ப்ராணஸ்ததா²நுக³மாத் ।
'அநேகலிங்க³ஸந்தோ³ஹே ப³லவத்கஸ்ய கிம் ப⁴வேத் । லிங்கி³நோ லிங்க³மித்யத்ர சிந்த்யதே ப்ராக³சிந்திதம்” ॥ முக்²யப்ராணஜீவதே³வதாப்³ரஹ்மணாமநேகேஷாம் லிங்கா³நி ப³ஹூநி ஸம்ப்லவந்தே, தத்கதமத³த்ர லிங்க³ம், லிங்கா³பா⁴ஸம் ச கதமதி³த்யத்ர விசார்யதே । ந சாயமர்த²: “அத ஏவ ப்ராண:”(ப்³ர.ஸூ. 1.1.23) இத்யத்ர விசாரித: । ஸ்யாதே³தத் । ஹிததமபுருஷார்த²ஸித்³தி⁴ஶ்ச நிகி²லப்⁴ரூணஹத்யாதி³பாபாபராமர்ஶஶ்ச ப்ரஜ்ஞாத்மத்வம் சாநந்தா³தி³ஶ்ச ந முக்²யே ப்ராணே ஸம்ப⁴வந்தி । ததா² “ஏஷ ஸாது⁴ கர்ம காரயதி”(கௌ.உ. 3.8) “ஏஷ லோகாதி⁴பதி:” (கௌ. உ. 3 । 9) இத்யாத்³யபி । ஜீவே து ப்ரஜ்ஞாத்மத்வம் கத²ஞ்சித்³ப⁴வேதி³தரேஷாம் த்வஸம்ப⁴வ: । வக்த்ருத்வம் ச வாக்கரணவ்யாபாரவத்த்வம் யத்³யபி பரமாத்மநி ஸ்வரூபேண ந ஸம்ப⁴வதி ததா²ப்யநந்யதா²ஸித்³த⁴ப³ஹுப்³ரஹ்மலிங்க³விரோத⁴பரிஹாராய ஜீவத்³வாரேண ப்³ரஹ்மண்யேவ கத²ஞ்சித்³வ்யாக்²யேயம் ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ(அ)பே⁴தா³த் । ததா²ச ஶ்ருதி: - “யத்³வாசாநப்⁴யுதி³தம் யேந வாக³ப்⁴யுத்³யதே । ததே³வ ப்³ரஹ்ம த்வம் வித்³தி⁴”(கே. உ. 1 । 5) இதி வாக்³வத³நஸ்ய ப்³ரஹ்ம காரணமித்யாஹ । ஶரீராதா⁴ரணமபி யத்³யபி முக்²யப்ராணஸ்யைவ ததா²பி ப்ராணவ்யாபாரஸ்ய பரமாத்மாயத்தத்வாத்பரமாத்மந ஏவ । யத்³யபி சாத்ரேந்த்³ரதே³வதாயா விக்³ரஹவத்யா லிங்க³மஸ்தி, ததா²ஹி - இந்த்³ரதா⁴மக³தம் ப்ரதர்த³நம் ப்ரதீந்த்³ர உவாச, “மாமேவ விஜாநீஹி”(கௌ. உ. 3 । 1) இத்யுபக்ரம்ய, “ப்ராணோ(அ)ஸ்மிப்ரஜ்ஞாத்மா”(கௌ. உ. 3 । 2) இத்யாத்மநி ப்ராணஶப்³த³முச்சசார । ப்ரஜ்ஞாத்மத்வம் சாஸ்யோபபத்³யதே, தே³வதாநாமப்ரதிஹதஜ்ஞாநஶக்தித்வாத் । ஸாமர்த்²யாதிஶயாச்சேந்த்³ரஸ்ய ஹிததமபுருஷார்த²ஹேதுத்வமபி । மநுஷ்யாதி⁴காரத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்ய தே³வாந்ப்ரத்யப்ரவ்ருத்தேர்ப்⁴ரூணஹத்யாதி³பாபாபராமர்ஶஸ்யோபபத்தே: । லோகாதி⁴பத்யம் சேந்த்³ரஸ்யலோகபாலத்வாத் । ஆநந்தா³தி³ரூபத்வம் ச ஸ்வர்க³ஸ்யைவாநந்த³த்வாத் । “ஆபூ⁴தஸம்ப்லவம் ஸ்தா²நமம்ருதத்வம் ஹி பா⁴ஷ்யதே” (வி. பு. 2 । 8 । 97) இதி ஸ்ம்ருதேஶ்சாம்ருதத்வமிந்த்³ரஸ்ய । “த்வாஷ்ட்ரமஹநம்” இத்யாத்³யா ச விக்³ரஹவத்த்வேந ஸ்துதிஸ்தத்ரைவோபபத்³யதே । ததா²பி பரமபுருஷார்த²ஸ்யாபவர்க³ஸ்ய பரப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாத³ந்யதோ(அ)நவாப்தே:, பரமாநந்த³ரூபஸ்ய முக்²யஸ்யாம்ருதத்வஸ்யாஜரத்வஸ்ய ச ப்³ரஹ்மரூபாவ்யபி⁴சாராத் , அத்⁴யாத்மஸம்ப³ந்த⁴பூ⁴ம்நஶ்ச பராசீந்த்³ரே(அ)நுபபத்தே:, இந்த்³ரஸ்ய தே³வதாயா ஆத்மநி ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்ய சரமதே³ஹஸ்ய வாமதே³வஸ்யேவ ப்ரரப்³த⁴விபாககர்மாஶயமாத்ரம் போ⁴கே³ந க்ஷபயதோ ப்³ரஹ்மண ஏவ ஸர்வமேதத்கல்பத இதி விக்³ரஹவதி³ந்த்³ரஜீவப்ராணவாயுபரித்யாகே³ந ப்³ரஹ்மைவாத்ர ப்ராணஶப்³த³ம் ப்ரதீயத இதி பூர்வபக்ஷாபா⁴வாத³நாரப்⁴யமேததி³தி । அத்ரோச்யதே - “யோ வை ப்ராண: ஸா ப்ரஜ்ஞா யா வா ப்ரஜ்ஞா ஸ ப்ராண: ஸஹ ஹ்யேதவஸ்மிந் ஶரீரே வஸத: ஸஹோத்க்ராமத:” (கௌ. உ. 3 । 3) இதி யஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய ப்ரஜ்ஞாத்மந உபாஸ்யத்வமுக்தம் தஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய ப்ரஜ்ஞாத்மநா ஸஹோத்க்ரமணமுச்யதே । நச ப்³ரஹ்மண்யபே⁴தே³ த்³விவசநம், ந ஸஹபா⁴வ: ந சோத்க்ரமணம் । தஸ்மாத்³வாயுரேவ ப்ராண: । ஜீவஶ்ச ப்ரஜ்ஞாத்மா । ஸஹ ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யா ப⁴க்த்யைகத்வமநயோருபசரிதம் “யோ வை ப்ராண:” (கௌ. உ. 3 । 3) இத்யாதி³நா । ஆநந்தா³மராஜராபஹதபாப்மத்வாத³யஶ்ச ப்³ரஹ்மணி ப்ராணே ப⁴விஷ்யந்தி । தஸ்மாத்³யதா²யோக³ம் த்ரய ஏவாத்ரோபாஸ்யா: । ந சைஷ வாக்யபே⁴தோ³ தோ³ஷமாவஹதி । வாக்யார்தா²வக³மஸ்ய பதா³ர்தா²வக³மபூர்வகத்வாத் । பதா³ர்தா²நாம் சோக்தேந மார்கே³ண ஸ்வாதந்த்ர்யாத் । தஸ்மாது³பாஸ்யபே⁴தா³து³பாஸாத்ரைவித்⁴யமிதி பூர்வ: பக்ஷ: । ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து - ஸத்யம் பதா³ர்தா²வக³மோபாயோ வாக்யார்தா²வக³ம:, நது பதா³ர்தா²வக³மபராண்யேவ பதா³நி, அபி த்வேகவாக்யார்தா²வக³மபராணி । தமேவ த்வேகம் வாக்யார்த²ம் பதா³ர்தா²வக³மமந்தரேண ந ஶக்நுவந்தி கர்துமித்யந்தரா தத³ர்த²மேவ தமப்யவக³மயந்தி, தேந பதா³நி விஶிஷ்டைகார்தா²வபோ³த⁴நஸ்வரஸாந்யேவ ப³லவத்³பா³த⁴கோபநிபாதாந்நாநார்த²போ³த⁴பரதாம் நீயந்தே । யதா²ஹு: - “ஸம்ப⁴வத்யேகவாக்யத்வே வாக்யபே⁴த³ஶ்ச நேஷ்யதே” இதி । தேந யதோ²பாம்ஶுயாஜவாக்யே ஜாமிதாதோ³ஷோபக்ரமே தத்ப்ரதிஸமாதா⁴நோபஸம்ஹாரே சைகவாக்யத்வாய “ப்ரஜாபதிருபாம்ஶு யஷ்டவ்ய:” இத்யாத³யோ ந ப்ருத²க்³வித⁴ய: கிந்த்வர்த²வாதா³ இதி நிர்ணீதம், ததே²ஹாபி “மாமேவ விஜாநீஹி”(கௌ. உ. 3 । 1) இத்யுபக்ரம்ய, “ப்ராணோ(அ)ஸ்மி ப்ரஜ்ஞாத்மா”(கௌ. உ. 3 । 2) இத்யுக்த்வாந்தே “ஸ ஏஷ ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மாநந்தோ³(அ)ஜரோ(அ)ம்ருத:” (கௌ. உ. 3 । 9) இத்யுபஸம்ஹாராத்³ப்³ரஹ்மண்யேகவாக்யத்வாவக³தௌ ஸத்யாம் ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்கே³ அபி தத³நுகு³ணதயா நேதவ்யே । அந்யதா² வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கா³த் । யத்புநர்பே⁴த³த³ர்ஶநம் “ஸஹ ஹ்யேதௌ” (கௌ. உ. 3 । 3) இதி, தஜ்ஜ்ஞாநக்ரியாஶக்திபே⁴தே³ந பு³த்³தி⁴ப்ராணயோ: ப்ரத்யகா³த்மோபாதி⁴பூ⁴தயோர்நிர்தே³ஶ: ப்ரத்யகா³த்மாநமேவோபலக்ஷயிதும் । அத ஏவோபலக்ஷ்யஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மஸ்வரூபஸ்யாபே⁴த³முபலக்ஷணம் பே⁴தே³நோபலக்ஷயதி “ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மா” (கௌ. உ. 3 । 9) இதி । “தஸ்மாத³நந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாராத: । ஏகவாக்யப³லாத்ப்ராணஜீவலிங்கோ³பபாத³நம்” இதி ஸங்க்³ரஹ: ॥ 28 ॥ ॥ 29 ॥ ॥ 30 ॥
ந ப்³ரஹ்மவாக்யம் ப⁴விதுமர்ஹதீதி ।
நைஷ ஸந்த³ர்போ⁴ ப்³ரஹ்மவாக்யமேவ ப⁴விதுமர்ஹதீதி, கிந்து ததா²யோக³ம் கிஞ்சித³த்ர ஜீவவாக்யம், கிஞ்சிந்முக்²யப்ராணவாக்யம், கிஞ்சித்³ப்³ரஹ்மவாக்யமித்யர்த²: ।
ப்ரஜ்ஞாஸாத⁴நப்ராணாந்தராஶ்ரயத்வாதி³தி ।
ப்ராணாந்தராணீந்த்³ரியாணி, தாநி ஹி முக்²யே ப்ராணே ப்ரதிஷ்டி²தாநி । ஜீவமுக்²யப்ராணயோரந்யதர இத்யுபக்ரமமாத்ரம் । உபா⁴விதி து பூர்வபக்ஷதத்த்வம் । ப்³ரஹ்ம து த்⁴ருவம் ।
ந ப்³ரஹ்மேதி ।
ந ப்³ரஹ்மைவேத்யர்த²: ।
த³ஶாநாம் பூ⁴தமாத்ராணாமிதி ।
பஞ்ச ஶப்³தா³த³ய:, பஞ்ச ப்ருதி²வ்யாத³ய இதி த³ஶ பூ⁴தமாத்ரா: । பஞ்ச பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி பஞ்ச பு³த்³த⁴ய இதி த³ஶ ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா: ।
ததே³வம் ஸ்வமதேந வ்யாக்²யாய ப்ராசாம் வ்ருத்திக்ருதாம் மதேந வ்யாசஷ்டே -
அத²வேதி ।
பூர்வம் ப்ராணஸ்யைகமுபாஸநமபரம் ஜீவஸ்யாபரம் ப்³ரஹ்மண இத்யுபாஸநாத்ரைவித்⁴யேந வாக்யபே⁴த³ப்ரஸங்கோ³ தூ³ஷணமுக்தம் । இஹ து ப்³ரஹ்மண ஏகஸ்யைவோபாஸாத்ரயவிஶிஷ்டஸ்ய விதா⁴நாந்ந வாக்யபே⁴த³ இத்யபி⁴மாந: ப்ராசாம் வ்ருத்திக்ருதாம் । ததே³ததா³லோசநீயம் கத²ம் ந வாக்யபே⁴த³ இதி । யுக்தம் “ஸோமேந யஜேத” இத்யாதௌ³ ஸோமாதி³கு³ணவிஶிஷ்டயாக³விதா⁴நம், தத்³கு³ணவிஶிஷ்டஸ்யாபூர்வஸ்ய கர்மணோ(அ)ப்ராப்தஸ்ய விதி⁴விஷயத்வாத் । இஹ து ஸித்³த⁴ரூபம் ப்³ரஹ்ம ந விதி⁴விஷயோ ப⁴விதுமர்ஹதி, அபா⁴வார்த²த்வாத் । பா⁴வார்த²ஸ்ய விதி⁴விஷயத்வநியமாத் । வாக்யாந்தரேப்⁴யஶ்ச ப்³ரஹ்மாவக³தே: ப்ராப்தத்வாத்தத³நூத்³யாப்ராப்தோபாஸநா பா⁴வார்தோ² விதே⁴யஸ்தஸ்ய ச பே⁴தா³த்³வித்⁴யாவ்ருத்திலக்ஷணோ வாக்யபே⁴தோ³(அ)திஸ்பு²ட இதி பா⁴ஷ்யக்ருதா நோத்³கா⁴டித:, ஸ்வவ்யாக்²யாநேநைவோக்தப்ராயத்வாதி³தி ஸர்வமவதா³தம் ॥ 31 ॥
இதி ஶ்ரீவாசஸ்பதிமிஶ்ரவிரசிதே பா⁴ஷ்யவிபா⁴கே³ பா⁴மத்யாம் ப்ரத²மஸ்யாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³: ॥ 1 ॥
இதி ப்ரத²மஸ்யாத்⁴யாயஸ்ய ஸ்பஷ்டப்³ரஹ்மலிங்க³ஶ்ருதிஸமந்வயாக்²ய: ப்ரத²ம: பாத³: ॥
ப்ராணஸ்ததா²(அ)நுக³மாத்॥28॥
அநேகேதி ।
அநேகேஷாம் லிங்கா³ந்யநேகாநி ச தாநி லிங்க³நி வா ப்ரதிபதா³ர்த²மநேகாநீத்யர்த²: । தேஷாமேகத்வேந ப்ரதிபா⁴ஸமாநவாக்யே ஸமாவேஶே கிம் ப³லவத், கிமமூநி ஸர்வாணி ஸமப³லாநி, உதைகமேவ ப³லவத் யதா³ சைலமேவ ப³லவத்ததா³ கஸ்ய லிங்க³நோ லிங்க³ம் ப³லவத், கிம் ப்³ரஹ்மண:, உத ப்ராணாதே³ரித்யேதத³த்ர சிந்த்யதே । ஏதச்ச ப்ராக் அதஏவ ப்ராண:(ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.8) இத்யத்ர ந சிந்திதம் । தத்ர ஹி ப்³ரஹ்மலிங்கா³த் ப்ராணஶ்ருதிர்நீதா, நது ப்³ரஹ்மாப்³ரஹ்மலிங்கா³நாம் ப³லாப³லமித்யர்த²: । ஜ்யோதிர்வாக்யே(அ)பி யச்ச²ப்³தே³ந ஸமாக்ருஷ்டே ப்³ரஹ்மணி தல்லிங்க³ம் தேஜோலிங்கா³த்³ப³லவதி³த்யுக்தம் । ந ததே²ஹ கிம்சிந்நிர்ணயகாரணமிதி தேநாப்யக³தா சிந்தா, அதஏவ ஸங்க³தி: । அத²வா — தி³வி தி³வ இத்யத்ர ப்ரதா⁴நப்ரக்ருத்யர்த²மநுருத்⁴ய ப்ரத்யயார்தோ² நீத:, ஏவமிஹாபி ஸ்வதந்த்ரப்ராணாதி³பதா³ர்த²பே⁴த³ப்ரதீதௌ தத்ஸாபேக்ஷத்வேந கு³ணபூ⁴தவாக்யார்த²ப்ரதீதேர்யுக்தமந்யதா²(அ)(அ)நயநமிதி பி⁴ந்நோபாஸநவித்⁴யுபக³மேந பூர்வபக்ஷோத்தா²நஸ்ய வக்ஷ்யமாணத்வாத்ஸங்க³தி: ।
ப³ஹூநீதி ।
ப³ஹுக்³ரஹணமநேகாநி ச தாநி லிங்கா³நீதி ஸம்க்³ரஹே ஸமாஸப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । ஏவம்ச ப்ராணாதி³ஷு ப்ரத்யேகமபி ப³ஹுலிங்க³த³ர்ஶநாத்³ பூ⁴யஸாம் ந்யாயேநாப்யநிர்ணயாத், ஆகாஶஸ்தல்லிங்கா³த் – (ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.22) இத்யநேநாப்யக³தார்த²த்வமுக்தம் ।
அநந்யதா²ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மலிங்கா³நுஸாரேணேதரேஷாமந்யதா²ஸித்³தி⁴ம் வத³ந்நந்தஸ்தத்³தா⁴ர்மோபதே³ஶாத்(ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.20) இத்யநேந புநருக்திம் ஶங்கதே —
ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।
தே³வதாலிங்க³ஸ்யாந்யதா²ஸித்³தி⁴மாஹ —
ததா²பீதி ।
ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா தூபதே³ஶ:(ப்³ர.அ.1.பா.1.ஸூ.30) இதி ஸூத்ரார்த²ம் மநஸி நிதா⁴யாஹ —
இந்த்³ரஸ்ய தே³வதாயா இதி ।
த்⁴யாநஜஸாக்ஷாத்காராப்⁴யுபக³மோ வாசஸ்பதேரேதத்ஸூத்ரார்தா²போ³தா⁴தி³தி கைஶ்சித³யுக்தமுக்தம் । யத: — அபி ஸம்ராத⁴நே ஸூத்ராச்சா²ஸ்த்ரார்த²த்⁴யாநஜா ப்ரமா । ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்டிர்மதா தாம் து வேத்தி வாசஸ்பதி: பரம்॥
வஸத: இதி த்³விவசநஶ்ருத்யா ஸஹோத்க்ரமணாதி³லிங்கா³நுக்³ருஹீதயோபாஸ்யபே⁴த³ப்ரதீதேர்ந வாக்யஸ்ய ப்³ரஹ்மமாத்ரபரத்வநிர்ணய இதி வத³ந் பூர்வபக்ஷஸம்ப⁴வமாஹ —
அத்ரோச்யத இதி ।
தஸ்ய ப்ராணஸ்ய ப்ரஜ்ஞாத்மநா ஜீவேந ஸஹோபாஸ்யத்வமுக்தமித்யர்த²: ।
ப்³ரஹ்மணி ப்ராண இதி ।
ஸ ஏஷ ப்ராண ஆநந்தோ³(அ)ஜர இத்யத்ர ப்ராணஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மவாசீத்யர்த²: ।
ப⁴வது பதா³ர்தா²வக³மபூர்வகோ வாக்யார்தா²வக³ம:, ததா²பி கா³மாநயேத்யாதா³விவைகவாக்யதா கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ —
பதா³ர்தா²நாம் சேதி ।
கு³ணப்ரதா⁴நயோக்³யபதா³ர்தா²வக³மே ப⁴வத்வேகவாக்யதா, இஹது ஸஹோத்காமத இத்யாதி³பி⁴: ஸ்வாதந்த்ர்யாவக³தேர்வாக்யபே⁴த³ இத்யர்த²: । ஹேது: பதா³ர்தா²வபோ³தோ⁴ ஹி வாக்யார்த²போ³தே⁴, அதஏவ ஸ கு³ண: ।
உத்³தே³ஶ்யஸ்து வாக்யார்த²ப்ரத்யய: ப்ரதா⁴நம், அதோ ந ப்ரதீதைகவாக்யத்வப⁴ங்க³ இதி ஸித்³தா⁴ந்தயதி —
ஸத்யமித்யாதி³நா ।
ஜ்ஞாநஶக்திமதீ பு³த்³தி⁴:, க்ரியாஶக்திமாம்ஶ்ச ப்ராண: ।
யதி³ ப்ரத்யகா³த்மோபாதீ⁴ பே⁴தே³ந நிர்தி³ஷ்டௌ, நது ஜீவப்ராணௌ ஸ்வாதந்த்ர்யேண, கத²ம் தர்ஹி ப்ராண ஏவ ப்ரஜ்ஞாத்மேத்யுபக்ரம்யோபாஸ்வேதி தயோருபாஸ்யத்வநிர்தே³ஶ:, பே⁴தே³நோக்தயோர்வா கத²மபே⁴தே³ந நிர்தே³ஶ:, அத ஆஹ —
அதஏவேதி ।
நநு ஜீவப்ராணப்³ரஹ்மணாமுபாஸ்யத்வேந யதி³ பூர்வ: பக்ஷ:, கத²ம் தர்ஹி ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³ஸூத்ராவதாரகபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யே ப்³ரஹ்மபரத்வநிஷேதோ⁴(அ)த ஆஹ —
ப்³ரஹ்மவாக்யமேவேதி ।
ப்³ரஹ்மபரத்வநியமோ நிஷித்⁴யத இத்யர்த²: । ஏதத்ஸூத்ரபூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்ய ஏவ ப்ராணஸ்ய ப்ரஜ்ஞாத்வமுபபாத³யிதும் ப்ரஜ்ஞேத்யாதி³பா⁴ஷ்யம் ।
தத்ர ப்ராணாந்தரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —
ப்ராணாந்தராணீதி ।
முக்²யப்ராணஸ்தி²தௌ ஸ்தி²தேஸ்தது³த்க்ராந்தாவுத்க்ராந்தேஸ்தத்ப்ரதிஷ்டா²நீந்த்³ரியாணி ।
ஏதத்ஸூத்ரபூர்வபக்ஷோபஸம்ஹாரபா⁴ஷ்யம் — தஸ்மாதி³ஹ ஜீவமுக்²யப்ராணயோரந்யதர உபௌ⁴ வா ப்ரதீயேயாதாம் ந ப்³ரஹ்மேதி, தத³ப்யுபாஸநாத்ரயபரதயா நயதி —
ஜீவேதி ।
அந்யதரத்வம் உபக்ரமமாத்ரம் — அஸ்தி²ரமித்யர்த²: ।
நநு த்ரயாணாமுபாஸநே கத²முபா⁴விதி நிர்தே³ஶோ(அ)த ஆஹ —
ப்³ரஹ்ம த்விதி ।
உப⁴யோ: ப்ராப்த்யர்தோ²(அ)யம் நிர்தே³ஶோ ந ப்³ரஹ்மவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: ।
தர்ஹி ந ப்³ரஹ்மேதி கத²மத ஆஹ —
ந ப்³ரஹ்மைவேதி ।
ஏவமேதா பூ⁴தமாத்ரா இதி வாக்யஸ்யார்த²த உபாதா³நேந ப்³ரஹ்மலிங்க³ஸ்யாநந்யதா²ஸித்³தி⁴ப்ரத³ர்ஶகம் ஜீவமுக்²யப்ராணலிங்க³ஸூத்ர(ப்³ர.அ.1.பா.4.ஸூ.17) ஸித்³தா⁴ந்தபா⁴ஷ்யம் த³ஶாநாமித்யாதி³, தத்³வ்யாசஷ்டே பஞ்சேதி । ஶ்ருதௌ பூ⁴தமாத்ராஶப்³தே³ த்³வந்த்³வஸமாஸ:, பூ⁴தாநி ச மாத்ராஶ்சேதி । பூ⁴தாநி ப்ருதி²வ்யாதீ³நி பஞ்ச, மாத்ரா: ஶப்³தா³த³ய: ஸூக்ஷ்மபூ⁴தாநி ச பஞ்சேதி த³ஶேத்யர்த²: ।
ப்ரஜ்ஞாமாத்ராணாம் சேதி பா⁴ஷ்யே த³ஶாநாமித்யநுஷஞ்ஜநீயம், சஶப்³தா³தி³த்யபி⁴ப்ரேத்ய வ்யாசஷ்டே —
பஞ்ச பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணீதி ।
பஞ்சபு³த்³த⁴ய இதி ।
பஞ்சேந்த்³ரியஜநிதா பு³த்³த⁴ய இத்யர்த²: । அத்ராபி த்³வந்த்³வ ஏவ । ப்ரஜ்ஞா: பு³த்³த⁴ய: । மீயந்தே ஶப்³தா³த³ய ஆபி⁴ரிதி மாத்ரா இந்த்³ரியாணி ।
பூர்வோத்தரவ்யாக்²யயோ: ஸூத்ரார்த²ம் விப⁴ஜதே —
பூர்வமிதி ।
உபாஸநாத்ரைவித்⁴யப்ரஸங்கா³தி³தி பூர்வத்ர வ்யாக்²யா, அத்ர த்வேகஸ்யா உபாஸநாயாஸ்த்ரிவித⁴த்வாத்³ ந வாக்யபே⁴தே³ இதி வ்யாக்²யேத்யர்த²: । கிமுபாஸநாத்ரயவிஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம விதீ⁴யதே, உத ப்³ரஹ்மவிஶிஷ்டமுபாஸநாத்ரயம், கிம் வா தத³நுவாதே³ந ததா³ஶ்ரிதோபாஸநாத்ரயமிதி ।
நாத்³ய இத்யாஹ —
யுக்தமிதி ।
ந த்³விதீய இத்யாஹ —
வாக்யாந்தரேப்⁴யஶ்சேதி ।
விஶேஷணப்³ரஹ்மண: ஸந்நிதௌ⁴ ப்ராப்தத்வாத்³ ந தத்³விஶிஷ்டோபாஸ்திவிதி⁴ரித்யர்த²: ।
ததஸ்த்ருதீயபக்ஷ: பரிஶிஷ்யத இத்யாஹ —
தத³நூத்³யேதி ।
தம் தூ³ஷயதி —
தஸ்ய சேதி ।
ப்³ரஹ்மாநுவாதே³நோபாஸநவிதா⁴வேகவிஶேஷ்யாவஶீகாராது³பாஸநாநாம் ச பரஸ்பரமஸங்கா³த்ப்ரத்யுபாஸ்திவித்⁴யாவ்ருத்த்யாபாத இத்யர்த²: । — அத்ர கேசித் — ப்ரகரணித்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மணோ(அ)வாந்தரவாக்யபே⁴தே³ந ஶ்ரவணாதி³வத்³யஜ்ஞாதி³வச்சோபாஸநாத்ரயம் விதே⁴யம், அத ஏகவாக்யத்வே(அ)பி நாநாவாக்யத்வமவிருத்³த⁴ம் । அபிச நைவ வாக்யபே⁴த³:; ப்ராணாதி³த்ரிதயத⁴ர்மவிஶிஷ்டைகோபாஸநவிதே⁴: — இத்யாஹு: । தந்ந ; । யத: அக³த்யாகல்ப்யோ(அ)பூர்வத்வாத்³வாக்யபே⁴தோ³ ஹி தா⁴ரணே । இஹ ப்³ரஹ்மாதிரேகேண நாபூர்வார்தா²வதா⁴ரணா॥ உபக்ரமோபஸம்ஹாரைக்யாத³வக³தே ஏகவாக்யத்வே ஸர்வாத்மத்வவிவக்ஷயா ப்ராணஜீவத⁴ர்மா ப்³ரஹ்மணி ஸ்துத்யர்த²ம் நிர்தி³ஷ்டா இதி ஶக்யதே யோஜயிதும் । ஸர்வாத்மத்வம் ச ஸ்ருஷ்டிவாக்யஸித்³த⁴ம் ஶக்யமநுவதி³தும் நத்வேவமுபரிதா⁴ரணமந்யத: ப்ராப்தமித்யஶம்க்யாநுவாத³த்வாத்³வாக்யபே⁴த³ஸ்தத்ர கல்பித: । ஶ்ரவணாதி³விதி⁴ஸ்த்வநிஷ்ட²:, யஜ்ஞாதி³விதி⁴ரபூர்வத்வாத்³விஷம:॥ யச்ச த்ரிதயத⁴ர்மவிஶிஷ்டமேகமுபாஸநமிதி, தத³பி ந; இஹ ஹி கிம் ஜீவப்ராணௌ ஸ்வத⁴ர்மைர்விஶிஷ்ய புநஸ்தாப்⁴யாம் விஶிஷ்டம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்யமிஷ்யதே, உதாருணைகஹாயநீவத்ஸர்வவிஶேஷணவிஶிஷ்டப்³ரஹ்மோபாஸநாம் விதா⁴ய பார்ஷ்டி²கோ ஜீவப்ராணயோஸ்தத்³த⁴ர்மாணாம் ச விஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வோ விஶிஷ்டவிதி⁴ஸாமர்த்²யாத்ப்ரமீயதே இதி । நாத்³ய:; ஜீவப்ராணயோ: ஸ்வத⁴ர்மாந் ப்ரதி விஶேஷ்யத்வம் ப்³ரஹ்ம ப்ரதி விஶேஷணத்வம் இதி வைரூப்யாத் । ந சரம:; ப்ராணாதீ³நாம் விப்ரகீர்ணத்வாதே³கவிஶிஷ்டப்ரதீத்யயோகா³தி³தி॥ தி³வோதா³ஸஸ்யாபத்யம் தை³வோதா³ஸி: । தா⁴ம க்³ருஹம் ।
அருந்முகா²நிதி ।
ரௌதி யதா²ர்த²ம் ஶப்³த³யதி இதி ருத்³ வேதா³ந்தவாக்யம் தத்ர முக²ம் யேஷாம் தே ருந்முகா²: தேப்⁴யோ(அ)ந்யே அருந்முகா²: । ஶாலாவ்ருகேப்⁴ய: ஆரண்யஶ்வப்⁴ய: ।
அஸ்தித்வே சேதி ।
ப்ராணஶப்³த³வாச்யஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)ஸ்தித்வே, ப்ராணாநாம் இந்த்³ரியாணாம் । நி:ஶ்ரேயஸம் ஜீவநாதி³புருஷார்த²ஸித்³தி⁴: ।
ஏவமேவைதா இதி ।
ப்ருதி²வ்யாதீ³நி ஶப்³தா³த³யஶ்சேந்த்³ரியேஷு தஜ்ஜந்யஜ்ஞாநேஷு ச விஷயத்வேநார்பிதா: । ப்ரஜ்ஞா: பு³த்³த⁴ய: । மாத்ரா: இந்த்³ரியாணி । ப்ராணே பரமாத்மநி அர்பிதாநி । நேமிவத்³விஷயா: । அரவதி³ந்த்³ரியபு³த்³த⁴ய: । நாபி⁴வதா³த்மா ।
தாந்வரிஷ்ட² இதி ।
ப்ராணா: கிலாஸ்மாஸு க: ஶ்ரேஷ்ட² இதி நிர்தி³தா⁴ரயிஷவ ப்ரஜாபதிம் ஜக்³மு:, ஸ ஆஹ யஸ்மிந் உத்க்ராந்தே இத³ம் ஶரீரம் பாபிஷ்ட²மிவ ப⁴வதி ஸ ஶ்ரேஷ்ட² இதி । ததே²தி வாகா³த³ய உச்சக்ரமு: । ததா²பி ஶரீரமவ்யக்³ரமவர்தத ப்ராணோச்சிக்ரமிஷாயாம் ஶரீரகரணேஷ்வநவஸ்தா²மாப்நுவத்ஸு தாந் ஶ்ரேஷ்ட²ம்மந்யாந் சக்ஷுராதீ³ந் ஶ்ரேஷ்ட²: ப்ராண உவாச । ப்ராணாபாநாதி³பி⁴: பஞ்சதா⁴த்மாநம் ஸ்வம் விப⁴ஜ்யைததி³தி க்ரியாவிஶேஷணமித்த²த்யர்த²: । வாதி க³ச்ச²தீதி வாநம் வாநமேவ வாணம் । வா க³திக³ந்த⁴நயோ: । அஸ்தி²ரம் ஶரீரமித்யர்த²: ।
தஸ்மாதே³ததே³வேதி ।
உத்தா²பயதி ஶரீராதி³கமித்யுக்த²ம் ।
அத² யதே²தி ।
அஸ்யா ஜீவலக்ஷணாயா: ப்ரஜ்ஞாயா: ஸம்ப³ந்தீ⁴நி பூ⁴த்வா ஸர்வா ஸர்வாணி பூ⁴தாநி தாத்³ருஶத்வேந கல்பிதாநி, வஸ்துத ஏகம் ப⁴வந்தி । அஸ்யா ஏகமங்க³ம் ப²லரூபம் சைதந்யம் ஸ்வவிஷயோபாதி⁴நா(அ)தூ³து³ஹத்³ரேசிதவதீ । தஸ்யா து³க்³தா⁴யா: ப்ரஜ்ஞாயா உபரி விஷயத்வேந நாமலக்ஷணம் பூ⁴தமாத்ரா பூ⁴தஸூக்ஷ்மம் ப்ரதிவிஹிதம் ।
உபஹிதசைதந்யத்³வாரா ஸ்வரூபே த்³ரஷ்ட்ருத்வாத்⁴யாஸமாஹ —
ப்ரஜ்ஞயா த்³வாரா வாசம் ஸமாருஹ்ய வாசம் கரணம் ப்ரதி கர்தேத்யத்⁴யாஸமநுபூ⁴ய தயா கரணேந ஸர்வாணி நாமாந்யாப்நோதீதி । வக்த்ருத்வேந கர்மேந்த்³ரியப்ரவ்ருத்திரபி சைதந்யாதீ⁴நேதி ப்ரஜ்ஞாதோ³ஹ உக்த: ।
தா வா இதி ।
பூ⁴தாநி ஶப்³தா³த³யஶ்சாதி⁴ப்ரஜ்ஞம் । ப்ரஜ்ஞாஶப்³த³ இந்த்³ரியாண்யப்யுபலக்ஷயதி॥ இந்த்³ரியேஷு தஜ்ஜஜ்ஞாநேஷு ச த³ஶ ப்ரஜ்ஞாமாத்ரா:, இந்த்³ரியதஜ்ஜப்ரஜ்ஞா: அதி⁴பூ⁴தம், பூ⁴தேஷு க்³ராஹ்யக்³ராஹகயோரந்யோந்யாபேக்ஷத்வாத் கல்பிதத்வமதோ(அ)த்³வைதம் தத்த்வமித்யர்த²:॥ இதி ஏகாத³ஶம் ப்ரதர்த³நாதி⁴கரணம் । இதி ஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யபரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகாசார்யப⁴க³வத³மலாநந்த³விரசிதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய ப்ரத²ம: பாத³:॥