అక్షరమమ్బరాన్తధృతేః ।

అక్షరశబ్దః సముదాయప్రసిద్ధ్యా వర్ణేషు రూఢః । పరమాత్మని చావయవప్రసిద్ధ్యా యౌగికః । అవయవప్రసిద్ధేశ్చ సముదాయప్రసిద్ధిర్బలీయసీతి వర్ణా ఎవాక్షరమ్ । నచ వర్ణేష్వాకాశస్యోతత్వప్రోతత్వే నోపపద్యేతే, సర్వస్యైవ రూపధేయస్యనామధేయాత్మకత్వాత్ । సర్వం హి రూపధేయం నామధేయసమ్భిన్నమనుభూయతే, గౌరయం వృక్షోఽయమితి । న చోపాయత్వాత్తత్సమ్భేదసమ్భవః । నహి ధూమోపాయా వహ్నిధీర్ధూమసమ్భిన్నం వహ్నిమవగాహతే ధూమోఽయం వహ్నిరితి, కిన్తు వైయధికరణ్యేన ధూమాద్వహ్నిరితి । భవతి తు నామధేయసమ్భిన్నో రూపధేయప్రత్యయో డిత్థోఽయమితి । అపిచ శబ్దానుపాయేఽపి రూపధేయప్రత్యయే లిఙ్గేన్ద్రియజన్మని నామసమ్భేదో దృష్టః । తస్మాన్నామసమ్భిన్నా పృథివ్యాదయోఽమ్బరాన్తా నామ్నా గ్రథితాశ్చ విద్ధాశ్చ, నామాని చ ఓఙ్కారాత్మకాని తద్వ్యాప్తత్వాత్ । “తద్యథా శఙ్కునా సర్వాణి పర్ణాని సన్తృణ్ణాన్యేవమోఙ్కారేణ సర్వా వాక్”(ఛా. ఉ. ౨ । ౨౩ । ౩) ఇతి శ్రుతేః । అత ఓఙ్కారాత్మకాః పృథివ్యాదయోఽమ్బరాన్తా ఇతి వర్ణా ఎవాక్షరం న పరమాత్మేతి ప్రాప్తమ్ । ఎవం ప్రాప్తేఽభిధీయతే - అక్షరం పరమాత్మైవ, న తు వర్ణాః । కుతః । అమ్బరాన్తధృతేః । న ఖల్వమ్బరాన్తాని పృథివ్యాదీని వర్ణా ధారయితుమర్హన్తి, కిన్తు పరమాత్మైవ । తేషాం పరమాత్మవికారత్వాత్ । నచ నామధేయాత్మకం రూపధేయమితి యుక్తం, స్వరూపభేదాత్ , ఉపాయభేదాత్ , అర్థక్రియాభేదాచ్చ । తథాహి - శబ్దత్వసామాన్యాత్మకాని శ్రోత్రగ్రాహ్యాణ్యభిధేయప్రత్యయార్థక్రియాణి నామధేయాన్యనుభూయన్తే । రూపధేయాని తు ఘటపటాదీని ఘటత్వపటత్వాదిసామాన్యాత్మకాని చక్షురాదీన్ద్రియాగ్రాహ్యాణి మధుధారణప్రావరణాద్యర్థక్రియాణి చ భేదేనానుభూయన్తే ఇతి కుతో నామసమ్భేదః । నచ డిత్థోఽయమితి శబ్దసామానాధికరణ్యప్రత్యయః । న ఖలు శబ్దాత్మకోఽయం పిణ్డ ఇత్యనుభవః, కిన్తు యో నానాదేశకాలసమ్ప్లుతః పిణ్డః సోఽయం సంనిహితదేశకాల ఇత్యర్థః । సంజ్ఞా తు గృహీతసమ్బన్ధైరత్యన్తాభ్యాసాత్పిణ్డాభినివేశిన్యేవ సంస్కారోద్బోధసమ్పాతాయాతా స్మర్యతే । యథాహుః - “యత్సంజ్ఞాస్మరణం తత్ర న తదప్యన్యహేతుకమ్ । పిణ్డ ఎవ హి దృష్టః సన్సంజ్ఞాం స్మారయితుం క్షమః ॥ ౧ ॥ సంజ్ఞా హి స్మర్యమాణాపి ప్రత్యక్షత్వం న బాధతే । సంజ్ఞినః సా తటస్థా హి న రూపాచ్ఛాదనక్షమా” ॥ ౨ ॥ ఇతి । నచ వర్ణాతిరిక్తే స్ఫోటాత్మని అలౌకికేఽక్షరపదప్రసిద్ధిరస్తి లోకే । న చైష ప్రామాణిక ఇత్యుపరిష్టాత్ప్రవేదయిష్యతే । నివేదితం చాస్మాభిస్తత్త్వబిన్దౌ । తస్మాచ్ఛ్రోత్రగ్రాహ్యాణాం వర్ణానామమ్బరాన్తధృతేరనుపపత్తేః సముదాయప్రసిద్ధిబాధనావయవప్రసిద్ధ్యా పరమాత్మైవాక్షరమితి సిద్ధమ్ । యే తు ప్రధానం పూర్వపక్షయిత్వానేన సూత్రేణ పరమాత్మైవాక్షరమితి సిద్ధాన్తయన్తి తైరమ్బరాన్తరధృతేరిత్యనేన కథం ప్రధానం నిరాక్రియత ఇతి వాచ్యమ్ । అథ నాధికరణత్వమాత్రం ధృతిః అపి తు ప్రశాసనాధికరణతా । తథా చ శ్రుతిః - “ఎతస్య వాక్షరస్య ప్రశాసనే గార్గి సూర్యాచన్ద్రమసౌ విధృతౌ తిష్ఠతః” (బృ. ఉ. ౩ । ౮ । ౯) ఇతి । తథాప్యమ్బరాన్తధృతేరిత్యనర్థకమ్ । ఎతావద్వక్తవ్యమ్ అక్షరం ప్రశాసనాదితి । ఎతావతైవ ప్రధాననిరాకరణసిద్ధేః । తస్మాద్వర్ణాక్షరతానిరాక్రియైవాస్యార్థః । నచ స్థూలాదీనాం వర్ణేష్వప్రాప్తేరస్థూలమిత్యాదినిషేధానుపపత్తేర్వర్ణేషు శఙ్కైవ నాస్తీతి వాచ్యమ్ । నహ్యవశ్యం ప్రాప్తిపూర్వకా ఎవ ప్రతిషేధా భవన్తి, అప్రాప్తేష్వపి నిత్యానువాదానాం దర్శనాత్ । యథా నాన్తరిక్షే న దివీత్యగ్నిచయననిషేధానువాదః । తస్మాత్ యత్కిఞ్చిదేతత్ ॥ ౧౦ ॥

సా చ ప్రశాసనాత్ ।

ప్రశాసనమాజ్ఞా చేతనధర్మో నాచేతనే ప్రధానే వాఽవ్యాకృతే వా సమ్భవతి । నచ ముఖ్యార్థసమ్భవే కూలం పిపతిషతీతివద్భాక్తత్వముచితమితి భావః ॥ ౧౧ ॥

అన్యభావవ్యావృత్తేశ్చ ।

అమ్బరాన్తవిధరణస్యాక్షరస్యేశ్వరాగద్యదన్యద్వర్ణా వా ప్రధానం వావ్యాకృతం వా తేషామన్యేషాం భావోఽన్యభావస్తమత్యన్తం వ్యావర్తయతి శ్రుతిః - “తద్వా ఎతదక్షరం గార్గి”(బృ. ఉ. ౩ । ౮ । ౧౧) ఇత్యాదికా ।

అనేనైవ సూత్రేణ జీవస్యాప్యక్షరతా నిషిద్ధేత్యత ఆహ -

తథేతి ।

'నాన్యత్” ఇత్యాదికయా హి శ్రుత్యాత్మభేదః ప్రతిషిధ్యతే । తథా చోపాధిభేదాద్భిన్నా జీవా నిషిద్ధా భవన్త్యభేదాభిధానాదిత్యర్థః ।

ఇతోఽపి న శారీరస్యాక్షరశబ్దతేత్యాహ -

అచక్షుష్కమితి ।

అక్షరస్య చక్షురాద్యుపాధిం వారయన్తీ శ్రుతిరౌపాధికస్య జీవస్యాక్షరతాం నిషేధతీత్యర్థః । తస్మాద్వర్ణప్రధానావ్యాకృతజీవానామసమ్భవాత్ , సమ్భవాచ్చ పరమాత్మనః, పరమాత్మైవాక్షరమితి సిద్ధమ్ ॥ ౧౨ ॥