అన్తస్తద్ధార్మోపదేశాత్॥౨౦॥ నిర్విశేషం పరం బ్రహ్మ సాక్షాత్కర్తుమనీశ్వరాః । యే మన్దాస్తేఽనుకమ్ప్యన్తే సవిశేషనిరూపణైః॥౧॥ వశీకృతే మనస్యేషాం సగుణబ్రహ్మశీలనాత్ । తదేవావిర్భవేత్సాక్షాదపేతోపాధికల్పనమ్॥౨॥ సమన్వయస్య సవిశేషపరత్వమపోద్యానన్దమయాధికరణ ఉత్సర్గః స్థాపితః । ఇదానీమపవాదచిన్తార్థత్వేనాధికరణమవతారయన్ ప్రఘట్టకసఙ్గాతిమాహ —

పూర్వస్మిన్నితి ।

యద్యప్యపవాదాపవాదత్వాత్ పుచ్ఛబ్రహ్మచిన్తా ప్రాతర్దనవిచారసన్నిధౌ కర్తుం యుక్తా; తథాప్యవాన్తరసఙ్గతిమాలోచ్య కామాచ్చ నానుమానాపేక్షే (బ్ర.అ.౧.పా.౧.సూ.౧౮) తి ప్రధాననిరాసస్యేక్షత్యధికరణా(బ్ర.అ.౧.పా౧.సూ.౫) నన్తరం బుద్ధిస్థతాం చాపేక్ష్య ప్రథమం కృతా । ఉతాదిత్యపదవేదనీయో జీవ ఉపాస్యత్వేన న తూపక్షిప్యత ఇత్యనుషఙ్గః ।

ఇహ రూపవత్వసర్వపాప్మవిరహాభ్యాం సంశయే పూర్వత్ర ముఖ్యత్రితయాఖ్యబహుప్రమాణానుసారాన్నిర్విశేషనిర్ణయవద్ రూపవత్త్వాదిబహుప్రమాణవశాత్సంసారీ హిరణ్మయః పురుషః ఇత్యవాన్తరసఙ్గతిమభిప్రేత్య పూర్వపక్షం సఙ్కలయతి —

మర్యాదేతి ।

సర్వపాప్మవిరహస్యాన్యథాసిద్ధిమాహ —

కర్మేతి ।

ఇన్ద్రస్య వృత్రవధేన బ్రహ్మహత్యాశ్రవణాదస్తి దేవానాం కర్మాధికార ఇతి భారతివిలాసః । తన్న ; గవాం సత్రాసనశ్రవణాత్ (తాసాం) తేషామప్యధికారప్రసఙ్గాత్ । అసంభవస్తూభయత్ర తుల్యః । నహ్యైన్ద్రే దధని ఇన్ద్రస్యాధికారసంభవః । న చ నిషేధాధికారః; ‘‘న హ వై దేవాన్ పాపం గచ్ఛతీ’’ తి శ్రుతేః । అథ  ప్రాకృతస్యైవ । పాపస్య ఫలానారమ్భకత్వమేతచ్ఛ్రుత్యర్థః, తర్హి తదేవ పాప్మోదయస్యాలమ్బనమస్తు, కర్మానధికృతత్వోక్తేః తత్ప్రదర్శనార్థత్వాదితి అముష్మాదాదిత్యాత్పరాఞ్చః ।

నహ్యనాధారస్యేతి భాష్యం వ్యాచష్టే —

అనాధారత్వే చేతి ।

నిత్యత్వమితి స్వమహిమప్రతిష్ఠితత్వస్య వ్యాఖ్యా ।

కథం నిత్యత్వేనాఽనాధారత్వసిద్ధిస్తత్రాహ —

అనిత్యం హీతి ।

తర్హి తత ఎవానాధారత్వసిద్ధౌ కిం సర్వగతత్వేనాత ఆహ —

నిత్యమపీతి ।

నిత్యమపి అసర్వగతం చేత్తన్న భవత్యాధారరహితం, యతో యద్వస్తు తస్మాన్నిత్యాదధరభావేనావస్థితం, తదేవ తస్య నిత్యస్యోపరిస్థితస్యాధారో భవతి । తస్మాత్సర్వగతత్వమపి నిత్యత్వవిశేషణత్వేనానాధారత్వే హేతుర్వక్తవ్య ఇత్యర్థః ।

సర్వాత్మత్వసర్వదురితవిరహయోః రూపవత్త్వాదిభ్యః కిం బలమత ఆహ —

అవ్యభిచారిభ్యామితి ।

న బ్రహ్మణోఽన్యత్ర తయోః సంభవ ఇత్యర్థః ।

బ్రహ్మణి సర్వాత్మత్వసంభవమాహ —

సర్వేతి ।

రూపవత్త్వాదేర్బ్రహ్మణ్యపి సమ్భవద్వ్యభిచారమాహ —

వికారవదితి ।

కార్యోపహితమిత్యర్థః ।

సర్వదురితవిరహముదాహృతవాక్యేనాపి ప్రమిమీతే —

నామేతి ।

పాప్మభ్య ఇతి అపాదానే పఞ్చమీ । తతః సర్వే పాప్మనోఽపాదానాం యస్యోదయస్య తస్య భావస్తత్తా తద్రూపేణోదయ ఉద్గమ ఉచ్యత ఇతి । రూపవత్త్వం తాదృశేన రూపవిశేషేణోపదిశ్యత ఇత్యన్వయః ।

నను హిరణ్మయత్వం కథం? తద్ధి శరీరస్యాత ఆహ —

వికారస్య చేతి ।

నన్వవికారిబ్రహ్మణో మాయామయం రూపం వక్తవ్యం, తశ్చ మిథ్యార్థప్రకాశకతయా శాస్త్రాప్రామాణ్యమత ఆహ —

నచేతి ।

యథా లోకే మాయావిదర్శితమాయానువాదివాక్యం ప్రమాణమేవం శాస్త్రమపి ।

అప్రామాణ్యం తర్హి కదా స్యాదత ఆహ —

అపిత్వితి ।

మాయాం మిథ్యాబుద్ధిం కుర్వదశాస్త్రం స్యాద్, నతు తాం కరోతి; తస్యాః ప్రాగేవ సిద్ధత్వాదిత్యర్థః ।

విభూతిమత్స్వేవేశ్వరావస్థానే సార్వాత్మ్యవిరోధమాశఙ్క్యాభివ్యక్తిమాత్రం తత్ర, సత్తా తు సర్వత్రేత్యాహ —

సర్వేతి ।

లోకకామేశితృత్వశ్రవణాద్దేవమనుష్యైరీశ్వరాజ్ఞా వినాఽశితుమపి న శక్యమిత్యన్తః పారార్థ్యన్యాయః । సైవర్క్ తత్ సామేతి తచ్ఛబ్దైశ్చాక్షుషపురుషపరామర్శః । ఋగాదివిధేయాపేక్షయా స్త్రీలిఙ్గనిర్దేశః । ఉక్థం శస్త్రవిశేషః । తత్సాహచర్యాత్సామస్తోత్రం ఋగుక్థాదన్యచ్ఛస్త్రం బ్రహ్మ త్రయో వేదాః పృథివ్యగ్న్యాద్యాత్మకే చేత్యాదిభాష్యమ్ । తత్ర ఋగాధిదైవం పృథివ్యన్తరిక్షద్యునక్షత్రాదిత్యగతశుక్లభారూపా సామ చాగ్నివాయ్వాదిత్యచన్ద్రమ ఆదిత్యగతపరకృష్ణాఖ్యాతికృష్ణరూపాదికమామ్నాతమియమేవర్గగ్నిః సామేత్యాదినా । అధ్యాత్మం చ ఋగ్వాక్చక్షుః శ్రోత్రాదిగతశుక్లభాలక్షణా తావదుక్తా । సామ చ ప్రాణచ్ఛాయాత్మమనోక్షిస్థకృష్ణభారూపమామ్నాతమ్ — వాగేవర్క్ ప్రాణః సామేత్యాదినా । ఎవమాత్మకే ఋక్సామే తస్య గేష్ణ్యౌ పర్వణీ॥ ఇతి సప్తమమన్తరధికరణమ్॥