್ಯಾಂತರತ್ವಮನ್ನಮಯಾದ್ಯಾಂತರತ್ವೇನೋಕ್ತಂ ತಸ್ಮಾದನ್ಯಸ್ಯಾಂತರಸ್ಯಾಶ್ರವಣಾತ್ ।

ಪ್ರಥಮಂ ನಿರಸ್ಯ ದ್ವಿತೀಯಂ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ  —

ನಚಾಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಯಥಾ ‘ಬಲವಾಂದೇವದತ್ತ’ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ಯಜ್ಞದತ್ತಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಮೇವ ಬಲವತ್ತ್ವಂ, ಸಿಂಹಾದೀನಾಂ ತತೋಽಪಿ ಬಲವತ್ತ್ವಮನುಕ್ತಮಪಿ ಗಮ್ಯತೇ; ತಥಾನಂದಮಯಸ್ಯೇತರಕೋಶಾಪೇಕ್ಷಮಾಂತರತ್ವಂ, ಬ್ರಹ್ಮ ತು ತತೋಽಽಪ್ಯಾಂತರಮನುಕ್ತಮಪಿ ಗಮ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಬ್ರಹ್ಮತ್ವೇ ಲಿಂಗಾಭಾಸಂ ನಿರಸ್ಯ ಜೀವತ್ವೇ ಲಿಂಗಮಾಹ —

ನ ಚ ನಿಷ್ಕಲಸ್ಯೇತಿ ।

ಶ್ರುತಿಮಪ್ಯಾಹ —

ನಾಪೀತಿ ।

ಸಶರೀರಸ್ಯ ಪ್ರಿಯಾದಿ ದುರ್ವಾರಮಿತ್ಯೇತಾವತಾ ಕಥಂ ಮಯಟಃ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾರ್ಥತ್ವೇ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರುಕ್ತಾ? ತತ್ರಾಹ —

ಅಶರೀರಸ್ಯೇತಿ ।

ಏವಮುಕ್ತೇ ಹ್ಯಶರೀರೇ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ನಾಪ್ರಿಯಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಭವತಿ । ತಥಾಚ ದುಃಖಗಂಧಾದ್ಯೋತೀ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾರ್ಥೋ ಮಯಙ್ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆನಂದಪ್ರಾತಿಪದಿಕಾಭ್ಯಾಸಲಿಂಗಾತ್ಕಥಮಾನಂದಮಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ? ವೈಯಧಿಕರಣ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕಾನಿರಾಕರಣಾರ್ಥಂ ಭಾಷ್ಯಂ  —

ಆನಂದಮಯಂ ಪ್ರಸ್ತುತ್ಯೇತಿ ।

ತದಿದಮನುಪಪನ್ನಂ ಪುಚ್ಛಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಪ್ರಾಕರಣಿಕತ್ವಾದತ ಆಹ —

ಆನಂದಮಯಾವಯವಸ್ಯೇತಿ ।

ನನು ಜ್ಯೋತಿಷೇತಿ ಕರ್ಮಾಂತರವಿಧಿರ್ನಾಭ್ಯಾಸೋಽತ ಆಹ —

ಕಾಲೇತಿ ।

ವಸಂತಕಾಲಗುಣಸಂಕ್ರಾಂತತ್ವಾನ್ನ ಕರ್ಮಾಂತರವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ದೇವದತ್ತಾದಪಿ ಬಲವತ್ತ್ವಂ ಸಿಂಹಾದೇರ್ಮಾನಾಂತರಸಿದ್ಧಮ್ ।

ಆನಂದಮಯಾದಾಂತರೇ ವಸ್ತುನಿ ನ ಮಾನಾಂತರಂ, ನಾಪಿ ಶ್ರುತಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತವೈಷಮ್ಯಂ ಶಂಕತೇ —

ತಾದರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।

ಮುಖ್ಯಾರುಂಧತೀದರ್ಶನಾವಿರೋಧೇನಾನುಗುಣ್ಯಂ ಚೇದತ್ರಾಪಿ ತುಲ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯೋಽಪಿ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಾರ್ಥತ್ವಮುಪೇತ್ಯ ದುಃಖಲವಯೋಗ ಆಪಾದಿತಃ ಸೋಽಪ್ಯುಪಾಧಿವಶಾದಿತ್ಯರ್ಥಾತ್ಪರಿಹೃತ ಇತ್ಯಾಹ —

ಪ್ರಿಯಾದೀತಿ॥೧೨॥

ಏವಂಚ ವಿಕಾರಶಬ್ದಾತ್ (ಬ್ರ.ಅ.೧.ಪಾ.೧.ಸೂ.೧೩) ಇತಿ ಸೂತ್ರಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ । ‘ತತ್ಪ್ರಕೃತವಚನೇ ಮಯಟ್’ ತದಿತಿ ಪ್ರಥಮಾಸಮರ್ಥಾತ್ಪ್ರಾಚುರ್ಯವಿಶಿಷ್ಟಪ್ರಸ್ತುತವಚನಾಭಿಧಾನೇ ಗಮ್ಯಮಾನೇ ಮಯಡಿತಿ ಸೂತ್ರಾರ್ಥಃ । ವಚನಗ್ರಹಣಾತ್ಪ್ರಾಚುರ್ಯವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ । ತಾದೃಶಸ್ಯೈವ ಲೋಕೇ ಮಯಟಾಭಿಧಾನಾದಿತಿ॥೧೪॥ ಮಾಂತ್ರವರ್ಣಿಕಮ್ (ಬ್ರ.ಅ.೧.ಪಾ.೧.ಸೂ.೧೬) ಇತಿ ಸೂತ್ರಂ — ಭಾಷ್ಯಕೃದ್ಭಿಃ ಸತ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮನಂತಮಿತಿ ಮಂತ್ರಪ್ರಸ್ತುತಂ ಬ್ರಹ್ಮ, ಆನಂದಮಯವಾಕ್ಯೇ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ, ಪ್ರಕೃತತ್ವಾದಸಂಬದ್ಧಪದವ್ಯವಾಯಾಭಾವಾಚ್ಚೇತಿ ವಿವೃತಂ ।

ತತ್ರೇತರೇತರತ್ರಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಾಭಾವಾದ್ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋರ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಭಾವಸ್ಯಾವಿಶದತ್ವಾತ್ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಸೂತ್ರಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಅಪಿಚ ಮಂತ್ರೇತಿ ।

ಯಥಾ ಮಂತ್ರಃ ಪ್ರಯೋಗೋಪಾಯಃ, ಏವಂ ಕೋಶಚತುಷ್ಕವಾಕ್ಯಮಾನಂದಮಯಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯುಪಾಯಸ್ಯ ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರೇಕಸ್ಯ ಸಮರ್ಪಕತ್ವಾದ್ಗೌಣ್ಯಾ ವೃತ್ತ್ಯಾ ಮಂತ್ರ ಉಚ್ಯತೇ । ಆನಂದಮಯವಾಕ್ಯಮುಪೇಯಪ್ರಯೋಗವಿಧಾಯಿಬ್ರಾಹ್ಮಣವದುಪೇಯಬ್ರಹ್ಮಪ್ರತ್ಯಾಯಕತ್ವಾದ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ ।

ತಯೋಶ್ಚೇತರೇತರತ್ರಾರ್ಥಪ್ರತ್ಯಭಿಜ್ಞಾನಮಾಹ —

ಮಂತ್ರೇ ಹೀತಿ ।

ಪರಬ್ರಹ್ಮಣೀತಿ ।

ವಿಜ್ಞಾನಮಯಾದಿಶಬ್ದೈರಪಿ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ತತ್ತದುಪಾಧಿಭ್ಯಃ ಪ್ರವಿವಿಚ್ಯ ನಿರ್ದಿಷ್ಟಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನಚೈವಂ ಪ್ರಾಣಮಯಾದಾಂತರಾತ್ಮನೋ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಸ್ಯಾತ್ಮತ್ವಾಪತ್ತಿಃ; ತಸ್ಮಾದಾಂತರೋಪದೇಶಾದಿತಿ ಭಾವಃ । ಸೂತ್ರಕಾರಗ್ರಹಣಂ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಭಾಷ್ಯಾನಪೇಕ್ಷತ್ವಸೂಚನಾರ್ಥಮ್ । ಭಾಷ್ಯೇಽಪಿ ಮಹಾಪ್ರಕರಣೋಪನ್ಯಾಸಃ ಸೂತ್ರಾರ್ಥೋ, ನ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಯಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಭಾವ ।

ಅತಏವಾಹ —

ಅನ್ಯಥಾ ಹಿ ಪ್ರಕೃತಹಾನಾಪ್ರಕೃತಪ್ರಕ್ರಿಯೇ ಸ್ಯಾತಾಮಿತಿ । ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಯೋಶ್ಚೇತ್ಯಪಿ ಭಾಷ್ಯಂ ಪ್ರಕರಣಪ್ರದರ್ಶನಪರಮೇವೇತ್ಯವಿರುದ್ಧಮ್ । ಸೌತ್ರಂ ತು ಮಾಂತ್ರವರ್ಣಿಕಪದಂ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಕೃತಂ ಟೀಕಾಕೃತಾ ।

ನನು ಸರ್ವಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವಾದ್ಯನೇಕಹೇತೂಪದೇಶೇ ವಾಕ್ಯಭೇದಃ ಸ್ಯಾದತ ಆಹ —

ಸೂತ್ರಮಿತಿ ।

ಸೂತ್ರಸ್ಯ ವಿಶ್ವತೋಮುಖತ್ವಮಲಂಕಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ॥

ನನು ಜೀವಾದನ್ಯತ್ವಾನ್ನಾನಂದಮಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ; ಘಟಾದಿಷ್ವದರ್ಶನಾತ್, ಅತ ಆಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಆನಂದಮಯೋ ಹ್ಯಾತ್ಮಶಬ್ದಾಚ್ಚೇತನಸ್ತಸ್ಯ ಚ ಜೀವತ್ವರಾಹಿತ್ಯೇ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಏಕತ್ವೇಽಪಿ ಪರಜೀವಯೋರೌಪಾಧಿಕಭೇದಾಲ್ಲಬ್ಧೃಲಬ್ಧವ್ಯಭಾವೇ ಜೀವಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಂ ಪ್ರತಿ ಸ್ಯಾತ್; ತಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮಾದ್ಯುಪಾಧಿಭೇದಾತ್, ಅತ ಆಹ —

ನ ತ್ವಿತಿ ।

ಸ್ವತಂತ್ರೋಪಾಧಿಭೇದೇ ಚೇತನಭೇದಃ, ಪರಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತು ಜೀವೋಽವಿದ್ಯಾಯಾಂ ವಿಭಕ್ತಃ ಸತ್ವವಿದ್ಯಾವಚ್ಛಿನ್ನ ಏವ ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮೋಪಾಧಿಭ್ಯಾಮವಚ್ಛಿದ್ಯತ ಇತಿ ನ ಸ್ವಸ್ಮಾದೌಪಾಧಿಕೋಽಪಿ ಭೇದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸೂತ್ರಾರೂಢೋ ಹಿ ಸ್ವರೂಪೇಣಾಪಿ ಮಿಥ್ಯಾ, ಜೀವೇ ತು ಭೇದಮಾತ್ರಂ ಕಲ್ಪಿತಂ, ನ ಸ್ವರೂಪಮತಃ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಮಾತ್ರೇ ದೃಷ್ಟಾಂತ ಇತ್ಯಾಹ —

ಅತ್ರೈವೇತಿ॥

ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದಮಯಂ ಪ್ರತ್ಯವಯವಃ, ಉತ ಪ್ರಧಾನಮಿತಿ ಪುಚ್ಛಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಾಭ್ಯಾಂ ಸಂಶಯೇ ಮುಖ್ಯೇಕ್ಷಣಾದ್ ಬ್ರಹ್ಮನಿರ್ಣಯೇನ ಗೌಣಪ್ರಾಯಪಾಠೋ ಬಾಧಿತಃ, ಇಹ ತು ಪುಚ್ಛಶಬ್ದಸ್ಯಾವಯವಮಾತ್ರತ್ವೇ ಆಧಾರಮಾತ್ರತ್ವೇ ಚ ಲಾಕ್ಷಣಿಕತ್ವಸಾಮ್ಯೇ ಸತ್ಯವಯವಪ್ರಾಯದರ್ಶನಾದವಯವ ಇತಿ ಸಂಗತಿಃ ।

ಯದುಕ್ತಂ — ಆನಂದಮಯಸ್ಯಾಂಗಂ ಬ್ರಹ್ಮ — ಇತಿ, ತನ್ನ, ಶ್ರುತಿಬಾಧಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ವದನ್ ಸಿದ್ಧಾಂತಸ್ಯ ಬೀಜಮಾವಪತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಪುಚ್ಛಮಿತಿ ।  ಬಲ ವಿವೇಕಾಯ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಪಕ್ಷಯುಕ್ತೀರ್ವಿಭಜತೇ —

ತತ್ರ ಕಿಮಿತಿ ।

ಉಪೇಕ್ಷ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಯಪಾಠಂ ಕಥಂಚಿತ್ಪ್ರಚುರಾನಂದವಾಚಿ ಚಾನಂದಮಯಪದಂ ಕಲ್ಪಿತಮಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧಂ; ಸ್ತೋಕದುಃಖನುವೃತ್ತ್ಯಾಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಯಾಚಿದ್ವೃತ್ತ್ಯೇತಿ ।

ಅಲ್ಪತ್ವನಿವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ನನು ಪ್ರಚುರಪ್ರಕಾಶಃ ಸವಿತೇತಿವದಲ್ಪತ್ವನಿವೃತ್ತಿಪರಃ ಕಿ ನ ಸ್ಯಾದ್, ಉಚ್ಯತೇ; ಯತ್ರ ಪ್ರಾಚುರ್ಯವಿಶಿಷ್ಟಪದಾರ್ಥಪ್ರತೀತಿಸ್ತತ್ರೈವಂ ಭವತಿ । ಯತ್ರ ಪುನಃ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಮೇವ ಪದಾರ್ಥೇನ ವಿಶೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರ ವಿರೋಧಿನ ಈಷದನುವೃತ್ತಿಃ ಪ್ರತೀಯತೇ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪ್ರಚುರೋಽಯಂ ಗ್ರಾಮ ಇತ್ಯಾದೌ । ತಥಾಚ ಆನಂದಮಯಪದೇಽಪಿ ಪ್ರಧಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಯಾರ್ಥ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ಆನಂದಸ್ಯ ವಿಶೇಷಣತ್ವಾದ್ ದುರ್ನಿವಾರಾ ದುಃಖಾನುವೃತ್ತಿರಿತಿ॥ ‘ತತ್ರಾಪಿಶಬ್ದಬಲಾದ್ವಿರೋಧ್ಯನುವೃತ್ತಿಃ ಪ್ರತೀಯತೇ, ಮಾನಾಂತರೇಣ ತು ತದಭಾವಾವಗಮೇ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಮಲ್ಪತ್ವನಿವೃತ್ತಿಪರಂ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಾನ್ಮಯಡರ್ಥಸ್ಯ ಮುಖ್ಯಸ್ಯ ತ್ಯಾಗಃ’ । ಕೃತಬುದ್ಧಯಃ ಶಿಕ್ಷಿತಬುದ್ಧಯಃ । ವಿದಾಂಕುರ್ವಂತು ವಿವೇಚಯಂತು । ವಿಭಾಗಮಾತ್ರೇಣೈವ ಸಿದ್ಧಾಂತಪ್ರಾಬಲ್ಯಮುನ್ಮೀಲಯನ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಕ್ತವಿವೇಕಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ —

ಪ್ರಾಯೇತಿ ।

ಮಯಡ್ವಿಕಾರೇ ಮುಖ್ಯಃ ಬ್ರಹ್ಮಶಬ್ದಃ ಪರಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಮುಖ್ಯಃ ಅಭ್ಯಸ್ಯಮಾನಾನಂದಶಬ್ದಶ್ಚ ಪ್ರಕೃತ್ಯರ್ಥಏವ ಮುಖ್ಯೋ ನ ಮಯಡರ್ಥೇ । ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಏತತ್ತ್ರಿತಯಲಂಘನಮ್, ಆನಂದಮಯಪದಸ್ಯಾನ್ನಮಯಾದಿವಿಕಾರಪ್ರಾಯಪಾಠಪರಿತ್ಯಾಗಶ್ಚ ಸ್ಯಾತ್ । ಉತ್ತರೇ ತು ಪಕ್ಷೇ ಪುಚ್ಛಶಬ್ದಸ್ಯಾವಯವಪ್ರಾಯಪಾಠಸ್ಯೈವ ಬಾಧನಮ್, ಅನುಗುಣಂ ತು ಮುಖ್ಯತ್ರಿತಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನನು ಯಥಾ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೇ ಮಯಟ್ ಚ್ಛ್ರುತಿಬಾಧಃ ।

ಏವಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೇ ಪುಚ್ಛಶ್ರುತಿಬಾಧಸ್ತತ್ರಾಹ —

ಪುಚ್ಛಪದಂ ಹೀತಿ ।

ಲಾಂಗೂಲೇ ಮುಖ್ಯಂ ಪುಚ್ಛಪದಂ , ನ ಕರಚರಣಾದ್ಯವಯವಮಾತ್ರೇ; ಆನಂದಮಯಸ್ಯ ಚಾತ್ಮನೋ ನ ಮುಖ್ಯಲಾಂಗೂಲಸಂಭವ ಇತಿ ।

ಅಪಿಚ ಪುಚ್ಛಶಬ್ದೇನಾಧಾರಲಕ್ಷಣಾ ಪ್ರತಿಷ್ಠೇತ್ಯುಪಪದಸಾಮರ್ಥ್ಯಾಚ್ಛ್ರುತ್ಯನುಮಥಾ, ನಾವಯವಲಕ್ಷಣೇತ್ಯಾಹ —

ಆಧಾರಪರತ್ವೇ ಚೇತಿ ।

ಆನಂದಮಯಸ್ಯಕೋಶಸ್ಯೈವೇತರಕೋಶಾಪೇಕ್ಷಯಾಽಂತರತ್ವಂ ಚೇತ್, ತರ್ಹಿ ತತೋಽಭ್ಯಂತರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಕಿಮಿತಿ ನೋ़ಕ್ತಮತ ಆಹ —

ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ಅರ್ಥಾತ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಾತ್ವಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯದುಕ್ತಮುಪಾಧಿವಶಾತ್ಪ್ರಿಯಾದಿಯೋಗಃ ಪ್ರಾಚುರ್ಯಪ್ರಯುಕ್ತದುಃಖಲೇಶಾನ್ವಯಶ್ಚೇತಿ, ತತ್ರಾಹ —

ವಾಙ್ಮಾನಸೇತಿ॥

ಗುಣೇ ತ್ವಿತಿ ।

ಯಥಾ ಹ್ಯಗ್ನೀಷೋಮೀಯೇ ಪಶಾವೇಕಪಾಶಕೇ ‘‘ಅದಿತಿಃ ಪಾಶಾನ್ ಪ್ರಮುಮೋಕ್ತ್ವೇತಾನ್‘‘ ಇತಿ, ‘‘ಅದಿತಿಃ ಪಾಶಂ ಪ್ರಮುಮೋಕ್ತ್ವೇತ’’ಮಿತಿ ಚ ಮಂತ್ರೌ ಶ್ರುತೌ ।

ತತ್ರ ಬಹುವಚನವಾನ್ಮಂತ್ರಃ ಕಿಂ ಪ್ರಕರಣಾದುತ್ಕ್ರಷ್ಠವ್ಯೋ ನ ವೇತಿ ವಿಶಯೇ ಬಹುವಚನಸ್ಯಾಸಮವೇತಾರ್ಥತ್ವಾದುತ್ಕರ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ವಿಶೇಷಪ್ರಧಾನಭೂತಪಾಶವಾಚಿಪ್ರಾತಿಪದಿಕಸ್ಯಾಗ್ನೀಷೋಮೀಯೇ ಸಮವೇತಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ತದನುರೋಧೇನ ಬಹುವಚನಂ ಪಾಶಗುಣತ್ವೇನ ತದ್ವಿಶೇಷಣಭೂತಬಹುತ್ವವಾಚಕಮನ್ಯಾಯ್ಯಯಾ ಲಕ್ಷಣಯಾ ಪಾಶಾವಯವಾಲ್ಲಕ್ಷಯತೀತಿ ನವಮೇ ನಿರ್ಧಾರಿತಮ್ —

ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ವಿಕಲ್ಪಃ ಸ್ಯಾತ್ಸಮತ್ವಾದ್ ಗುಣೇ ತ್ವನ್ಯಾಯ್ಯಕಲ್ಪನೈಕದೇಶತ್ವಾತ್ (ಜೈ.ಅ.೯.ಪಾ.೩.ಸೂ.೧೫) ಇತಿ । ಉತ್ಕರ್ಷೋಽನುತ್ಕರ್ಷೋ ವೇತ್ಯಸ್ಯಾಂ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೌ ಪಾಶಂ ಪಾಶಾನಿತಿ ಚ ಮಂತ್ರಯೋರ್ವಿಕಲ್ಪಃ ಸ್ಯಾತ್; ಪಾಶಪ್ರಾತಿಪದಿಕಸ್ಯೋಭಯತ್ರ ಸಮತ್ವಾತ್ ಗುಣೇ ಪ್ರತ್ಯಯಾರ್ಥೇ ತ್ವನ್ಯಾಯ್ಯಕಲ್ಪನಾ ನ ತದ್ಬಲಾನ್ಮಂತ್ರೋತ್ಕರ್ಷಃ; ಪ್ರತ್ಯಯಸ್ಯ ಪದೈಕದೇಶತ್ವಾತ್ಪ್ರಾತಿಪದಿಕಪಾರತಂತ್ರ್ಯೇಣೋತ್ಕರ್ಷಕತ್ವಾಯೋಗಾದಿತಿ ಸೂತ್ರಾರ್ಥಃ । ಏವಮಿಹಾಪಿ ಪ್ರಧಾನಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇ ಗುಣಭೂತಸೂತ್ರಾಣ್ಯಧ್ಯಾಹಾರಾದಿಭಿರ್ನೇಯಾನೀತಿ ।

ತಥಾಚಾಚಾರ್ಯಶಬರಸ್ವಾಮೀ ವರ್ಣಯಾಂಬಭೂವ — ಲೋಕೇ ಯೇಷ್ವರ್ಥೇಷು ಪ್ರಸಿದ್ಧಾನಿ ಪದಾನಿ ತಾನಿ ಸತಿ ವೇದಾವಿರೋಧಸಂಭವೇ ತದರ್ಥಾನ್ಯೇವ ಸೂತ್ರೇಷ್ವಿತ್ಯವಗಂತವ್ಯಮಿತಿ॥ಅಪರಾಣ್ಯಪೀತಿ ಭಾಷ್ಯೇ ಯೇಷು ಸೂತ್ರೇಷು ವ್ಯಾಖ್ಯಾಽತಿದಿಷ್ಟಾ ತಾನ್ಯಲ್ಪವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾತ್ಪ್ರಥಮಂ ಯೋಜಯತಿ —

ಯತ್ಸತ್ಯಮಿತಿ ।

ತದ್ಧೇತುವ್ಯಪದೇಶಾಚ್ಚೇತಿ (ಬ್ರ.ಅ.೧.ಪಾ.೧.ಸೂ.೧೪) ಸೂತ್ರವ್ಯಾಖ್ಯಾನಪರಮಧಿಕರಣಸಮಾಪ್ತಿಭಾಷ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಿ —

ವಿಕಾರಜಾತಸ್ಯೇತಿ ।

ಅವಯವೋ ಯದೀತಿ ಶೇಷಃ ।

ಅವಯವಶ್ಚೇತ್ ಕಥಂ ಕಾರಣಮುಚ್ಯೇತ, ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಆನಂದಮಯಸ್ತಾವದ್ವಿಕಾರಃ, ತದವಯವೋ ಬ್ರಹ್ಮಾಪಿ ವಿಕಾರಃ ಸ್ಯಾತ್ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಾತ್ ತಥಾಭೂತಂ ಸನ್ನ ವಿಶ್ವಹೇತುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಚಿಂತಾಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಆನಂದಮಯವಿಕಾರಸ್ಯಾವಯವೋ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಕೃತ್ವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ತೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣಾಽವಯವೇನ ಯೋಗೋ ಯಸ್ಯ ಸ ತಥೋಕ್ತಃ॥ ಇತಿ ಷಷ್ಠಂ ಆನಂದಮಯಾಧಿಕರಣಮ್॥