வைஶ்வாநர: ஸாதா⁴ரணஶப்³த³விஶேஷாத் ।
ப்ராசீந ஶாலஸத்யயஜ்ஞேந்த்³ரத்³யும்நஜநபு³டி³லா: ஸமேத்ய மீமாம்ஸாம் சக்ரு: -
கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்மேதி ।
ஆத்மேத்யுக்தே ஜீவாத்மநி ப்ரத்யயோ மா பூ⁴த³த உக்தம் கிம் ப்³ரஹ்மேதி । தே ச மீமாம்ஸமாநா நிஶ்சயமநதி⁴க³ச்ச²ந்த: கைகேயராஜம் வைஶ்வாநரவித்³யாவித³முபஸேது³: ।
உபஸத்³ய சோசு: -
ஆத்மாநமேவேமம் வைஶ்வாநரம் ஸம்ப்ரத்யத்⁴யேஷி
ஸ்மரஸி
தமேவ நோ ப்³ரூஹீத்யுபக்ரம்ய த்³யுஸூர்வாய்வாகாஶவாரிப்ருதி²வீநாமிதி ।
அயமர்த²: - வைஶ்வாநரஸ்ய ப⁴க³வதோ த்³யௌர்மூர்தா⁴ ஸுதேஜா: । சக்ஷுஶ்ச விஶ்வரூப: ஸூர்ய: । ப்ராணோ வாயு: ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா ப்ருத²க் வர்த்ம யஸ்ய வாயோ: ஸ ப்ருத²க்³வர்த்மா ஸ ஏவாத்மா ஸ்வபா⁴வோ யஸ்ய ஸ ப்ருத²க்³வர்த்மாத்மா । ஸந்தே³ஹோ தே³ஹஸ்ய மத்⁴யபா⁴க³: ஸ ஆகாஶோ ப³ஹுல: ஸர்வக³தத்வாத் । ப³ஸ்திரேவ ரயி: ஆப:, யதோ(அ)த்³ப்⁴யோ(அ)ந்நமந்நாச்ச ரயிர்த⁴நம் தஸ்மாதா³போ ரயிருக்தாஸ்தாஸாம் ச மூத்ரீபூ⁴தாநாம் ப³ஸ்தி: ஸ்தா²நமிதி ப³ஸ்திரேவ ரயிரித்யுக்தம் । பாதௌ³ ப்ருதி²வீ தத்ர ப்ரதிஷ்டா²நாத் । ததே³வம் வைஶ்வாநராவயவேஷு த்³யுஸூர்யாநிலாகாஶஜலாவநிஷு மூர்த⁴சக்ஷு:ப்ராணஸந்தே³ஹப³ஸ்திபாதே³ஷ்வேகைகஸ்மிந் வைஶ்வாநரபு³த்³த்⁴யா விபரீததயோபாஸகாநாம் ப்ராசீநஶாலாதீ³நாம் மூர்த⁴பாதாந்த⁴த்வப்ராணோத்க்ரமணதே³ஹஶீர்ணதாப³ஸ்திபே⁴த³பாத³ஶ்லதீ²பா⁴வதூ³ஷணைருபாஸநாநாம் நிந்த³யா மூர்தா⁴தி³ஸமஸ்தபா⁴வமுபதி³ஶ்யாம்நாயதே “யஸ்த்வேதமேவம் ப்ராதே³ஶமாத்ரமபி⁴விமாநம்”(சா². உ. 5 । 18 । 1) இதி । ஸ ஸர்வேஷு லோகேஷு த்³யுப்ருப்⁴ருதிஷு, ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸ்தா²வரஜங்க³மேஷு, ஸர்வேஷ்வாத்மஸு தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴ஜீவேஷ்வந்நமத்தி । ஸர்வஸம்ப³ந்தி⁴ப²லமாப்நோதீத்யர்த²: ।
அதா²ஸ்ய வைஶ்வாநரஸ்ய போ⁴க்துர்போ⁴ஜநஸ்யாக்³நிஹோத்ரதாஸம்பிபாத³யிஷயாஹ ஶ்ருதி: -
உர ஏவ வேதி³:
வேதி³ஸாரூப்யாத் ।
லோமாநி ப³ர்ஹி:
ஆஸ்தீர்ணப்³ரஹி:ஸாரூப்யாத் ।
ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்ய: ।
ஹ்ருத³யாநந்தரம் -
மநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந: ।
ஆஸ்யமாஹவநீய: ।
தத்ர ஹி தத³ந்நம் ஹூயதே । நநு “கோ ந ஆத்மா கிம் ப்³ரஹ்ம”(சா². உ. 5 । 11 । 1) இத்யுபக்ரமே ஆத்மப்³ரஹ்மஶப்³த³யோ: பரமாத்மநி ரூட⁴த்வேந தது³பரக்தாயாம் பு³த்³தௌ⁴ வைஶ்வாநராக்³ந்யாத³ய: ஶப்³தா³ஸ்தத³நுரோதே⁴ந பரமாத்மந்யேவ கத²ஞ்சிந்நேதும் யுஜ்யந்தே நது ப்ரத²மாவக³தௌ ப்³ரஹ்மாத்மஶப்³தௌ³ சரமாவக³தவைஶ்வாநராதி³பதா³நுரோதே⁴நாந்யத²யிதும் யுஜ்யேதே । யத்³யபி ச வாஜஸநேயிநாம் வைஶ்வாநரவித்³யோபக்ரமே “வைஶ்வாநரம் ஹ வை ப⁴க³வாந் ஸம்ப்ரதி வேத³ தம் நோ ப்³ரூஹி” இத்யத்ர நாத்மப்³ரஹ்மஶப்³தௌ³ ஸ்த:, ததா²பி தத்ஸமாநார்த²ம் சா²ந்தோ³க்³யவாக்யம் தது³பக்ரமமிதி தேந நிஶ்சிதார்தே²ந தத³விரோதே⁴ந வாஜஸநேயிவாக்யார்தோ² நிஶ்சீயதே । நிஶ்சிதார்தே²ந ஹ்யநிஶ்சிதார்த²ம் வ்யவஸ்தா²ப்யதே, நாநிஶ்சிதார்தே²ந நிஶ்சிதார்த²ம் । கர்மவச்ச ப்³ரஹ்மாபி ஸர்வஶாகா²ப்ரத்யயமேகமேவ । நச த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³கம் ஜாட²ரபூ⁴தாக்³நிதே³வதாஜீவாத்மநாமந்யதமஸ்யாபி ஸம்ப⁴வதி । நச ஸர்வலோகாஶ்ரயப²லபா⁴கி³தா ।
ந ச ஸர்வபாப்மப்ரதா³ஹ இதி பாரிஶேஷ்யாத்பரமாத்மைவ வைஶ்வாநர இதி நிஶ்சிதே குத: புநரியமாஶங்கா -
ஶப்³தா³தி³ப்⁴யோ(அ)ந்த: ப்ரதிஷ்டா²நாந்நேதி சேதி³தி ।
உச்யதே - ததே³வோபக்ரமாநுரோதே⁴நாந்யதா² நீயதே, யந்நேதும் ஶக்யம் । அஶக்யௌ ச வைஶ்வாநராக்³நிஶப்³தா³வந்யதா² நேதுமிதி ஶங்கிதுரபி⁴மாந: । அபி சாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ச ப்ராதே³ஶமாத்ரத்வம் ச ந ஸர்வவ்யாபிநோ(அ)பரிமாணஸ்ய ச பரப்³ரஹ்மண: ஸம்ப⁴வத: । நச ப்ராணாஹுத்யதி⁴கரணதா(அ)ந்யத்ர ஜாட²ராக்³நேர்யுஜ்யதே । நச கா³ர்ஹபத்யாதி³ஹ்ருத³யாதி³தா ப்³ரஹ்மண: ஸம்ப⁴விநீ । தஸ்மாத்³யதா²யோக³ம் ஜாட²ரபூ⁴தாக்³நிதே³வதாஜீவாநாமந்யதமோ வைஶ்வாநர:, நது ப்³ரஹ்ம । ததா² ச ப்³ரஹ்மாத்மஶப்³தா³வுபக்ரமக³தாவப்யந்யதா² நேதவ்யௌ । மூர்த⁴த்வாத³யஶ்ச ஸ்துதிமாத்ரம் । அத²வா அக்³நிஶரீராயா தே³வதாயா ஐஶ்வர்யயோகா³த் த்³யுமூர்த⁴த்வாத³ய உபபத்³யந்த இதி ஶங்கிதுரபி⁴ஸந்தி⁴: ।
அத்ரோத்தரம் -
ந ।
குத:,
ததா² த்³ருஷ்ட்யுபதே³ஶாத் ।
அத்³தா⁴ சரமமநந்யதா²ஸித்³த⁴ம் ப்ரத²மாவக³தமந்யத²யதி । ந த்வத்ர சரமஸ்யாநந்யதா²ஸித்³தி⁴:, ப்ரதீகோபதே³ஶேந வா மநோ ப்³ரஹ்மேதிவத் , தது³பாத்⁴யுபதே³ஶேந வா மநோமய: ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூப இதிவது³பபத்தே: । வ்யுத்பத்த்யா வா வைஶ்வாநராக்³நிஶப்³த³யோர்ப்³ரஹ்மவசநத்வாந்நாந்யதா²ஸித்³தி⁴: । ததா²ச ப்³ரஹ்மாஶ்ரயஸ்ய ப்ரத்யயஸ்யாஶ்ரயாந்தரே ஜாட²ரவைஶ்வாநராஹ்வயே க்ஷேபேண வா ஜாட²ரவைஶ்வாநரோபாதி⁴நி வா ப்³ரஹ்மண்யுபாஸ்யே வைஶ்வாநரத⁴ர்மாணாம் ப்³ரஹ்மத⁴ர்மாணாம் ச ஸமாவேஶ உபபத்³யதே ।
அஸம்ப⁴வாதி³தி ஸூத்ராவயவம் வ்யாசஷ்டே -
யதி³ சேஹ பரமேஶ்வரோ ந விவக்ஷ்யேதேதி ।
புருஷமபி சைநமதீ⁴யத இதி ஸூத்ராவயவம் வ்யாசஷ்டே -
யதி³ ச கேவல ஏவேதி ।
ந ப்³ரஹ்மோபாதி⁴தயா நாபி ப்ரதீகதயேத்யர்த²: । ந கேவலமந்த:ப்ரதிஷ்டி²தம் புருஷமபீத்யபேரர்த²: । அத ஏவ யத்புருஷ இதி புருஷமநூத்³ய ந வைஶ்வாநரோ விதீ⁴யதே । ததா²ஸதி புருஷே வைஶ்வாநரத்³ருஷ்டிருபதி³ஶ்யேத । ஏவம் ச பரமேஶ்வரத்³ருஷ்டிர்ஹி ஜாட²ரே வைஶ்வாநர இஹோபதி³ஶ்யத இதி பா⁴ஷ்யம் விருத்⁴யேத । ஶ்ருதிவிரோத⁴ஶ்ச । “ஸ யோ ஹைதமேவமக்³நிம் வைஶ்வாநரம் புருஷம் புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³” இதி வைஶ்வாநரஸ்ய ஹி புருஷத்வவேத³நமத்ராநூத்³யதே, நது புருஷஸ்ய வைஶ்வாநரத்வவேத³நம் । தஸ்மாத் “ஸ ஏஷோ(அ)க்³நிர்வைஶ்வாநரோ யத்” (ஶ. ப்³ரா. 10 । 6 । 1 । 11) இதி யத³: பூர்வேண ஸம்ப³ந்த⁴:, புருஷ இதி து தத்ர புருஷத்³ருஷ்டேருபதே³ஶ இதி யுக்தம் ॥ 24 ॥ ॥ 25 ॥ ॥ 26 ॥
அத ஏவ ந தே³வதா பூ⁴தம் ச ।
அத ஏவைதேப்⁴ய: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யவக³தத்³யுமூர்த⁴த்வாதி³ஸம்ப³ந்த⁴ஸர்வலோகாஶ்ரயப²லபா⁴கி³த்வஸர்வபாப்மப்ரதா³ஹாத்மப்³ரஹ்மபதோ³க்ரமேப்⁴யோ ஹேதுப்⁴ய இத்யர்த²: । “யோ பா⁴நுநா ப்ருதி²வீம் த்³யாமுதேமாம்” (ரு. ஸம். 10 । 88 । 3) இதி மந்த்ரவர்ணோ(அ)பி ந கேவலௌஷ்ண்யப்ரகாஶவிப⁴வமாத்ரஸ்ய பூ⁴தாக்³நேரிமமீத்³ருஶம் மஹிமாநமாஹ, அபி து ப்³ரஹ்மவிகாரதயா தாத்³ரூப்யேணேதி பா⁴வ: ॥ 27 ॥
ஸாக்ஷாத³ப்யவிரோத⁴ம் ஜைமிநி: ।
யதே³தத்ப்ரக்ருதம் மூர்தா⁴தி³ஷு சுபு³காந்தேஷு புருஷாவயவேஷு த்³யுப்ரப்⁴ருதீந்ப்ருதி²வீபர்யந்தாம்ஸ்த்ரைலோக்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்யாவயவாந் ஸம்பாத்³ய புருஷவித⁴த்வம் கல்பிதம் தத³பி⁴ப்ராயேணேத³முச்யதே “புருஷவித⁴ம் புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தம் வேத³” (ஶ. ப்³ரா. 10 । 6 । 1 । 11) இதி । அத்ராவயவஸம்பத்த்யா புருஷவித⁴த்வம் கார்யகாரணஸமுதா³யரூபபுருஷாவயவமூர்தா⁴தி³சுபு³காந்த:ப்ரதிஷ்டா²நாச்ச புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ஸமுதா³யமத்⁴யபதிதத்வாத்தத³வயவாநாம் ஸமுதா³யிநாம் ।
அத்ரைவ நித³ர்ஶநமாஹ -
யதா² வ்ருக்ஷே ஶாகா²மிதி ।
ஶாகா²காண்ட³மூலஸ்கந்த⁴ஸமுதா³யே ப்ரதிஷ்டி²தா ஶாகா² தந்மத்⁴யபதிதா ப⁴வதீத்யர்த²: ।
ஸமாதா⁴நாந்தரமாஹ -
அத²வேதி ।
அந்த:ப்ரதிஷ்ட²த்வம் மாத்⁴யஸ்த்²யம் தேந ஸாக்ஷித்வம் லக்ஷயதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - வைஶ்வாநர:பரமாத்மா சராசரஸாக்ஷீதி ।
பூர்வபக்ஷிணோ(அ)நுஶயமுந்மூலயதி -
நிஶ்சிதே சேதி ।
விஶ்வாத்மகத்வாத் வைஶ்வாநர: ப்ரத்யாகா³த்மா । விஶ்வேஷாம் வாயம் நர:, தத்³விகாரத்வாத்³விஶ்வப்ரபஞ்சஸ்ய । விஶ்வே நரா ஜீவா வாத்மாநோ(அ)ஸ்ய தாதா³த்ம்யேநேதி ॥ 28 ॥
அபி⁴வ்யக்தேரித்யாஶ்மரத்²ய: ।
ஸாகல்யேநோபலம்பா⁴ஸம்ப⁴வாது³பாஸகாநாமநுக்³ரஹாயாநந்தோ(அ)பி பரமேஶ்வர: ப்ராதே³ஶமாத்ரமாத்மாநமபி⁴வ்யநக்தீத்யாஹ -
அதிமாத்ரஸ்யாபீதி ।
அதிக்ராந்தோ மாத்ராம் பரிமாணமதிமாத்ர: ।
உபாஸகாநாம் க்ருதே ।
உபாஸகார்த²மிதி யாவத் ।
வ்யாக்²யாந்தரமாஹ -
ப்ரதே³ஶேஷு வேதி ॥ 29 ॥ ॥ 30 ॥
ஸம்பத்தேரிதி ஜைமிநி: ।
மூர்தா⁴நமுபக்ரம்ய சுபு³காந்தோ ஹி காயப்ரதே³ஶ: ப்ராதே³ஶமாத்ர: । தத்ரைவ த்ரைலோக்யாத்மநோ வைஶ்வாநரஸ்யாவயவாந்ஸம்பாத³யந்ப்ராதே³ஶமாத்ரம் வைஶ்வாநரம் த³ர்ஶயதி ॥ 31 ॥
அத்ரைவ ஜாபா³லஶ்ருதிஸம்வாத³மாஹ ஸூத்ரகார: -
ஆமநந்தி சைநமஸ்மிந் ।
அவிமுக்தே அவித்³யோபாதி⁴கல்பிதாவச்சே²தே³ ஜீவாத்மநி ஸ க²ல்வவிமுக்த: । தஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த: பரமாத்மா, தாதா³த்ம்யாத் । அத ஏவ ஹி ஶ்ருதி: - “அநேந ஜீவேநாத்மநா” (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி । அவித்³யாகல்பிதம் து பே⁴த³மாஶ்ரித்யாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வ: । வரணா ப்⁴ரூ: । ஶேஷமதிரோஹிதார்த²ம் ॥ 32 ॥
இதி ஶ்ரீவாசஸ்பதிமிஶ்ரவிரசிதே ஶாரீரகமீமம்ஸாபா⁴ஷ்யவிபா⁴கே³ பா⁴மத்யாம் ப்ரத²மஸ்யாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³: ॥ 2 ॥
॥ இதி ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய உபாஸ்யப்³ரஹ்மவாசகாஸ்பஷ்டஶ்ருதிஸமந்வயாக்²யோ த்³விதீய: பாத³: ॥
வைஶ்வாநர: ஸாதா⁴ரணஶப்³த³விஶேஷாத்॥24॥ அத்ர வைஶ்வாநர: கிமநாத்மா, கிம் வா ஆத்மா, அநாத்மத்வே ஜாட²ரோ(அ)ந்யோ வா, ஆத்மத்வே(அ)பி ஜீவ: பரோ வேதி ஸம்தே³ஹ: । ஸார்வாத்ம்யரூபோபந்யாஸாத³க்ஷரம் ப்³ரஹ்ம வர்ணிதம் । ஜாட²ராதா³வநைகாந்த்யஶங்கா தஸ்ய நிரஸ்யதே॥ கோ ந ஆத்மேத்யுதா³ஹரணபா⁴ஷ்யம் சா²ந்தோ³க்³யாக்²யாயிகார்தா²நுஸந்தா⁴நேந வ்யாசஷ்டே —
ப்ராசீநஶாலேத்யாதி³நா ।
உத்³தா³லகோ(அ)ப்யுபலக்ஷ்யதே । ஜந இதி ருஷிநாமைவ ।
ஆத்மேத்யுக்தே இதி ।
ப்³ரஹ்மேத்யுக்தே தத்பரோக்ஷ்யநிவ்ருத்த்யர்த²மாத்மபத³மித்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । இக் ஸ்மரண இத்யஸ்ய ரூபமத்⁴யேஷீதி ।
த்³யுஸூர்யேத்யாதி³பா⁴ஷ்யமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —
வைஶ்வாநரஸ்யேத்யாதி³நா ।
ஸுதேஜஸ்த்வகு³ணா த்³யௌர்வைஶ்வாநரஸ்ய மூர்தா⁴ விஶ்வரூபத்வகு³ண: ஸூர்ய:; ஏஷ ஶுக்ல ஏஷ நீல இத்யாதி³ஶ்ருதே: । ஸ வைஶ்வாநரஸ்ய சக்ஷு: । ப்ருத²க்³க³திமத்த்வகு³ணோ வாயு: ப்ராண: । ப³ஹுலத்வகு³ண ஆகாஶோ தே³ஹமத்⁴யம் । ரயிர்த⁴நம் । தத்³கு³ணா ஆபோ வஸ்திஸ்த²ம் உத³கம் ; தத்ர ப்ருதி²வ்யாம் வைஶ்வாநரஸ்ய ப்ரதிஷ்டா²நாத் । மூர்தா⁴பாதாதி³தூ³ஷணைருபாஸநாநாம் நிந்த³யேதி । மூர்தா⁴ தே வ்யபதிஷ்யதி³த்யாதி³நைகைகோபாஸநநிந்த³யா தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்யேத்யாதி³நா வைஶ்வாநரஸ்ய த்³யுலோகாத³யோ மூர்தா⁴த³ய இதி கத²நேநாவயவிந: ஸமஸ்தபா⁴வமுபதி³ஶ்யேத்யர்த²: । உபாஸக ஏவ வைஶ்வாநரோ(அ)ஹமிதி மந்யத இதி — வைஶ்வாநரஸ்ய போ⁴க்த்ருரித்யுக்தம் । ஹ்ருத³யாத்³தி⁴ மந: ப்ரணீதமிவ ।
இத: ப்ரணயநாவதி⁴த்வாத்³ ஹ்ருத³யம் கா³ர்ஹபத்ய:, அதஏவ தத³நந்தரத்வாந்மநோ(அ)ந்வாஹார்யபசந இத்யாஹ —
ஹ்ருத³யாநந்தரமிதி॥24॥
பூர்வபக்ஷமாக்ஷிபதி —
நந்வித்யாதி³நா ।
நிஶ்சிதார்த²ச்சா²ந்தோ³க்³யவாக்யேந ததே³கார்த²ம் வாஜஸநேயிவாக்யம் நிர்ணீயதே, ந விபர்யய இத்யத்ர ந்யாயமாஹ —
நிஶ்சிதார்தே²ந ஹீதி ।
யதா² ஹி தம் சதுர்தா⁴ க்ருத்வா ப³ர்ஹிஷத³ம் கரோதீதி புரோடா³ஶமாத்ரசதுர்தா⁴கரணவாக்யமேகார்த²ஸம்ப³ந்தி⁴நா ஶாகா²ந்தரீயேணாக்³நேயம் சதுர்தா⁴ கரோதீதி விஶேஷவிஷயத்வேந நிஶ்சிதார்தே²நாக்³நேய ஏவ புரோடா³ஶோ வ்யவஸ்தா²ப்யதே, ஏவமத்ராபீத்யர்த²: ।
அத² த³ர்ஶபூர்ணமாஸகர்மண: ஶாகா²பே⁴தே³(அ) ப்யபே⁴தா³த்தத்ர ததா², தர்ஹ்யத்ராபி ஸமமித்யாஹ —
கர்மவதி³தி ।
ந கேவலமுபக்ரமாத்³ப்³ரஹ்மநிர்ணய:, உபஸம்ஹாராத³பீத்யாஹ —
ந ச த்³யுமூர்த⁴த்வாதி³கமித்யாதி³நா ।
ப்ரதீகோபதே³ஶமுபாத்⁴யவச்சி²ந்நஸ்யோபாஸ்த்யுபதே³ஶம் ச ப்ரபஞ்சயதி —
ததா²சேதி ।
பஞ்சபாதீ³க்ருதஸ்து வாஜஸநேயிவாக்யஸ்யாப்யாத்மோபக்ரமத்வலாபே⁴ கிம் ஶாகா²ந்தராலோசநயேதி பஶ்யந்த: புருஷமநூத்³ய வைஶ்வாநரத்வம் விதே⁴யமிதி வ்யாசக்ஷதே, தத்³தூ³ஷயதி —
அத ஏவேதி ।
யத ஏவாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வேந ஸஹ ஸமுச்சய: ஸூத்ரக³தாபிஶப்³தா³ர்தோ²(அ)த ஏவாந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வவத்புருஷத்வமபி வைஶ்வாநரமுத்³தி³ஶ்ய விதே⁴யம் ந விபர்யய இத்யர்த²: ।
யதி³ புருஷமநூத்³ய வைஶ்வாநரோ விதீ⁴யதே, ததா³ புருஷஸ்ய த்³ருஷ்ட்யாஶ்ரயத்வம் ஸ்யாதி³த்யாஹ —
ததா²ஸதீதி ।
கிமதஸ்தத்ராஹ —
ஏவமிதி ।
ந கேவலம் ஸூத்ரவிரோதோ⁴(அ)பி து பா⁴ஷ்யவிரோதோ⁴(அ)பீத்யர்த²: । ஸ யோ ஹைதமிதி வாக்யே ப்ரத²மநிர்தி³ஷ்டாக்³ந்யுத்³தே³ஶேந புருஷத்வவேத³நம் ஸ ஏஷோ(அ)க்³நிரிதி வாக்யஸ்யார்த²த்வேநாநூத்³யதே । ததா² ச தஸ்யாயமேவார்த²: ஸ்தி²த இதி ஶ்ருதிவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।
புருஷஸ்ய விதே⁴யத்வே யச்ச²ப்³தா³யோக³மாஶங்க்யாஹ —
தஸ்மாதி³தி ।
பஞ்சபாத்³யாம் து ஜாட²ரே ஈஶ்வரத்³ருஷ்டிபக்ஷமுக்த்வா யோகா³த³க்³நிவைஶ்வாநரஶப்³த³யோரீஶ்வரே வ்ருத்திரிதி பக்ஷாந்தரம் வக்துமயம் உத்³தே³ஶ்யவிதே⁴யபா⁴வவ்யத்யய ஆஶ்ரித இதி சிந்த்யமித³ம் தூ³ஷணமிதி॥24॥25॥26॥27॥
மூர்தா⁴தி³சிபு³காந்தாவயவேஷு ஸம்பாதி³தஸ்ய கத²ம் புருஷவித⁴த்வம்? தேஷாம் புருஷைகதே³ஶத்வாதி³த்யாஶங்க்ய வைஶ்வாநரபுருஷஸ்ய பாதா³தி³மூர்தா⁴ந்தாவயவாநாமேஷு ஸம்பாத³நாத்புருஷஸாத்³ருஶ்யமித்யாஹ —
அத்ராவயவஸம்பத்த்யேதி ।
மூர்த⁴சிபு³காந்தராலஸ்த²ஸ்ய புருஷாவயவஸ்த²த்வாத்கத²ம் புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —
கார்யகரணேதி ।
கார்யகரணஸமுதா³ய ஏவ புருஷஸ்தஸ்யாவயவா மூர்தா⁴தி³சிபு³காந்தாஸ்தேஷ்வந்த:ப்ரதிஷ்டா²நாத்புருஷே(அ)ந்த:ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ।
அத்ர ஹேது: —
ஸமுதா³யேதி ।
அவயவிந்யவயவஸ்யாந்தர்பா⁴வாத³வயவஸ்தோ²ப்யவயவ்யாஶ்ரித:, க்³ருஹஸ்த² இவ க்³ராமஸ்த² இத்யர்த²: ।
நநு — அவயவாஶ்ரிதஸ்யாவயவ்யாஶ்ரிதத்வவ்யபதே³ஶே த்³ருஷ்டாந்தோ வக்தவ்யோ பா⁴ஷ்யகாரஸ்த்வவயவஸ்யாவயவிநிஷ்ட²தாவ்யபதே³ஶமுதா³ஹரதி, ததோ ந நித³ர்ஶநதேத்யாஶங்க்யாஹ —
அத்ரைவேதி ।
ஶாகா²தீ³நாம் ஸமுதா³யே ப்ரதிஷ்டி²தா ஶாகா² ஸமுதா³யமத்⁴யபாதிநீ ப⁴வேத், தாவதே³ஷாம் ச மூர்தா⁴தி³சிபு³காந்தாவயவாநாம் கார்யகரணஸமுதா³யாந்தர்பா⁴வே நித³ர்ஶநம் । அவயவஸ்த²ஸ்ய து வைஶ்வாநரஸ்யாவயவிபுருஷாந்த:ஸ்த²த்வமர்தா²தே³வ ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²: । விஶ்வேஷாம் வா(அ)யம் நரோ நேதா காரணம்॥28॥29॥30॥31॥
பா⁴ஷ்யே —
வரணாநாஸீதி ।
நிருப்யேதி ।
இமாமேவ ப்ரஸித்³தா⁴ம் ப்⁴ரூஸஹிதாம் நாஸிகாம் வாரயதி நாஶ்யதீதி வரணாஸஹிதா நாஶீதி நிருச்யேத்யர்த²: ।
வரணாஶப்³தா³ர்த²மாஹ —
ப்⁴ரூரிதி॥32॥
அத்ரி: கில யாஜ்ஞவல்க்யம் பப்ரச்ச² ய ஏஷோ(அ)நந்தோ(அ)வ்யக்த ஆத்மா தம் கத²ம் விஜாநீயாமிதி । ப்ரத்யுவாசேதர: ஸோ(அ)விமுக்தே ப்ரதிஷ்டி²த இதி ।
அவிமுக்தஸ்ய ஸ்தா²நபூ⁴தா கா வை வரணா கா ச நாஶீதி ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரத்யுக்தி: ஸர்வாநிந்த்³ரியக்ருதாந்தோ³ஷாந்வாரயதி —
தேந வரணேதி ।
ஸர்வாநிந்த்³ரியக்ருதாந்பாப்மநோ நாஶயதி இதி நாஶீதி । நியம்ய ஜீவாதி⁴ஷ்டா²நத்வத்³வாரேண நியந்துரீஶ்வரஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வாந்நாஸாப்⁴ருவோ: பாப்மவாகரத்வாத்³யுபபத்தி: । நாஸாப்⁴ருவோர்மத்⁴யே(அ)பி ஸ்தா²நவிஶேஷஜிஜ்ஞாஸயா ப்ரஶ்ந: கதமச்சேதி ।
ப்⁴ரூமத்⁴யமாஹேதரோ ப்⁴ருவோரிதி ।
ப்ராணஸ்ய நாஸிக்யஸ்ய । ஸ ச ஸம்தி⁴ர்த்³யுலோகஸ்ய ஸ்வர்க³ஸ்ய பரஸ்ய ச ப்³ரஹ்மலோகஸ்ய ஸம்தி⁴த்வேநோபாஸ்ய:॥ கேசித்து — உபாஸநாபு³த்³தி⁴ர்வாரகத்வேந நாஶகத்வேந ச வரணா நாஶீ । ஸா ஹி ப்ரக்ருதா, ந ப்⁴ரூ:, ப்⁴ருவோரிதி த்³விவசநேந வக்ஷ்யமாணாயா ஏகவசநாயோகா³ச்ச । அத: ஶ்ருத்யநபி⁴ஜ்ஞோ வாசஸ்பதி: — இதி வத³ந்தி । தந்ந; அத்ர ஹ்யுபாஸநா ஸ்வஶப்³தே³ந ந ப்ரக்ருதா । தம் கத²ம் விஜாதீயாமித்யுபஸர்ஜநம் விஜ்ஞாநம் ப்ரக்ருதமபி ந ஸ்த்ரீலிங்க³நிர்தே³ஶார்ஹம் । தத: ஶப்³தோ³பாத்தப்⁴ரூப்ராதிபதி³கர்த²ம் வக்தி வரணாஶப்³த³ இதி ஶ்ருத்யர்த²ஜ்ஞோ வாசஸ்பதிரேவ । வைஶ்வாநரமஹ்ணாம் கேதும் ஸூர்யம், வைஶ்வாநரஸ்ய ஶோப⁴நமதௌ விஷயா ப⁴வேம । ஸ ச கம் ஸுக²ம் । அபி⁴முகா² ஶ்ரீஶ்ச । யோ பா⁴நுரூபேண ரோத³ஸீ த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ அந்தரிக்ஷம் சாததாந வ்யாப்தவாந் ।
ரோத³ஸீ ஏவ த³ர்ஶயதி —
இமாம் ப்ருதி²வீம் த்³யாமிதி ।
ப்ராதே³ஶமாத்ரமிவ । தே³வா: ஸூர்யாத³ய: । அபி⁴ஸம்பந்நா: ப்ராப்தா உபாஸநயா யதா³ தே ஸுவிதி³தா ப⁴வந்தி । அஹம் கைகேயராஜோ யுஷ்மப்⁴யம் ஔபமந்யவாதி³ப்⁴ய: ஏதாந் தே³வாஸ்ததா² வக்ஷ்யாமி யதா² ப்ராதே³ஶமாத்ரமேவாபி⁴ஸம்பாத³யிஷ்யாமி । அதோ⁴லோகாநதீத்ய ஸ்தி²தா(அ)திஷ்டா² த்³யௌர்மூர்த்⁴ந்யாத்⁴யாத்மமாரோப்யா, ஏவம் ஸுதேஜஸ்த்வாதி³கு³ணவந்தோ வைஶ்வாநராவயவா ஆதி³த்யாத³யஶ்சக்ஷுராதி³ஷ்வாரோப்யா:॥ இதி ஸப்தமம் வைஶ்வாநராதி⁴கரணம்॥ இதி ஶ்ரீமத³நுப⁴வாநந்த³பூஜ்யபாத³ஶிஷ்யபரமஹம்ஸபரிவ்ராஜகப⁴க³வத³மலாநந்த³க்ருதே வேதா³ந்தகல்பதரௌ ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீய: பாத³:॥