ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாத் ।
இத³மாமநந்தி - “அத² யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே விஶ்வத:ப்ருஷ்டே²ஷு ஸர்வத: ப்ருஷ்டே²ஷ்வநுத்தமேஷூத்தமேஷு லோகேஷ்வித³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்நந்த:புருஷே ஜ்யோதி:”(சா². உ. 3 । 13 । 7) இதி ।
யஜ்ஜ்யோதிரதோ தி³வோ த்³யுலோகாத்பரம் தீ³ப்யதே ப்ரகாஶதே விஶ்வத:ப்ருஷ்டே²ஷு விஶ்வேஷாமுபரி । அஸங்குசத்³வ்ருத்திரயம் விஶ்வஶப்³தோ³(அ)நவயவத்வேந ஸம்ஸாரமண்ட³லம் ப்³ரூத இதி த³ர்ஶயிதுமாஹ -
ஸர்வத:ப்ருஷ்டே²ஷூத்தமேஷு ।
ந சேத³முத்தமமாத்ரமபிது ஸர்வோத்தமமித்யாஹ -
அநுத்தமேஷு
நாஸ்த்யேப்⁴யோ(அ)ந்ய உத்தம இத்யர்த²: । “இத³ம் வாவ தத்³யதி³த³மஸ்மிந்புருஷே(அ)ந்தர்ஜ்யோதி:”(சா². உ. 3 । 13 । 7) த்வக்³ராஹ்யேண ஶாரீரேணோஷ்மணா, ஶ்ரோத்ரக்³ராஹ்யேண ச பிஹிதகர்ணேந பும்ஸா கோ⁴ஷேண லிங்கே³நாநுமீயதே । தத்ர ஶாரீரஸ்யோஷ்மணஸ்த்வசா த³ர்ஶநம் த்³ருஷ்டி:, கோ⁴ஷஸ்ய ச ஶ்ரவணம் ஶ்ருதி:, தயோஶ்ச த்³ருஷ்டிஶ்ருதீ ஜ்யோதிஷ ஏவ, தல்லிங்கே³ந தத³நுமாநாதி³தி । அத்ர ஸம்ஶய: - கிம் ஜ்யோதி:ஶப்³த³: தேஜ உத ப்³ரஹ்மேதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம், தேஜ இதி । குத:, கௌ³ணமுக்²யக்³ரஹணவிஷயே முக்²யக்³ரஹணஸ்ய “ஔத்ஸர்கி³கத்வாத்³வாக்யஸ்த²தேஜோலிங்கோ³பலம்ப⁴நாத் । வாக்யாந்தரேணாநியமாத்தத³ர்தா²ப்ரதிஸந்தி⁴த:” ॥ ப³லவத்³பா³த⁴கோபநிபாதேந க²ல்வாகாஶப்ராணஶப்³தௌ³ முக்²யார்த²த்வாத்ப்ரச்யாவ்யாந்யத்ர ப்ரதிஷ்டா²பிதௌ । ததி³ஹ ஜ்யோதிஷ்பத³ஸ்ய முக்²யதேஜோவசநத்வே பா³த⁴கஸ்தாவத்ஸ்வவாக்யஶேஷோ நாஸ்தி । ப்ரத்யுத தேஜோலிங்க³மேவ “தீ³ப்யதே” இதி । கோக்ஷேயஜ்யோதி:ஸாரூப்யம் ச சக்ஷுஷ்யோ ரூபவாந் ஶ்ருதோ விஶ்ருதோ ப⁴வதீத்யல்பப²லத்வம் ச ஸ்வவாக்யே ஶ்ரூயதே । ந ஜாது ஜ்வலநாபரநாமா தீ³ப்திர்விநா தேஜோ ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வதி । ந ச கௌக்ஷேயஜ்யோதி:ஸாரூப்யம்ருதே பா³ஹ்யாத்தோஜஸோ ப்³ரஹ்மண்யஸ்தி । ந சௌஷ்ண்யகோ⁴ஷலிங்க³த³ர்ஶநஶ்ரவணமௌத³ர்யாத்தேஜஸோ(அ)ந்யத்ர ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யதே । நச மஹாப²லம் ப்³ரஹ்மோபாஸநமணீயஸே ப²லாய கல்பதே । ஔத³ர்யே து தேஜஸ்யத்⁴யஸ்ய பா³ஹ்யம் தேஜ உபாஸநமேதத்ப²லாநுரூபம் யுஜ்யதே । ததே³தத்தேஜோலிங்க³ம் । ஏதது³போத்³ப³லநாய ச நிரஸ்தமபி மர்யாதா³தா⁴ரப³ஹுத்வமுபந்யஸ்தம், இஹ தந்நிராஸகாரணாபா⁴வாத் । நச மர்யாதா³வத்த்வம் தேஜோராஶேர்ந ஸம்ப⁴வதி, தஸ்ய ஸௌர்யாதே³: ஸாவயவத்வேந ததே³கதே³ஶமர்யாதா³ஸம்ப⁴வாத்தஸ்ய சோபாஸ்யத்வேந விதா⁴நாத் , ப்³ரஹ்மணஸ்த்வநவயவஸ்யாவயவோபாஸநாநுபபத்தே:, அவயவகல்பநாயாஶ்ச ஸத்யாம் க³தாவநவகல்பநாத் । நச “பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி” (சா². உ. 3 । 12 । 6) இதி ப்³ரஹ்மப்ரதிபாத³கம் வாக்யாந்தரம், “யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதி:” (சா². உ. 3 । 13 । 7) ஶப்³த³ம் ப்³ரஹ்மணி வ்யவஸ்தா²பயதீதி யுக்தம் । நஹி ஸம்நிதா⁴நமாத்ராத்³வாக்யாந்தரேண வாக்யாந்தரக³தா ஶ்ருதி: ஶக்யா முக்²யார்தா²ச்ச்யாவயிதும் । நச வாக்யாந்தரே(அ)தி⁴கரணத்வேந த்³யௌ: ஶ்ருதா தி³வ இதி மர்யாதா³ஶ்ருதௌ ஶக்யா ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாதும் । அபிச வாக்யாந்தரஸ்யாபி ப்³ரஹ்மார்த²த்வம் ப்ரஸாத்⁴யமேவ நாத்³யாபி ஸித்⁴யதி, தத்கத²ம் தேந நியந்தும் ப்³ரஹ்மபரதயா “யத³த: பர:” இதி வாக்யம் ஶக்யம் । தஸ்மாத்தேஜ ஏவ ஜ்யோதிர்ந ப்³ரஹ்மேதி ப்ராப்தம் । தேஜ:கத²நப்ரஸ்தாவே தம:கத²நம் ப்ரதிபக்ஷோபந்யாஸேந ப்ரதிபக்ஷாந்தரே த்³ருடா⁴ ப்ரதீதிர்ப⁴வதீத்யேதத³ர்த²ம் ।
சக்ஷுர்வ்ருத்தேர்நிரோத⁴கமிதி ।
அர்தா²வரகத்வேந ।
ஆக்ஷேப்தாஹ -
நநு கார்யஸ்யாபீதி ।
ஸமாதா⁴தைகதே³ஶீ ப்³ரூதே -
அஸ்து தர்ஹீதி ।
யத்து தேஜோ(அ)ப³ந்நாப்⁴யாமஸம்ப்ருக்தம் தத³த்ரிவ்ருத்க்ருதமுச்யதே ।
ஆக்ஷேப்தா தூ³ஷயதி -
நேதி ।
நஹி தத்க்வசித³ப்யுபயுஜ்யதே; ஸர்வாஸ்வர்த²க்ரியாஸு த்ரிவத்க்ருதஸ்யைவோபயோகா³தி³த்யர்த²: ।
ஏகதே³ஶிந: ஶங்காமாஹ -
இத³மேவேதி ।
ஆக்ஷேப்தா நிராகரோதி -
ந ।
ப்ரயோஜநாந்தரேதி ।
'ஏகைகாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதம் கரவாணி” இதி தேஜ:ப்ரப்⁴ருத்யுபாஸநாமாத்ரவிஷயா ஶ்ருதிர்ந ஸங்கோசயிதும் யுக்தேத்யர்த²: ।
ஏவமேகதே³ஶிநி தூ³ஷிதே பரமஸமாதா⁴தா பூர்வபக்ஷீ ப்³ரூதே -
அஸ்து தர்ஹி த்ரிவ்ருத்க்ருதமேவேதி ।
பா⁴கி³நீ யுக்தா ।
யத்³யப்யாதா⁴ரப³ஹுத்வஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மண்யபி கல்பிதோபாதி⁴நிப³ந்த⁴நா கத²ஞ்சிது³பபத்³யதே, ததா²பி யதா² கார்யே ஜ்யோதிஷ்யதிஶயேநோபபத்³யதே ந ததா²த்ரேத்யத உக்தம் -
உபபத்³யேததராமிதி ।
ப்ராக்ருதம்
ப்ரக்ருதேர்ஜாதம், கார்யமிதி யாவத் । ஏவம் ப்ராப்த உச்யதே - “ஸர்வநாமப்ரஸித்³தா⁴ர்த²ம் ப்ரஸாத்⁴யார்த²விகா⁴தக்ருத் । ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷி ஸத்பூர்வவாக்யஸ்த²மபகர்ஷதி ॥ தத்³ப³லாத்தேந நேயாநி தேஜோலிங்கா³ந்யபி த்⁴ருவம் । ப்³ரஹ்மண்யேவ ப்ரதா⁴நம் ஹி ப்³ரஹ்மச்ச²ந்தோ³ ந தத்ர து” ॥ ஔத்ஸர்கி³கம் தாவத்³யத³ப்ரஸித்³தா⁴ர்தா²நுவாத³கத்வம் யத்³விதி⁴விப⁴க்திமப்யபூர்வார்தா²வபோ³த⁴நஸ்வபா⁴வாத்ப்ரச்யாவயதி । யதா² “யஸ்யாஹிதாக்³நேரக்³நிர்க்³ருஹாந்த³ஹேத்” “யஸ்யோப⁴யம் ஹவிரார்திமார்ச்சே²த்”(தை.ப்³ரா. 3.7.1) இதி । யத்ர புநஸ்தத்ப்ரஸித்³த⁴மந்யதோ ந கத²ஞ்சிதா³ப்யதே, தத்ர வசநாநி த்வபூர்வத்வாதி³தி ஸர்வநாம்ந: ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வம் ப³லாத³பநீயதே । யதா² “யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபாலோ ப⁴வதி”(தை.ப்³ரா. 25.14.4) இதி । ததி³ஹ “யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதி:” (சா². உ. 3 । 13 । 7) இதி யச்ச²ப்³த³ஸாமர்த்²யாத் த்³யுமர்யாதே³நாபி ஜ்யோதிஷா ப்ரஸித்³தே⁴ந ப⁴விதவ்யம் । நச தஸ்ய ப்ரமாணாந்தரத: ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி । பூர்வவாக்யே ச த்³யுஸம்ப³ந்தி⁴தயா த்ரிபாத்³ப்³ரஹ்ம ப்ரஸித்³த⁴மிதி ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷாயாம் ததே³வ ஸம்ப³த்⁴யதே । நச ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ராதிபதி³கார்த²ஸ்ய தத்த்வேந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநே தத்³விஶேஷணஸ்ய விப⁴க்த்யர்த²ஸ்யாந்யதாமாத்ரேணாந்யதா யுக்தா । ஏவம் ச தத்³வாக்யஸ்தா²நி தேஜோலிங்கா³ந்யஸமஞ்ஜஸாநீதி ப்³ரஹ்மண்யேவ க³மயிதவ்யாநி, க³மிதாநி ச பா⁴ஷ்யக்ருதா । தத்ர ஜ்யோதிர்ப்³ரஹ்மவிகார இதி ஜ்யோதிஷா ப்³ரஹ்மைவோபலக்ஷ்யதே । அத²வா ப்ரகாஶமாத்ரவசநோ ஜ்யோதி:ஶப்³த³: ப்ரகாஶஶ்ச ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்மணி முக்²ய இதி ஜ்யோதிர்ப³ஹ்மேதி ஸித்³த⁴ம் ।
ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியே இதி ।
ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷாயாம் பூர்வவாக்யக³தம் ப்ரக்ருதம் ஸம்நிஹிதம், அப்ரஸித்³த⁴ம் து கல்ப்யம் ந ப்ரக்ருதம் ।
அத ஏவோக்தம் -
கல்பயத இதி ।
ஸந்த³ம்ஶந்யாயமாஹ -
ந கேவலமிதி ।
பரஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ நாமாதி³ப்ரதீகத்வவதி³தி ।
கௌக்ஷேயம் ஹி ஜ்யோதிர்ஜீவபா⁴வேநாநுப்ரவிஷ்டஸ்ய பரமாத்மநோ விகார:, ஜீவாபா⁴வே தே³ஹஸ்ய ஶைத்யாத் , ஜீவதஶ்சௌஷ்ண்யாஜ்ஜ்ஞாயதே । தஸ்மாத்தத்ப்ரதீகஸ்யோபாஸநமுபபந்நம் । ஶேஷம் நிக³த³வ்யாக்²யாதம் பா⁴ஷ்யம் ॥ 24 ॥
ச²ந்தோ³(அ)பி⁴தா⁴நாந்நேதி சேந்ந ததா² சேதோ(அ)ர்பணநிக³தா³த்ததா² ஹி த³ர்ஶநம் ।
பூர்வவாக்யஸ்ய ஹி ப்³ரஹ்மார்த²த்வே ஸித்³தே⁴ ஸ்யாதே³ததே³வம், நது தத்³ப்³ரஹ்மார்த²ம், அபிது கா³யத்ர்யர்த²ம் । “கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் கிஞ்ச”(சா². உ. 3 । 12 । 1) இதி கா³யத்ரீம் ப்ரக்ருத்யேத³ம் ஶ்ரூயதே - “த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி” (சா². உ. 3 । 12 । 6) இதி । நநு “ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த்” (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 22) இத்யநேநைவ க³தார்த²மேதத் । ததா²ஹி - “தாவாநஸ்ய மஹிமா”(சா². உ. 3 । 12 । 6) இத்யஸ்யாம்ருசி ப்³ரஹ்ம சதுஷ்பாது³க்தம் । ஸைவ ச “ததே³தத்³ருசாப்⁴யநூக்தம்”(சா². உ. 3 । 12 । 5) இத்யநேந ஸங்க³மிதார்தா² ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் । ஏவம் “கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம்”(சா². உ. 3 । 12 । 1) இத்யக்ஷரஸம்நிவேஶமாத்ரஸ்ய கா³யத்ர்யா ந ஸர்வத்வமுபபத்³யதே । நச பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யவாக்ப்ராணாத்மத்வம் கா³யத்ர்யா: ஸ்வரூபேண ஸம்ப⁴வதி । நச ப்³ரஹ்மபுருஷஸம்ப³ந்தி⁴த்வமஸ்தி கா³யத்ர்யா: । தஸ்மாத்³கா³யத்ரீத்³வாரா ப்³ரஹ்மண ஏவோபாஸநா ந கா³யத்ர்யா இதி பூர்வேணைவ க³தார்த²த்வாத³நாரம்ப⁴ணீயமேதத் । நச பூர்வந்யாயஸ்மாரணே ஸூத்ரஸந்த³ர்ப⁴ ஏதாவாந்யுக்த: । அத்ரோச்யதே - அஸ்த்யதி⁴கா ஶங்கா । ததா²ஹிகா³யத்ரீத்³வாரா ப்³ரஹ்மோபாஸநேதி கோ(அ)ர்த²:, கா³யத்ரீவிகாரோபாதி⁴நோ ப்³ரஹ்மண உபாஸநேதி । நச தது³பாதி⁴நஸ்தத³வச்சி²ந்நஸ்ய ஸர்வாத்மத்வம், உபாதே⁴ரவச்சே²தா³த் । நஹி க⁴டாவச்சி²ந்நம் நபோ⁴(அ)நவச்சி²ந்நம் ப⁴வதி । தஸ்மாத³ஸ்ய ஸர்வாத்மத்வாதி³கம் ஸ்துத்யர்த²ம், தத்³வரம் கா³யத்ர்யா ஏவாஸ்து ஸ்துதி: கயாசித்ப்ரணாட்³யா । “வாக்³வை கா³யத்ரீ வாக்³வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் கா³யதி ச த்ராயதே ச”(சா². உ. 3 । 12 । 6) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । ததா²ச “கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம்” இத்யுபக்ரம்ய கா³யத்ர்யா ஏவ ஹ்ருத³யாதி³பி⁴ர்வ்யாக்²யாய ச “ஸைஷா சதுஷ்பதா³ ஷட்³விதா⁴ கா³யத்ரீ”(சா². உ. 3 । 12 । 5) இத்யுபஸம்ஹாரோ கா³யத்ர்யாமேவ ஸமஞ்ஜஸோ ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மணி து ஸர்வமேதத³ஸமஞ்ஜஸமிதி । “யத்³வை தத்³ப்³ரஹ்ம”(சா². உ. 3 । 12 । 7) இதி ச ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஶ்ச²ந்தோ³விஷய ஏவ, யதா² “ஏதாம் ப்³ரஹ்மோபநிஷத³ம்” இத்யத்ர வேதோ³பநிஷது³ச்யதே । தஸ்மாத்³கா³யத்ரீச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நாந்ந ப்³ரஹ்மவிஷயமேததி³தி ப்ராப்தம் ।
ஏவம் ப்ராப்தே(அ)பி⁴தீ⁴யதே -
ந ।
குத:,
ததா² சேதோர்பணநிக³தா³த் ।
கா³யத்ர்யாக்²யச்ச²ந்தோ³த்³வாரேண கா³யத்ரீரூபவிகாராநுக³தே ப்³ரஹ்மணி சேதோர்பணம் சித்தஸமாதா⁴நமநேந ப்³ராஹ்மணவாக்யேந நிக³த்³யதே । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - ந கா³யத்ரீ ப்³ரஹ்மணோ(அ)வச்சே²தி³கா, உத்பலஸ்யேவ நீலத்வம், யேந தத³வச்சி²ந்நத்வமந்யத்ர ந ஸ்யாத³வச்சே²த³கவிரஹாத் । கிந்து யதே³தத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வாத்மகம் ஸர்வகாரணம் தத்ஸ்வரூபேணாஶக்யோபதே³ஶமிதி தத்³விகாரகா³யத்ரீத்³வாரேணோபலக்ஷ்யதே । கா³யத்ர்யா: ஸர்வச்ச²ந்தோ³வ்யாப்த்யா ச ஸவநத்ரயவ்யாப்த்யா ச த்³விஜாதித்³விதீயஜந்மஜநநீயதயா ச ஶ்ருதேர்விகாரேஷு மத்⁴யே ப்ராதா⁴ந்யேந த்³வாரத்வோபபத்தே: । ந சாந்யத்ரோபலக்ஷணாபா⁴வேந நோபலக்ஷ்யம் ப்ரதீயதே । நஹி குண்ட³லேநோபலக்ஷிதம் கண்ட²ரூபம் குண்ட³லவியோகே³(அ)பி பஶ்சாத்ப்ரதீயமாநமப்ரதீயமாநம் ப⁴வதி । தத்³ரூபப்ரத்யாயநமாத்ரோபயோகி³த்வாது³பலக்ஷணாநாமநவச்சே²த³கத்வாத் ।
ததே³வம் கா³யத்ரீஶப்³த³ஸ்ய முக்²யார்த²த்வே கா³யத்ர்யா ப்³ரஹ்மோபலக்ஷ்யத இத்யுக்தம் । ஸம்ப்ரதி து கா³யத்ரீஶப்³த³: ஸங்க்²யாஸாமாந்யாத்³கௌ³ண்யா வ்ருத்த்யா ப்³ரஹ்மண்யேவ வர்தத இதி த³ர்ஶயதி -
அபர ஆஹேதி ।
ததா²ஹி - ஷட³க்ஷரை: பாதை³ர்யதா² கா³யத்ரீ சதுஷ்பதா³, ஏவம் ப்³ரஹ்மாபி சதுஷ்பாத் । ஸர்வாணி ஹி பூ⁴தாநி ஸ்தா²வரஜங்க³மாந்யஸ்யைக: பாத³: । தி³வி த்³யோதநவதி சைதந்யரூபே । ஸ்வாத்மநீதி யாவத் । த்ரய: பாதா³: । அத²வா தி³வ்யாகாஶே த்ரய: பாதா³: । ததா²ஹி ஶ்ருதி: - “இத³ம் வாவ தத்³யோ(அ)யம் ப³ஹிர்தா⁴ புருஷாதா³காஶ:” (சா². உ. 3 । 12 । 7) தத்³தி⁴ தஸ்ய ஜாக³ரிதஸ்தா²நம் । ஜாக்³ரத்க²ல்வயம் பா³ஹ்யாந்பதா³ர்தா²ந்வேத³ । ததா² - “அயம் வாவ ஸ யோ(அ)யமந்த: புருஷ ஆகாஶ:” (சா². உ. 3 । 12 । 8) । ஶரீரமத்⁴ய இத்யர்த²: । தத்³தி⁴ தஸ்ய ஸ்வப்நஸ்தா²நம் । ததா² “அயம் வாவ ஸ யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:”(சா². உ. 3 । 12 । 9) । ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீக இத்யர்த²: । தத்³தி⁴ தஸ்ய ஸுஷுப்திஸ்தா²நம் । ததே³தத் “த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி”(சா². உ. 3 । 12 । 6) இத்யுக்தம் । ததே³வம் சதுஷ்பாத்த்வஸாமாந்யாத்³கா³யத்ரீஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மோச்யத இதி ।
அஸ்மிந்பக்ஷே ப்³ரஹ்மைவாபி⁴ஹிதிமிதி ।
ப்³ரஹ்மபரத்வாத³பி⁴ஹிதமித்யுக்தம் ॥ 25 ॥
ஷட்³விதே⁴தி ।
பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யவாக்ப்ராணா இதி ஷட்ப்ரகாரா கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶ்ரூயந்தே ।
பஞ்ச ப்³ரஹ்மபுருஷா இதி ச, ஹ்ருத³யஸுஷிஷு ப்³ரஹ்மபுருஷஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்தி⁴தாயாம் விவக்ஷிதாயாம் ஸம்ப⁴வதி ।
அஸ்யார்த²: - ஹ்ருத³யஸ்யாஸ்ய க²லு பஞ்ச ஸுஷய: பஞ்ச சி²த்³ராணி । தாநி ச தே³வை: ப்ராணாதி³பீ⁴ ரக்ஷ்யமாணாநி ஸ்வர்க³ப்ராப்தித்³வாராணீதி தே³வஸுஷய: । ததா²ஹி - ஹ்ருத³யஸ்ய யத்ப்ராங்முக²ம் சி²த்³ரம் தத்ஸ்தோ² யோ வாயு: ஸ ப்ராண:, தேந ஹி ப்ரயாணகாலே ஸஞ்சரதே ஸ்வர்க³லோகம், ஸ ஏவ சக்ஷு:, ஸ ஏவாதி³த்ய இத்யர்த²: । “ஆதி³த்யோ ஹ வை பா³ஹ்ய: ப்ராண:”(ப்ர.உ. 3.8) இதி ஶ்ருதே: । அத² யோ(அ)ஸ்ய த³க்ஷிண: ஸுஷிஸ்தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷோ வ்யாந: । தத்ஸம்ப³த்³த⁴ம் ஶ்ரோத்ரம் தச்சந்த்³ரமா:, “ஶ்ரோத்ரேண ஸ்ருஷ்டா விஶஶ்சந்த்³ரமாஶ்ச”(ஐ .ஆ. 2.1.7) இதி ஶ்ருதே: । அத² யோ(அ)ஸ்ய ப்ரத்யங்முக²: ஸுஷிஸ்தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷோ(அ)பாந: ஸ ச வாக்ஸம்ப³ந்தா⁴த்³வாக் , “வாக்³வா அக்³நி:”(ஶ.ப்³ரா. 6.1.2.28) இதி ஶ்ருதே: । அத² யோ(அ)ஸ்யோத³ங்முக²: ஸுஷிஸ்தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸ ஸமாந:, தத்ஸம்ப³த்³த⁴ம் மந:, தத்பர்ஜந்யோ தே³வதா । அத² யோ(அ)ஸ்யோர்த்⁴வ: ஸுஷிஸ்தத்ஸ்தோ² வாயுவிஶேஷ: ஸ உதா³ந:, பாத³தலாதா³ரப்⁴யோர்த்⁴வம் நயநாத் । ஸ வாயுஸ்ததா³தா⁴ரஶ்சாகாஶோ தே³வதா । தே வா ஏதே பஞ்ச ஸுஷய: । தத்ஸம்ப³த்³தா⁴: பஞ்ச ஹார்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: புருஷா ந கா³யத்ர்யாமக்ஷரஸம்நிவேஶமாத்ரே ஸம்ப⁴வந்தி, கிந்து ப்³ரஹ்மண்யேவேதி ॥ 26 ॥
யதா² லோக இதி ।
யதா³தா⁴ரத்வம் முக்²யம் தி³வஸ்ததா³ கத²ஞ்சிந்மர்யாதா³ வ்யாக்²யேயா । யோ ஹி ஶ்யேநோ வ்ருக்ஷாக்³ரே வஸ்துதோ(அ)ஸ்தி ஸ ச தத: பரோ(அ)ப்யஸ்த்யேவ । அர்வாக்³பா⁴கா³திரிக்தமப்யபரபா⁴க³ஸ்த²ஸ்ய தஸ்யைவ வ்ருக்ஷாத்பரதோ(அ)வஸ்தா²நாத் । ஏவம் ச பா³ஹ்யத்³யுபா⁴கா³திரிக்தஶாரீரஹார்த³த்³யுபா⁴க³ஸ்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ பா³ஹ்யாத் த்³யுபா⁴கா³த்பரதோ(அ)வஸ்தா²நமுபபந்நம் । யதா³ து மர்யாதை³வ முக்²யதயா ப்ராதா⁴ந்யேந விவக்ஷிதா ததா³ லக்ஷணயாதா⁴ரத்வம் வ்யாக்²யேயம் । யதா² க³ங்கா³யாம் கோ⁴ஷ இத்யத்ர ஸாமீப்யாதி³தி ।
ததி³த³முக்தம் -
அபர ஆஹேதி ।
அத ஏவ தி³வ: பரமபீத்யுக்தம் ॥ 27 ॥
ஜ்யோதிஶ்சரணாபி⁴தா⁴நாத்॥24॥ யதி³த³மித்யநுபூ⁴யமாநத்வமுக்தம் தத்³வ்யாசஷ்டே —
த்வக்³க்³ராஹ்யேணேதி ।
தஸ்யைஷா த்³ருஷ்டிர்யத்ரைதத³ஸ்மி ஶரீரே ஸ்பர்ஶேநோஷ்ணிமாநம் விஜாநாதி, தஸ்யைஷா ஶ்ருதிர்யத்ரைதத்கர்ணாவபிதா⁴ய நிநத³மிவ ஶ்ருணோதீதி வாக்யம் வ்யாசஷ்டே —
தத்ர ஶாரீரஸ்யேதி ।
நந்வௌஷ்ண்யகோ⁴ஷோபலப்³த்⁴யோ: கத²ம் தஸ்யேதி ஜ்யோதி: ஸம்ப³ந்த⁴நிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ —
தல்லிங்கே³நேதி ।
ஔஷ்ண்யகோ⁴ஷலிங்கே³நேத்யர்த²: । க³மகஸம்ப³ந்தி⁴நோர்க³ம்யஸம்ப³ந்தோ³பசார இத்யர்த²: ।
ஶ்லோகம் பூரயதி —
கௌ³ணேதி ।
நந்வௌத்ஸர்கி³கோ(அ)பி முக்²யஸம்ப்ரத்யய ஆகாஶப்ராணஶப்³த³வத³போத்³யதாமத ஆஹ —
வாக்யஸ்தே²தி ।
தத்ராஹி வாக்யஶேஷஸ்ய ப்³ரஹ்மலிங்கா³த்³கௌ³ணதா, அத்ர து வாக்யே ப்³ரஹ்மலிங்க³ம் நோபலப்⁴யதே, ப்ரத்யுத தேஜோலிங்க³மேவோபலப்⁴யதே, அத உத்ஸர்கோ³(அ)நபோதி³த இத்யர்த²: । அநேந ஸங்க³திருக்தா ।
நநு பூர்வத்ர கா³யத்ரீவாக்யே தாவாநஸ்யேதி ப்³ரஹ்மலிங்க³மஸ்த்யத ஆஹ —
வாக்யாந்தரேணேதி ।
நஹி வாக்யாந்தரஸ்தா²லிங்கா³த்ஸ்வவாக்யஸ்தா² ஶ்ருதிர்முக்²யார்தா²த்ப்ரச்யாவயிதும் ஶக்யேத்யர்த²: ।
அப்⁴யுபேத்ய வாக்யாந்தரேண நியமமாஹ —
தத³ர்தே²தி ।
தி³வி தி³வ இதி ச ஸப்தமீபஞ்சமீப்⁴யாம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநவிச்சே²தா³ந்ந வாக்யாந்தரார்த² இஹ க்³ராஹ்ய இத்யர்த²: ।
வாக்யஸ்தே²த்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —
ப³லவதி³தி ।
தேஜோலிங்க³மேவ த³ர்ஶயதி —
தீ³ப்யத இத்யாதி³நா ।
கிமுபோத்³ப³லநாய இஹ தந்நிராஸேதி । நிராஸகாரணம் ஹி ப்ராப்தி: । நசாந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாத் (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.20) இதி நிரஸ்தஸ்யாத்ர ப்ராப்திரித்யர்த²: ।
ப⁴வத்வேகதே³ஶஸ்ய மர்யாதா³ ந ஸமஸ்தஸ்யேத்யாஶங்க்யாஹ —
தஸ்ய சேதி ।
ந ஸமஸ்தம் தேஜ உபாஸ்யம், கிம் த்வவயவ இத்யர்த²: ।
வாக்யாந்தரேணேத்யேதத்³வ்யாக்²யாதி —
ந ச பாதோ³(அ)ஸ்யேதி ।
தத³ர்தா²ப்ரதிஸந்தி⁴த இத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —
ந ச வாக்யாந்தரே இதி ।
அஸ்யைவ வ்யாக்²யாநாந்தரமாஹ —
அபிசேதி ।
கா³யத்ர்யாஶ்ச²ந்தோ³வசநத்வேந ஸந்தே³ஹாத்³வாக்யாந்தரஸ்ய ப்³ரஹ்மார்த²த்வம் ஸாத்⁴யம் ந ஸித்³த⁴ம் । அப்ரதிஸந்தி⁴த இத்யஸ்யாப்யநிஶ்சயாதி³த்யர்த²: । தேந வாக்யாந்தரேண யத³த: பர இதி வாக்யம் ப்³ரஹ்மபரதயா நியந்தும் கத²ம் ஶக்யமிதி யோஜநா ।
தமோ ஜ்யோதிரிதி பா⁴ஷ்யே தமோக்³ரஹணப்ரயோஜநமாஹ —
தேஜ இதி ।
அர்தா²வகரத்வேநேதி ।
அநுத்³பூ⁴தஸ்பர்ஶத்வேந தமஸோ நயநரஶ்மிநிர்க³மநப்ரதிப³ந்த⁴கத்வாயோகா³த³ர்த²ப்ரகாஶநப்ரதிப³ந்த⁴கத்வேந நிரோத⁴கத்வம் தமஸ இத்யர்த²: । ஸித்³தா⁴ந்த்யேவ பூர்வபக்ஷாக்ஷேபக ஆக்ஷேப்தா । ஏகதே³ஶீ பூர்வபக்ஷ்யேகதே³ஶீ । ந ப்ரயோஜநாந்தரேதி பா⁴ஷ்யஸ்யாயமர்த²: । ப்ராணிகர்மநிமித்தா ஸ்ருஷ்டி: ஸப்ரயோஜநா தத்ராத்ரிவ்ருத்க்ருதம் தேஜ உபாஸ்த்யர்த²ம் ஸ்ருஷ்டமிதி ந ஶக்யம் வக்தும்; ப்ரயோஜநாந்தரப்ரயுக்தஸ்யைவாதி³த்யாதி³வது³பாஸ்யத்வஸம்ப⁴வே தஸ்ய ஸ்ருஷ்டிம் ப்ரத்யப்ரயோஜகத்வாத்³வாஜிநஸ்யேவ த³த்⁴யாநயநம் ப்ரதீதி ।
தாஸாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதமிதி பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —
ஏகைகாமிதி ।
தேஜஆதி³பூ⁴தம் ப்ராதி ஸாமாந்யப்ரவ்ருத்தா த்ரிவ்ருத்கரணஶ்ருதிருபாஸ்யமாநதேஜோவிஷயத்வேந ஸம்கோசயிதும் ந யுக்தா; ததோ(அ)ந்யத்ர நேதுமயுக்தேத்யர்த²: । தேஜஆதீ³நி பரோக்ஷத்வஸாம்யாத்³தே³வதா: । த்ரிவ்ருதம் த்ரிவலிதம் ।
ந வயம் வாக்யாந்தரஸ்த²லிங்கா³த்தேஜ: ஶ்ருதிம் பா³தா⁴மஹே, அபி து தது³பப்³ரும்ஹிதஶ்ருத்யேத்யாஹ —
ஸர்வநாமேதி ।
ப்ரஸித்³த⁴ம் ப்ரஜ்ஞாதம் । ப்ரஸாத்⁴யம் நாத்³யாபி ஜ்ஞாதம் ।
யதா³ யச்ச²ப்³த³: ப்ரஜ்ஞாதவசநஸ்ததா³ கா³யத்ரீவாக்யநிர்தி³ஷ்டம் ப்³ரஹ்ம பராம்ருஶதீத்யாஹ —
ப்ரஸித்³தீ⁴தி ।
தத்³ப³லாதி³தி ।
யச்ச²ப்³த³ஶ்ருதிப³லாதி³த்யர்த²: ।
தேநேதி ।
யேந பூர்வவாக்யஸ்த²மபகர்ஷதி தேநேத்யர்த²: ।
நநு தி³வி தி³வ இதி ரூபபே⁴தா³ந்ந பூர்வவாக்யஸ்த²ப்³ரஹ்மண இஹ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞா, அத: ஸர்வநாம தம் ந பராம்ருஶேத³த ஆஹ —
ப்ரதா⁴நம் ஹீதி ।
ப்ராதிபதி³கார்த²ம் இத்யத்⁴யாஹார்யம் । ப்ராதிபதி³கார்தோ² த்³யௌஸ்தாவது³ப⁴யத்ர ஸமா, ஸா ஹி ப்ரதா⁴நம், கு³ணஸ்து விப⁴க்த்யர்த²: । தஸ்மாத்³கு³ணே த்வந்யாய்யகல்பநேதி விப⁴க்திவைரூப்யம் நேயமித்யர்த²: ।
யத³வாதி³ ச²ந்தோ³பி⁴தா⁴நாத்ஸந்தி³க்³த⁴ம் ப்ராசி வாக்யே ப்³ரஹ்மேதி தத்ராஹ —
ப்³ரஹ்மேதி ।
தத்ர கா³யத்ரீவாக்யே த்ரிபாத்³ ப்³ரஹ்ம நது ச்ச²ந்த³ இத்யர்த²: । ‘‘யஸ்யாஹிதாக்³நேரக்³நிர்க்³ருஹாந் த³ஹேத³க்³நயே க்ஷாமவதே புரோடா³ஶமஷ்டாகபாலம் நிர்வபேதி³’’த்யத்ர த³ஹேதி³தி விதி⁴விப⁴க்தி: ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²யச்ச²ப்³தோ³பஹதா க்³ருஹதா³ஹலக்ஷணநிமித்தபரா । ஆர்ச்சே²தி³தி ச விதி⁴விப⁴க்தி: ஸ ஐந்த்³ரம் பஞ்சஶராவமோத³நம் நிர்வபேதி³தி விதா⁴ஸ்யமாநநிர்வாபநிமித்தம் ஹவிரார்திமநுவத³தி । உப⁴யம் த³தி⁴பயஸீ ।
வசநாநி த்விதி ।
ஜ்யோதிஷ்டோமக³தஸோமேஷு ஶேஷப⁴க்ஷோ வித்⁴யபா⁴வாந்ந வித்³யத இதி ப்ராப்தே ஸர்வத: பரிஹாரமாஶ்விநம் ப⁴க்ஷயதி தஸ்மாத்ஸர்வா தி³ஶ: ஶ்ருணோதீத்யாத்³யர்த²வாதா³ அப்ராப்தத்வாத்³ப⁴க்ஷாநுவாதா³யோகா³த்³விதா⁴யகாநி வசநாநீத்யுக்தம் த்ருதீயே । ஏவம் ப்ராப்த்யபா⁴வே ப்ரஸித்³தா⁴ர்த²த்வம் ஸர்வநாம்நோ(அ)பநீயத இதி யதா³க்³நேய இதி துல்யந்யாயத்வாது³தா³ஹ்ருதம் ।
கார்யஜ்யோதிருபலக்ஷித இதி பா⁴ஷ்யோக்தலக்ஷணாயாம் ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —
ப்³ரஹ்மவிகார இதி ।
நநு வாக்யஸ்த²ஜ்யோதிர்லாபே⁴ ப்ரக்ருதஹாநம் ந தோ³ஷோத ஆஹ —
ப்ரஸித்³த்⁴யபேக்ஷாயாமிதி ।
யச்ச்²ருதேர்விஷயக³வேஷணாயாம் ப்ரகரணப்ராப்தமபி ப்ரஸித்³த⁴ம் க்³ராஹ்யம், ந ஸ்வவாக்யக³தமபி ப்ரஸ்தோஷ்யாமாணமபூர்வம், அப்ரஸித்³தே⁴ரித்யர்த²: । ஶாஸ்த்ரவஶாத³ந்யத்³ருஷ்ட்²யாலம்ப³நம் ப்ரதீகம் ।
கௌக்ஷேயஜ்யோதிஷோ ப்³ரஹ்மப்ரதீகத்வே ப்³ரஹ்மஸம்ப³ந்த⁴மாஹ —
கௌக்ஷேயம் ஹீதி॥24॥
ந ச பூ⁴தப்ருதி²வீதி ।
ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே । ‘‘கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் யதி³த³ம் கிம் ச வாக்³வை கா³யத்ரீ வாக்³வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தம் கா³யதி ச த்ராயதே ச யா வை ஸா கா³யத்ரீ, இயம் வாவ ஸா யேயம் ப்ருதி²வீ, யா வை ஸா ப்ருதி²வீயம் வாவ ஸா யதி³த³ம் ஶரீரமஸ்மிந் ஹீமே ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா:, யத்³வை ஶரீரம் இத³ம் தத்³த்⁴ருத³யமஸ்மிந் ஹி ப்ராணா: ப்ரதிஷ்டி²தா’’ இதி । ப்ருதி²வ்யா பூ⁴தாதா⁴ரத்வாத்ஸர்வபூ⁴தப⁴யகா³யத்ரீத்வம் ஶரீரஹ்ருத³யயோர்பூ⁴தாத்மகப்ராணாஶ்ரயத்வாத்³கா³யத்ரீத்வம், ஏவமந்யர்தோ²க்தவாக்ப்ராணஸஹிதைர்பூ⁴தாதி³பி⁴: ஷட்³விதா⁴ கா³யத்ரீதி॥
கா³யத்ர்யா: ஸர்வச்ச²ந்த³ இதி ।
ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே — சதுரக்ஷராணி ச²ந்தா³ம்ஸ்யக்³ரே ஸமப⁴வந் தேஷு ஜக³தீ ஸோமாஹரணாய க³தா த்ரீண்யக்ஷராணி ஹித்வா ஆக³ச்ச²த் । ஏகம் ஹித்வா த்ரிஷ்டுபா³க³தா । கா³யத்ரீ து க³த்வா தாநி க³லிதாநி சத்வார்யக்ஷராணி ஸோமம் சாஹ்ருதவதீ । தத: ஸா(அ)ஷ்டாக்ஷரா(அ)ப⁴வத்தயைவ ஸவநத்ரயமதந்வத யாஜ்ஞிகா: । மாத்⁴யந்தி³நே ஸவநே த்ரிஷ்டுபா⁴ ப்ரார்தி²தா கா³யத்ரீ தாமுபாஹ்வயத் । ஸா ச கா³யத்ர்யக்ஷரைரஷ்டபி⁴: ஸ்வீயைரேவ ஶிஷ்டைஸ்த்ரிபி⁴ரக்ஷரைரேகாத³ஶாக்ஷராப⁴வத் । ததோ ஜக³த்யா ப்ரார்தி²தா கா³யத்ரீ தாம் த்ருதீயஸவநே உபாஹ்வயத் । ஸா ச ஸ்வீயேநைகேந ப்ராசீநைஶ்சைகாத³ஶபி⁴ரக்ஷரைர்த்³வாத³ஶாக்ஷரா(அ)ப⁴வதி³த்யுக்த்வோபஸம்ஹ்ருதம் । தஸ்மாதா³ஹுர்கா³யத்ராணி வை ஸர்வாணி ஸவநாநீதி । த்³விஜாதீநாம் த்³விதீயஜந்மஜநநீத்வம் ஶ்ருதம் கா³யத்ர்யா ப்³ராஹ்மணமஸ்ருஜத், த்ரிஷ்டுபா⁴ ராஜந்யம், ஜக³த்யா வைஶ்யம் இதி॥ கேநசித³த்ர ப்ரஸித்³தா⁴ த்ரிபாதா³ கா³யத்ரீ ந ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயதே; அஸ்யாஶ்சாதுஷ்பாத்த்வாதி³த்யுக்தம் । தந்ந; ஷட³க்ஷரைஶ்சதுஷ்பதோ³ப்யஷ்டாக்ஷரைஸ்த்ரிபாத்த்வோபபத்தேரிதி ।
ஸ்வாத்மநீதி ।
யாவத் ।
த்ரய: பாதா³ இதி ।
அல்பம் ப்ரபஞ்சம் பாத³மபேக்ஷ்ய ஸ்வரூபமபரிச்சி²ந்நத்வாத் த்ரய: பாதா³ இதி॥
தி³வீதி வாக்யஶேஷவஶாத் த்ரிபாதி³தி மந்த்ரபத³ஸ்ய வ்யாக்²யாந்தரமாஹ —
அத² வேதி ।
பத்³யதே ஜ்ஞாயதே ஏபி⁴ஸ்துரீயமிதி விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞாஸ்த்ரய: பாதா³: ஏதே யஸ்ய தஸ்த்ரிபாத்துரீயம் ஸ்வபாத³த்³வாரா க³க³நே(அ)வஸ்தி²தமிதி மந்த்ரார்த²: ।
நநு த்ரிபாத்³ ப்³ரஹ்மண: ‘‘அயம் வாவ ஸ’’ இதி கத²ம் பூ⁴தாகாஶைக்யோபதே³ஶோ(அ)த ஆஹ —
தத்³தீ⁴தி ।
உபலப்³தி⁴ஸ்தா²நஸ்துத்யர்த²ம் ப்³ரஹ்மத்வோக்திரித்யர்த²: ।
பா³ஹ்யாநிதி ।
ஶரீராத்³ப³ஹிஷ்டா²நிதி ।
நநு சதுஷ்பாத்த்வகு³ணயோகா³த்³கா³யத்ரீஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்ம க³மயதி, கத²மபி⁴ஹிதமிதி பா⁴ஷ்யநிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ —
ப்³ரஹ்மபரத்வாதி³தி ।
நநு பூர்வத்ராபி விகாராநுக³தம் ப்³ரஹ்ம கா³யத்ரீபதே³ந லக்ஷணயா தாத்பர்யேண க³மிதமத: கோ விஶேஷ: । உச்யதே; கௌ³ணே ப்ரயோகே³(அ)பி⁴தே⁴யக³தோ கு³ணஸ்தாத்பர்யால்லப்⁴யதே, லக்ஷணாயாம் து ஸம்ப³ந்த⁴ம் நிமித்தீக்ருத்யார்தா²ந்தரே தாத்பர்யமிதி ।
கா³யத்ர்யாக்²யஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஹ்ருதி³ ஸ்தி²தஸ்யோபாஸநாங்க³த்வேந த்³வாரபாலாநாதி³கு³ணவித்⁴யர்த²ம் தஸ்ய ஹேத்யாதி³ வாக்யம், தத³ர்த²தோ(அ)நுக்ராமதி —
ஹ்ருத³யஸ்யேத்யாதி³நா ।
ப்ராகா³தி³தி³க்³க³தா ஹ்ருத³யகமலஸுஷயோ த்³வாராணி தத்ஸ்தா²: ப்ராணாதி³வாயவோ த்³வாரபாலாஸ்தே ச சக்ஷுராதி³கரணயுக்தா ஆதி³த்யாதி³தே³வைரதி⁴ஷ்டி²தா இதி ஸமுதா³யார்த²: ।
ப்ராணஶப்³த³ம் நிர்வக்தி —
ப்ராயணகாலே இதி ।
ஸ ஆதி³த்ய இத்யநந்தரநிர்தி³ஷ்டசக்ஷுஷ ஆதி³த்யத்வம் நோச்யதே கிம்து ப்ராணஸ்யேத்யாஹ —
ஸ ஏவேதி ।
காரணமாஹ —
ஆதி³த்ய இதி ।
அதி⁴ஷ்டா²த்ரதி⁴ஷ்டே²யயோரைக்யோபசார: । ஶ்ரோத்ரத்³வாரா சந்த்³ரமா வ்யாநஸ்யாதி⁴ஷ்டா²தா । ஏவமுத்தரத்ராபி கரணத்³வாரா வாய்வதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வம் தே³வதாநாம் த்³ரஷ்ட²வ்யம் । அத⁴:ஶ்வாஸஸ்யா(அ)பாநஸ்ய முகே² வாக்ஸம்ப³ந்தா⁴த்³வாக்த்வமித்யர்த²: ।
ஸோ(அ)க்³நிரிதி ஶ்ருதௌ வாசோக்³நித்வமுக்தம் , தத்ர ஹேதுமாஹ —
வாக்³வா இதி ।
தத்பர்ஜந்ய இதி ।
பர்ஜந்யோ வ்ருஷ்ட்யாத்மகோ தே³வஸ்தந்நிமித்தா ஆப: , ததா² மநோநிமித்தாஶ்ச ; “மநஸா ஸ்ருஷ்டா ஆபஶ்ச வருணஶ்சே’தி ஶ்ருதே: , அதோ மநஸ: பர்ஜந்யோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா । உதா³நவாயு: ; ஸாமாந்யாத்மக: ஸஹாயகத்வே வர்ததே , தஸ்ய ச வாய்வாதா⁴ர ஆகாஶ: பரமேஶ்வரோ தே³வதேத்யர்த²: । ஹார்த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: புருஷா: ப்ராணாத³ய: ।
யதா³தா³வுக்தம் ப்ரதா⁴நப்ரக்ருத்யர்த²ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநுரோதே⁴ந ப்ரத்யயார்த²வைஷம்யம் நேயமிதி, தது³பத³ர்ஶகம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —
யதா³தா⁴ரத்வமிதி ।
அர்வாக்³பா⁴கே³தி ।
யதா³ முக்²யமாதா⁴ரத்வம் வ்ருக்ஷாக்³ரஸ்ய விவக்ஷிதம், ததா³ வ்ருக்ஷாக்³ராத்பரத: ஶ்யேந இதி ப்ரயோகே³ ஶ்யேநஶப்³தோ³ வ்ருக்ஷாக்³ரலக்³ரஶ்யேநாவயவாவச்சி²ந்நாவயவிலக்ஷக இத்யர்த²: ।
அஸ்மிந்பக்ஷே தா³ர்ஷ்டாந்திகே ப்³ரஹ்மண: ஶ்யேநவத³வயவாபா⁴வாத்³தி³வ இதி ஶ்ருதிம் லக்ஷணயா வ்யாசஷ்டே —
ஏவமிதி ।
ஶக்யதே ச த்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி வ்ருக்ஷாக்³ராதி³த்யவதி⁴ஶ்ருதிர்லக்ஷணயா நேதும், அக்³ரபா⁴கா³தீ³ஷத³ர்வாக்³பா⁴க³பரத்வேந, ததா³ தா³ர்ஷ்டாந்திகேந ஸாம்யமிதி । யதா³ த்வநௌபாதி⁴கம் ப்³ரஹ்மாகாஶாஸ்ப்ருஷ்டம் விவக்ஷித்வா பஞ்சம்யேவ முக்²யா, ததா³ ஸப்தமீ ஸாமீப்யஸம்ப³ந்த⁴ம் லக்ஷயதீத்யாஹ —
யதா³ த்விதி ।
அதஏவேதி ।
யத: ஸர்வமர்யாதா³ முக்²யா, அத ஏவேத்யர்த²: । யா து தி³வி த்³யோதநவதீதி வ்யாக்²யா, தஸ்யாம் நாமீ வ்யாக்²யா விகல்பா: । அதஏவ தத³பரிதோஷாத³த²வேத்யுக்தமிதி॥
தாவாநஸ்ய மஹிமேதி ।
கா³யத்ரீ வா இத³ம் ஸர்வம் பூ⁴தமித்யாதி³நா பூ⁴தப்ருதி²வீஶரீரஹ்ருத³யவாக் ப்ராணமயீ ஷட்³விதா⁴ சதுஷ்பதா³ கா³யத்ரீத்யுக்தம் । அஸ்ய கா³யத்ர்யநுக³தஸ்ய ப்³ரஹ்மணஸ்தாவாந்மஹிமா விபூ⁴தி: । பரமார்த²தஸ்த்வயம் புருஷஸ்ததோ ஜ்யாயாந்மஹத்தர:, ததே³வாஹ — ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யஸ்ய பாத³: । அஸ்ய த்ரிபாத³ம்ருதம் தி³வி த்³யோதநவதி ஸ்வாத்மந்யேவ ஸ்தி²தம் । யதா² கார்ஷாபணஶ்சதுர்தா⁴ விப⁴க்த ஏகஸ்மாத் பாதா³த்பாத³த்ரயீக்ருதோ மஹாந், ஏவம் புருஷ: புருஷார்த²ரூப: ப்ரபஞ்சாந்மஹாநித்யர்த²:॥
தே வா ஏதே இதி ।
ஸம்வர்க³வித்³யாயாமதி⁴தை³வமக்³நிஸூர்யசந்த்³ராம்பா⁴ம்ஸி வாயௌ லீயந்தே । அத்⁴யாத்மம் ச வாக்யசக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநாம்ஸி ப்ராணே ஸந்நியந்த இத்யுக்தம் । தே வாயுநா ஸஹ பஞ்ச ஆத்⁴யாத்மிகேப்⁴யோ(அ)ந்யே । ப்ராணேந ச ஸஹாதி⁴தை³விகே(அ)ப்⁴யோ(அ)ந்யே பஞ்ச । ஏவம் த³ஶஸந்தஸ்தத்க்ருதம் । அத்ராபி சதுரயகத்³யூதக³தசதுரங்கவ த்ஸந்தி சத்வார: பதா³ர்தா²: த்ர்யங்காயவத் த்ரய: த்³வ்யங்காயவத்³த்³வௌ ஏகாயவதே³க: । த்³யூதே ச சதுரங்க: க்ருதஸம்ஜ்ஞ: ஸ ச த³ஶாத்மக: । சதுர்ஷ்வங்கேஷு த்ரயோ(அ)ந்தர்ப⁴வந்தி; ஏவம் ஸப்த த்ரிஷு த்³வௌ , ததா² ஸதி நவ, த்³வயோரேக: இதி த³ஶ । வாய்வாத³யோபி த³ஶஸம்க்²யத்வாதே³வம் க்ருதம் । ஸைஷேதி விதே⁴யாபி⁴ப்ராய: ஸ்த்ரீலிங்க³நிர்தே³ஶ: । த³ஶஸம்க்²யத்வாத்³விராட் அந்நம் । ‘த³ஶாக்ஷரா விராட³ந்ந’மிதி ஹி ஶ்ருதி: । க்ருதத்வாத³ந்நாதீ³நி, க்ருதே ஹ்யந்நபூ⁴தா த³ஶஸம்க்²யாந்தர்பூ⁴தா । அதஸ்தாமத்தீவ, அதோ(அ)ந்நாத³த்வேநாபி கு³ணேந வாய்வாத³ய உபாஸ்யா இத்யர்த²: । இதி த³ஶமம் ஜ்யோதிரதி⁴கராணம்॥