த³ஹர உத்தரேப்⁴ய: ।

'அத² யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம்” ஸூக்ஷ்மம் கு³ஹாப்ராயம் புண்ட³ரீகஸம்நிவேஶம் வேஶ்ம “த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம்”(சா². உ. 8 । 1 । 1) ஆக³மாசார்யோபதே³ஶாப்⁴யாம் ஶ்ரவணம் ச, தத³விரோதி⁴நா தர்கேண மநநம் ச, தத³ந்வேஷணம் । தத்பூர்வகேண சாத³ரநைரந்தர்யதீ³ர்க⁴காலாஸேவிதேந த்⁴யாநாப்⁴யாஸபரிபாகேந ஸாக்ஷாத்காரோ விஜ்ஞாநம் । விஶிஷ்டம் ஹி தஜ்ஜ்ஞாநம் பூர்வேப்⁴ய: । ததி³ச்சா² விஜிஜ்ஞாஸநம் ।

அத்ர ஸம்ஶயமாஹ -

தத்ரேதி ।

தத்ர ப்ரத²மம் தாவதே³வம் ஸம்ஶய: - கிம் த³ஹராகாஶாத³ந்யதே³வ கிஞ்சித³ந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ச உத த³ஹராகாஶ இதி । யதா³பி த³ஹராகாஶோ(அ)ந்வேஷ்டவ்யஸ்ததா³பி கிம் பூ⁴தாகாஶ ஆஹோ ஶாரீர ஆத்மா கிம் வா பரமாத்மேதி ।

ஸம்ஶயஹேதும் ப்ருச்ச²தி -

குத இதி ।

தத்³தே⁴துமாஹ -

ஆகாஶப்³ரஹ்மபுரஶப்³தா³ப்⁴யாமிதி ।

தத்ர ப்ரத²மம் தாவத்³பூ⁴தாகாஶ ஏவ த³ஹர இதி பூர்வபக்ஷயதி -

தத்ராகாஶஶப்³த³ஸ்ய பூ⁴தாகாஶே ரூட⁴த்வாதி³தி ।

ஏஷ து ப³ஹுதரோத்தரஸந்த³ர்ப⁴விரோதா⁴த்துச்ச²: பூர்வபக்ஷ இத்யபரிதோஷேண பக்ஷாந்தரமாலம்ப³தே பூர்வபக்ஷீ -

அத²வா ஜீவோ த³ஹர இதி ப்ராப்தம் ।

யுக்தமித்யர்த²: । தத்ர “ஆதே⁴யத்வாத்³விஶேஷாச்ச புரம் ஜீவஸ்ய யுஜ்யதே । தே³ஹோ ந ப்³ரஹ்மணோ யுக்தோ ஹேதுத்³வயவியோக³த:” ॥ அஸாதா⁴ரண்யேந ஹி வ்யபதே³ஶதா ப⁴வந்தி । தத்³யதா² க்ஷிதிஜலபவநபீ³ஜாதி³ஸாமக்³ரீஸமவதா⁴நஜந்மாப்யங்குர: ஶாலிபீ³ஜேந வ்யபதி³ஶ்யதே ஶால்யங்குர இதி । நது க்ஷித்யாதி³பி⁴:, தேஷாம் கார்யாந்தரேஷ்வபி ஸாதா⁴ரண்யாத் । ததி³ஹ ஶரீரம் ப்³ரஹ்மவிகாரோ(அ)பி ந ப்³ரஹ்மணா வ்யபதே³ஷ்டவ்யம் , ப்³ரஹ்மண: ஸர்வவிகாரகாரணத்வேநாதிஸாதா⁴ரண்யாத் । ஜீவபே⁴த³த⁴ர்மாத⁴ர்மோபார்ஜிதம் ததி³த்யஸாதா⁴ரணகாரணத்வாஜ்ஜீவேந வ்யபதி³ஶ்யத இதி யுக்தம் । அபிச ப்³ரஹ்மபுர இதி ஸப்தம்யதி⁴கரணே ஸ்மர்யதே, தேநாதே⁴யேநாநேந ஸம்ப³த்³த⁴வ்யம் । நச ப்³ரஹ்மண: ஸ்வே மஹிம்நி வ்யவஸ்தி²தஸ்யாநாதே⁴யஸ்யாதா⁴ரஸம்ப³ந்த⁴: கல்பதே । ஜீவஸ்த்வாராக்³ரமாத்ர இத்யாதே⁴யோ ப⁴வதி । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ ரூடி⁴ம் பரித்யஜ்ய தே³ஹாதி³ப்³ரும்ஹணதயா ஜீவே யௌகி³கே வா பா⁴க்தோ வா வ்யாக்²யேய: । சைதந்யம் ச ப⁴க்தி: । உபாதா⁴நாநுபதா⁴நே து விஶேஷ: । வாச்யத்வம் க³ம்யத்வம் ।

ஸ்யாதே³தத் । ஜீவஸ்ய புரம் ப⁴வது ஶரீரம், புண்ட³ரீகத³ஹரகோ³சரதா த்வந்யஸ்ய ப⁴விஷ்யதி, வத்ஸராஜஸ்ய புர இவோஜ்ஜயிந்யாம் மைத்ரஸ்ய ஸத்³மேத்யத ஆஹ -

தத்ர புரஸ்வாமிந இதி ।

அயமர்த²: - வேஶ்ம க²ல்வதி⁴கரணமநிர்தி³ஷ்டாதே⁴யமாதே⁴யவிஶேஷாபேக்ஷாயாம் புரஸ்வாமிந: ப்ரக்ருதத்வாத்தேநைவாதே⁴யேந ஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸத³நபேக்ஷம் நாதே⁴யாந்தரேண ஸம்ப³ந்த⁴ம் கல்பயதி ।

நநு ததா²பி ஶரீரமேவாஸ்ய போ⁴கா³யதநமிதி கோ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகஸ்ய விஶேஷோ யத்ததே³வாஸ்ய ஸத்³மேத்யத ஆஹ -

மநௌபாதி⁴கஶ்ச ஜீவ இதி ।

நநு மநோ(அ)பி சலதயா ஸகலதே³ஹவ்ருத்தி பர்யாயேணேத்யத ஆஹ -

மநஶ்ச ப்ராயேணேதி ।

ஆகாஶஶப்³த³ஶ்சாரூபத்வாதி³நா ஸாமாந்யேந ஜீவே பா⁴க்த: ।

அஸ்து வா பூ⁴தாகாஶ ஏவாயமாகாஶஶப்³தோ³ “த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:”(சா². உ. 8 । 1 । 1) இதி, ததா²ப்யதோ³ஷ இத்யாஹ -

ந சாத்ர த³ஹரஸ்யாகாஶஸ்யாந்வேஷ்யத்வமிதி ।

ஏவம் ப்ராப்த உச்யதே - பூ⁴தாகாஶஸ்ய தாவந்ந த³ஹரத்வம், “யாவாந்வாயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:” (சா². உ. 8 । 1 । 3) இத்யுபமாநவிரோதா⁴த் । ததா²ஹி - “தேந தஸ்யோபமேயத்வம் ராமராவணயுத்³த⁴வத் । அக³த்யா பே⁴த³மாரோப்ய க³தௌ ஸத்யாம் ந யுஜ்யதே” ॥ அஸ்தி து த³ஹராகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வேந பூ⁴தாகாஶாத்³பே⁴தே³நோபமாநஸ்ய க³தி: । ந சாநவச்சி²ந்நபரிமாணமவச்சி²ந்நம் ப⁴வதி । ததா² ஸத்யவச்சே²தா³நுபபத்தே: । ந பூ⁴தாகாஶமாநத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)த்ர விதீ⁴யதே, யேந “ஜ்யாயாநாகாஶாத்”(ஶ. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ஶ்ருதிவிரோத⁴: ஸ்யாத் , அபி து பூ⁴தாகாஶோபமாநேந புண்ட³ரீகோபாதி⁴ப்ராப்தம் த³ஹரத்வம் நிவர்த்யதே ।

அபிச ஸர்வ ஏவோத்தரே ஹேதவோ த³ஹராகாஶஸ்ய பூ⁴தாகாஶத்வம் வ்யாஸேத⁴ந்தீத்யாஹ -

ந ச கல்பிதபே⁴த³ இதி ।

நாபி த³ஹராகாஶோ ஜீவ இத்யாஹ -

யத்³யப்யாத்மஶப்³த³ இதி ।

'உபலப்³தே⁴ரதி⁴ஷ்டா²நம் ப்³ரஹ்மணோ தே³ஹ இஷ்யதே । தேநாஸாதா⁴ரணத்வேந தே³ஹோ ப்³ரஹ்மபுரம் ப⁴வேத்” ॥ தே³ஹே ஹி ப்³ரஹ்மோபலப்⁴யத இத்யஸாதா⁴ரணதயா தே³ஹோ ப்³ரஹ்மபுரமிதி வ்யபதி³ஶ்யதே, ந து ப்³ரஹ்மவிகாரதயா । ததா²ச ப்³ரஹ்மஶப்³தா³ர்தோ² முக்²யோ ப⁴வதி । அஸ்து வா ப்³ரஹ்மபுரம் ஜீவபுரம், ததா²பி யதா² வத்ஸராஜஸ்ய புரே உஜ்ஜயிந்யாம் மைத்ரஸ்ய ஸத்³ம ப⁴வதி, ஏவம் ஜீவஸ்ய புரே ஹ்ருத்புண்ட³ரீகம் ப்³ரஹ்மஸத³நம் ப⁴விஷ்யதி, உத்தரேப்⁴யோ ப்³ரஹ்மலிங்கே³ப்⁴யோ ப்³ரஹ்மணோ(அ)வதா⁴ரணாத் । ப்³ரஹ்மணோ ஹி பா³த⁴கே ப்ரமாணே ப³லீயஸி ஜீவஸ்ய ச ஸாத⁴கே ப்ரமாணே ஸதி ப்³ரஹ்மலிங்கா³நி கத²ஞ்சித³பே⁴த³விவக்ஷயா ஜீவே வ்யாக்²யாயந்தே । ந சேஹ ப்³ரஹ்மணோ பா³த⁴கம் ப்ரமாணம், ஸாத⁴கம் வாஸ்தி ஜீவஸ்ய । ப்³ரஹ்மபுரவ்யபதே³ஶஶ்சோபபாதி³தோ ப்³ரஹ்மோபலப்³தி⁴ஸ்தா²நதயா । அர்ப⁴கௌகஸ்த்வம் சோக்தம் । தஸ்மாத்ஸதி ஸம்ப⁴வே ப்³ரஹ்மணி, தல்லிங்கா³நாம் நாப்³ரஹ்மணி வ்யாக்²யாநமுசிதமிதி ப்³ரஹ்மைவ த³ஹராகாஶோ ந ஜீவபூ⁴தாகாஶாவிதி । ஶ்ரவணமநநமநுவித்³ய ப்³ரஹ்மாநுபூ⁴ய சரணம் சாரஸ்தேஷாம் காமேஷு சரணம் ப⁴வதீத்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் । த³ஹராகாஶஸ்யாந்வேஷ்யத்வே ஸித்³தே⁴ தத்ர விசாரோ யுஜ்யதே, நது தத³ந்வேஷ்டவ்யம் , அபிது ததா³தா⁴ரமந்யதே³வ கிஞ்சிதி³த்யுக்தமித்யநுபா⁴ஷதே -

யத³ப்யேததி³தி ।

அநுபா⁴ஷிதம் தூ³ஷயதி -

அத்ர ப்³ரூம இதி ।

யத்³யாகாஶாதா⁴ரமந்யத³ந்வேஷ்டவ்யம் ப⁴வேத்ததே³வோபரி வ்யுத்பாத³நீயம், ஆகாஶவ்யுத்பாத³நம் து க்வோபயுஜ்யத இத்யர்த²: ।

சோத³யதி -

நந்வேதத³பீதி ।

ஆகாஶகத²நமபி தத³ந்தர்வர்திவஸ்துஸத்³பா⁴வப்ரத³ர்ஶநாயைவ ।

அதா²காஶபரமேவ கஸ்மாந்ந ப⁴வதீத்யத ஆஹ -

தம் சேத்³ப்³ரூயுரிதி ।

ஆசார்யேண ஹி “த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்”(சா². உ. 8 । 1 । 1) இத்யுபதி³ஷ்டே(அ)ந்தேவாஸிநாக்ஷிப்தம் - “கிம் தத³த்ர வித்³யதே யத³ந்வேஷ்டவ்யம்”(சா². உ. 8 । 1 । 2) । புண்ட³ரீகமேவ தாவத்ஸூக்ஷ்மதரம், தத³வருத்³த⁴மாகாஶம் ஸூக்ஷ்மதமம் । தஸ்மிந்ஸூக்ஷ்மதமே கிமபரமஸ்தி । நாஸ்த்யேவேத்யர்த²: । தத்கிமந்வேஷ்டவ்யமிதி । தத³ஸ்மிந்நாக்ஷேபே பரிஸமாப்தே ஸமாதா⁴நாவஸர ஆசார்யஸ்யாகாஶோபமாநோபக்ரமம் வச: - “உபே⁴ அஸ்மிந்த்³யாவாப்ருதி²வீ ஸமாஹிதே”(சா². உ. 8 । 1 । 3) இதி । தஸ்மாத்புண்ட³ரீகாவருத்³தா⁴காஶாஶ்ரயே த்³யாவாப்ருதி²வ்யாவேவாந்வேஷ்டவ்யே உபதி³ஷ்டே, நாகாஶ இத்யர்த²: ।

பரிஹரதி -

நைததே³வம் ।

ஏவம் ஹீதி ।

ஸ்யாதே³தத் । ஏவமேவைதத் ।

நோ க²ல்வப்⁴யுபக³மா ஏவ தோ³ஷத்வேந சோத்³யந்த இத்யத ஆஹ -

தத்ர வாக்யஶேஷ இதி ।

வாக்யஶேஷோ ஹி த³ஹராகாஶாத்மவேத³நஸ்ய ப²லவத்த்வம் ப்³ரூதே, யச்ச ப²லவத்தத்கர்தவ்யதயா சோத்³யதே, யச்ச கர்தவ்யம் ததி³ச்ச²தீதி “தத³ந்வேஷ்டவ்யம் தத்³வாவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்” (சா². உ. 8 । 1 । 1) இதி தத்³த³ஹராகாஶவிஷயமவதிஷ்ட²தே ।

ஸ்யாதே³தத் । த்³யாவாப்ருதி²வ்யாவேவாத்மாநௌ ப⁴விஷ்யத:, தாப்⁴யாமேவாத்மா லக்ஷயிஷ்யதே, ஆகாஶஶப்³த³வத் । ததஶ்சாகாஶாதா⁴ரௌ தாவேவ பராம்ருஶ்யதே இத்யத ஆஹ -

அஸ்மிந்காமா: ஸமாஹிதா:

ப்ரதிஷ்டி²தா: ।

ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மேதி ।

அநேந

ப்ரக்ருதம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாதி³ஸமாதா⁴நாதா⁴ரமாகாஶமாக்ருஷ்ய ।

த்³யாவாப்ருதி²வ்யபி⁴தா⁴நவ்யவஹிதமபீதி ஶேஷ: ।

நநு ஸத்யகாமஜ்ஞாநஸ்யைதத்ப²லம், தத³நந்தரம் நிர்தே³ஶாத் , ந து த³ஹராகாஶவேத³நஸ்யேத்யத ஆஹ -

ஸமுச்சயார்தே²ந சஶப்³தே³நேதி ।

'அஸ்மிந்காமா:” இதி ச ‘ஏஷ:’ இதி சைகவசநாந்தம் ந த்³வே த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ பராம்ரஷ்டுமர்ஹதீதி த³ஹராகாஶ ஏவ பராம்ரஷ்டவ்ய இதி ஸமுதா³யார்த²: । தத³நேந க்ரமேண ‘தஸ்மிந்யத³ந்த:’ இத்யத்ர தச்ச²ப்³தோ³(அ)நந்தரமப்யாகாஶமதிலங்க்⁴ய ஹ்ருத்புண்ட³ரீகம் பராம்ருஶதீத்யுக்தம் ப⁴வதி । தஸ்மிந் ஹ்ருத்புண்ட³ரீகே யத³ந்தராகாஶம் தத³ந்வேஷ்டவ்யமித்யர்த²: ॥ 14 ॥

க³திஶப்³தா³ப்⁴யாம் ததா²ஹி த்³ருஷ்டம் லிங்க³ம் ச ।

உத்தரேப்⁴ய இத்யஸ்ய ப்ரபஞ்ச: ஏதமேவ த³ஹராகாஶம் ப்ரக்ரம்ய ப³தாஹோ கஷ்டமித³ம் வர்ததே ஜந்தூநாம் தத்த்வாவபோ³த⁴விகலாநாம், யதே³பி⁴: ஸ்வாதீ⁴நமபி ப்³ரஹ்ம ந ப்ராப்யதே । தத்³யதா² சிரந்தநநிரூட⁴நிபி³ட³மலபிஹிதாநாம் கலதௌ⁴தஶகலாநாம் பதி² பதிதாநாமுபர்யுபரி ஸஞ்சரத்³பி⁴ரபி பாந்தை²ர்த⁴நாயத்³பி⁴ர்க்³ராவக²ண்ட³நிவஹவிப்⁴ரமேணைதாநி நோபாதி³யந்த இத்யபி⁴ஸந்தி⁴மதீ ஸாத்³பு⁴தமிவ ஸகே²த³மிவ ஶ்ருத: ப்ரவர்ததே - “இமா: ஸர்வா: ப்ரஜா அஹரஹர்க³ச்ச²ந்த்ய ஏதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ந விந்த³ந்தி”(சா². உ. 8 । 3 । 2) இதி । ஸ்வாபகாலே ஹி ஸர்வ ஏவாயம் வித்³வாநவித்³வாம்ஶ்ச ஜீவலோகோ ஹ்ருத்புண்ட³ரீகாஶ்ரயம் த³ஹராகாஶாக்²யம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்ராப்தோ(அ)ப்யநாத்³யவித்³யாதம: படலபிஹிதத்³ருஷ்டிதயா ப்³ரஹ்மபூ⁴யமாபந்நோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந வேத³ । ஸோ(அ)யம் ப்³ரஹ்மலோகஶப்³த³ஸ்தத்³க³திஶ்ச ப்ரத்யஹம் ஜீவலோகஸ்ய த³ஹராகாஶஸ்யைவ ப்³ரஹ்மரூபலோகதாமாஹது: ।

ததே³ததா³ஹ பா⁴ஷ்யகார: -

இதஶ்ச பரமேஶ்வர ஏவ த³ஹரோ யஸ்மாத்³த³ஹரவாக்யஶேஷ இதி ।

தத³நேந க³திஶப்³தௌ³ வ்யாக்²யாதௌ ।

'ததா²ஹி த்³ருஷ்டம்” இதி ஸூத்ராவயவம் வ்யாசஷ்டே -

ததா²ஹ்யஹரஹர்ஜீவாநாமிதி ।

வேதே³ ச லோகே ச த்³ருஷ்டம் । யத்³யபி ஸுஷுப்தஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வே லௌகிகம் ந ப்ரமாணாந்தரமஸ்தி, ததா²பி வைதி³கீமேவ ப்ரஸித்³தி⁴ம் ஸ்தா²பயிதுமுச்யதே, ஈத்³ருஶீ நாமேயம் வைதி³கீ ப்ரஸித்³தி⁴ர்யல்லோகே(அ)பி கீ³யத இதி । யதா² ஶ்ருத்யந்தரே யதா² ச லோகே ததே²ஹ ப்³ரஹ்மலோகஶப்³தோ³(அ)பீதி யோஜநா ।

'லிங்க³ம் ச” இதி ஸூத்ராவயவவ்யாக்²யாநம் சோத்³யமுகே²நாவதாரயதி -

நநு கமலாஸநலோகமபீதி ।

பரிஹரதி -

க³மயேத்³யதி³ ப்³ரஹ்மணோ லோக இதி ।

அத்ர தாவந்நிஷாத³ஸ்த²பதிந்யாயேந ஷஷ்டீ²ஸமாஸாத்கர்மதா⁴ரயோ ப³லீயாநிதி ஸ்தி²தமேவ, ததா²பீஹ ஷஷ்டீ²ஸமாஸநிராகரணேந கர்மதா⁴ரயஸமாஸஸ்தா²பநாய லிங்க³மப்யதி⁴கமஸ்தீதி தத³ப்யுக்தம் ஸூத்ரகாரேண । ததா²ஹி - லோகவேத³ப்ரஸித்³தா⁴ஹரஹர்ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்த்யபி⁴தா⁴நமேவ லிங்க³ம் கமலாஸநலோகப்ராப்தேர்விபக்ஷாத³ஸம்ப⁴வாத்³வ்யாவர்தமாநம் ஷஷ்டீ²ஸமாஸாஶங்காம் வ்யாவர்தயத்³த³ஹராகாஶப்ராப்தாவேவாவதிஷ்ட²தே, நச த³ஹராகாஶோ ப்³ரஹ்மணோ லோக: கிந்து தத்³ப்³ரஹ்மேதி ப்³ரஹ்ம ச தல்லோகஶ்சேதி கர்மதா⁴ரய: ஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி । லோக்யத இதி லோக: । ஹ்ருத்புண்ட³ரீகஸ்த²: க²ல்வயம் லோக்யதே । யத்க²லு புண்ட³ரீகஸ்த²மந்த:கரணம் தஸ்மிந்விஶுத்³தே⁴ ப்ரத்யாஹ்ருதேதரகரணாநாம் யோகி³நாம் நிர்மல இவோத³கே சந்த்³ரமஸோ பி³ம்ப³மதிஸ்வச்ச²ம் சைதந்யம் ஜ்யோதி:ஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மாவலோக்யத இதி ॥ 15 ॥

த்⁴ருதேஶ்ச மஹிம்நோ(அ)ஸ்யாஸ்மிந்நுபலப்³தே⁴: ।

ஸௌத்ரோ த்⁴ருதிஶப்³தோ³ பா⁴வவசந: । த்⁴ருதேஶ்ச பரமேஶ்வர ஏவ த³ஹராகாஶ: । குத:, அஸ்ய தா⁴ரணலக்ஷணஸ்ய மஹிம்நோ(அ)ஸ்மிந்நேவேஶ்வர ஏவ ஶ்ருத்யந்தரேஷூபலப்³தே⁴: । நிக³த³வ்யாக்²யாநமஸ்ய பா⁴ஷ்யம் ॥ 16 ॥

ப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ।

ந சேயமாகாஶஶப்³த³ஸ்ய ப்³ரஹ்மணி லக்ஷ்யமாணவிபு⁴த்வாதி³கு³ணயோகா³த்³வ்ருத்தி: ஸாம்ப்ரதிகீ, யதா² ரதா²ங்க³நாமா சக்ரவாக இதி லக்ஷணா, கிந்த்வத்யந்தநிரூடே⁴தி ஸூத்ரார்த²: । யே த்வாகாஶஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மண்யபி முக்²ய ஏவ நபோ⁴வதி³த்யாசக்ஷதே, தை: “அந்யாயஶ்சாநேகார்த²த்வம்” இதி ச “அநந்யலப்⁴ய: ஶப்³தா³ர்த²:” இதி ச மீமாம்ஸகாநாம் முத்³ராபே⁴த³: க்ருத: । லப்⁴யதே ஹ்யாகாஶஶப்³தா³த்³விபு⁴த்வாதி³கு³ணயோகே³நாபி ப்³ரஹ்ம । நச ப்³ரஹ்மண்யேவ முக்²யோ நப⁴ஸி து தேநைவ கு³ணயோகே³ந வர்த்ஸ்யதீதி வாச்யம் । லோகாதீ⁴நாவதா⁴ரணத்வேந ஶப்³தா³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய வைதி³கபதா³ர்த²ப்ரத்யயஸ்ய தத்பூர்வகத்வாத் । நநு “யாவாந்வா அயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:”(சா². உ. 8 । 1 । 3) இதி வ்யதிரேகநிர்தே³ஶாந்ந லக்ஷணா யுக்தா । நஹி ப⁴வதி க³ங்கா³யா: கூலமிதி விவக்ஷிதே க³ங்கா³யா க³ங்கே³தி ப்ரயோக³: தத்கிமிதா³நீம் “பௌர்ணமாஸ்யாம் பௌர்ணமாஸ்யா யஜேத” “அமாவாஸ்யாயாமமாவாஸ்யயா” இத்யஸாது⁴ர்வைதி³க: ப்ரயோக³: । நச பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யஶப்³தா³வக்³நேயாதி³ஷு முக்²யௌ । யச்சோக்தம் யத்ர ஶப்³தா³ர்த²ப்ரதீதிஸ்தத்ர லக்ஷணா, யத்ர புநரந்யார்தே² நிஶ்சிதே ஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்தத்ர வாசகத்வமேவேதி, தத³யுக்தம் । உப⁴யஸ்யாபி வ்யபி⁴சாராத் । “ஸோமேந யஜேத” இதி ஶப்³தா³த³ர்த²: ப்ரதீயதே । ந சாத்ர கஸ்யசில்லாக்ஷணிகத்வம்ருதே வாக்யார்தா²த் । ந ச “ய ஏவம் வித்³வாந் பௌர்ணமாஸீம் யஜதே ய ஏவம் வித்³வாநமாவாஸ்யாம்” இத்யத்ர பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஶப்³தௌ³ ந லாக்ஷணிகௌ । தஸ்மாத்³யத்கிஞ்சிதே³ததி³தி ॥ 17 ॥

இதரபராமர்ஶாத்ஸ இதி சேந்நாஸம்ப⁴வாத் ।

ஸம்யக் ப்ரஸீத³த்யஸ்மிந் ஜீவோ விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³ஜநிதம் காலுஷ்யம் ஜஹாதீதி ஸுஷுப்தி: ஸம்ப்ரஸாதோ³ ஜீவஸ்யாவஸ்தா²பே⁴த³: ந ப்³ரஹ்மண: ததா² ஶரீராத்ஸமுத்தா²நமபி ஶரீராஶ்ரயஸ்ய ஜீவஸ்ய, நத்வநாஶ்ரயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: । தஸ்மாத்³யதா² பூர்வோக்தைர்வாக்யஶேஷக³தைர்லிங்கை³ர்ப்³ரஹ்மாவக³ம்யதே த³ஹராகாஶ:, ஏவம் வாக்யஶேஷக³தாப்⁴யாமேவ ஸம்ப்ரஸாத³ஸமுத்தா²நாப்⁴யாம் த³ஹராகாஶோ ஜீவ: கஸ்மாந்நாவக³ம்யதே । தஸ்மாந்நாஸ்தி விநிக³மநேதி ஶங்கார்த²: । “நாஸம்ப⁴வாத்”(ப்³ர. ஸூ. 1 । 3 । 18) । ஸம்ப்ரஸாத³ஸமுத்த²நாப்⁴யாம் ஹி ஜீவபராமர்ஶோ ந ஜீவபர:, கிந்து ததீ³யதாத்த்விகரூபப்³ரஹ்மபா⁴வபர: । ததா² சைஷ பராமர்ஶோ ப்³ரஹ்மண ஏவேதி ந ஸம்ப்ரஸாத³ஸமுத்தா²நே ஜீவலிங்க³ம் , அபி து ப்³ரஹ்மண ஏவ தாத³ர்த்²யாதி³த்யக்³ரே வக்ஷ்யதே । ஆகாஶோபமாநாத³யஸ்து ப்³ரஹ்மாவ்யபி⁴சாரிணஶ்ச ப்³ரஹ்மபராஶ்சேத்யஸ்தி விநிக³மநேத்யர்த²: ॥ 18 ॥

உத்தராச்சேதா³விர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்து ।

த³ஹராகாஶமேவ ப்ரக்ருத்யோபாக்²யாயதே - யமாத்மாநமந்விஷ்ய ஸர்வாம்ஶ்ச லோகாநாப்நோதி ஸர்வாம்ஶ்ச காமாந் , தமாத்மாநம் விவிதி³ஷந்தௌ ஸுராஸுரராஜவிந்த்³ரவிரோசநௌ ஸமித்பாணீ ப்ரஜாபதிம் வரிவஸிதுமாஜக்³மது: । ஆக³த்ய ச த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி தத்பரிசரணபரௌ ப்³ரஹ்மசர்யமூஷது: । அதை²தௌ ப்ரஜாபதிருவாச, கிங்காமாவிஹஸ்தௌ² யுவாமிதி । தாவூசது:, ய ஆத்மாபஹதபாப்மா தமாவாம் விவிதி³ஷாவ இதி । தத: ப்ரஜாபதிருவாச, ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி புருஷோ த்³ருஶ்யதே ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ண:, யத்³விஜ்ஞாநாத்ஸர்வலோககாமாவாப்தி: । ஏதத³ம்ருதமப⁴யம் । அதை²தச்சு²த்வைதாவப்ரக்ஷீணகல்மஷாவரணதயா சா²யாபுருஷம் ஜக்³ருஹது: । ப்ரஜாபதிம் ச பப்ரச்ச²து:, அத² யோ(அ)யம் ப⁴க³வோ(அ)ப்ஸு த்³ருஶ்யதே, யஶ்சாத³ர்ஶே, யஶ்ச ஸ்வங்கா³தௌ³ கதம ஏதேஷ்வஸௌ அத²வைக ஏவ ஸர்வேஷ்விதி । தமேதயோ: ஶ்ருத்வா ப்ரஶ்நம் ப்ரஜாபதிர்ப³தாஹோ ஸுதூ³ரமுத்³ப்⁴ராந்தாவேதௌ, அஸ்மாபி⁴ரக்ஷிஸ்தா²ந ஆத்மோபதி³ஷ்ட:, ஏதௌ ச சா²யாபுருஷம் ப்ரதிபந்நௌ, தத்³யதி³ வயம் ப்⁴ராந்தௌ ஸ்த² இதி ப்³ரூமஸ்தத: ஸ்வாத்மநி ஸமாரோபிதபாண்டி³த்யப³ஹுமாநௌ விமாநிதௌ ஸந்தௌ தௌ³ர்மநஸ்யேந யதா²வது³பதே³ஶம் ந க்³ருஹ்ணீயாதாம் , இத்யநயோராஶயமநுருத்⁴ய யதா²ர்த²ம் க்³ராஹயிஷ்யாம இத்யபி⁴ஸந்தி⁴மாந்ப்ரத்யுவாச, உத³ஶராவ ஆத்மாநமவேக்ஷேதா²மஸ்மிந்யத்பஶ்யத²ஸ்தத்³ப்³ரூதமிதி । தௌ ச த்³ருஷ்ட்வா ஸந்துஷ்டஹ்ருத³யௌ நாப்³ரூதாம் । அத² ப்ரஜாபதிரேதௌ விபரீதக்³ராஹிணௌ மா பூ⁴தாமித்யாஶயவாந்பப்ரச்ச², கிமத்ராபஶ்யதாமிதி । தௌ ஹோசது:, யதை²வாவமதிசிரப்³ரஹ்மசர்யசரணஸமுபஜாதாயதநக²லோமாதி³மந்தாவேவமாவயோ: ப்ரதிரூபகம் நக²லோமாதி³மது³த³ஶராவே(அ)பஶ்யாவேதி । புநரேதயோஶ்சா²யாத்மவிப்⁴ரமமபநிநீஷுர்யதை²வ ஹி சா²யாபுருஷ உபஜநாபாயத⁴ர்மாபே⁴தே³நாவக³ம்யமாந ஆத்மலக்ஷணவிரஹாந்நாத்மைவேவமேவேத³ம் ஶரீரம் நாத்மா, கிந்து ததோ பி⁴ந்நமித்யந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமேதௌ ஜாநீயாதாமித்யாஶயவாந் ப்ரஜாபதிருவாச, ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ ஸுவஸநௌ பரிஷ்க்ருதௌ பூ⁴த்வா புநருத³ஶராவே பஶ்யதமாத்மாநம், யச்சாத்ர பஶ்யத²ஸ்தத்³ப்³ரூதமிதி । தௌ ச ஸாத்⁴வலங்க்ருதௌ ஸுவஸநௌ சி²ந்நநக²லோமாநௌ பூ⁴த்வா ததை²வ சக்ரது: । புநஶ்ச ப்ரஜாபதிநாப்ருஷ்டௌ தாமேவ சா²யாமாத்மாநமூசது: । தது³பஶ்ருத்ய ப்ரஜாபதிரஹோ ப³தாத்³யாபி ந ப்ரஶாந்த ஏநயோர்விப்⁴ரம:, தத்³யதா²பி⁴மதமேவாத்மதத்த்வம் கத²யாமி தாவத் । காலேந கல்மஷே க்ஷீணே(அ)ஸ்மத்³வசநஸந்த³ர்ப⁴பௌர்வாபர்யலோசநயாத்மதத்த்வம் ப்ரதிபத்ஸ்யேதே ஸ்வயமேவேதி மத்வோவாச, ஏஷ ஆத்மைதத³ம்ருதமப⁴யமேதத்³ப்³ரஹ்மேதி । தயோர்விரோசநோ தே³ஹாநுபாதித்வாச்சா²யாயா தே³ஹ ஏவாத்மதத்த்வமிதி மத்வா நிஜஸத³நமாக³த்ய ததை²வாஸுராநுபதி³தே³ஶ । தே³வேந்த்³ரஸ்த்வப்ராப்தநிஜஸத³நோ(அ)த்⁴வந்யேவ கிஞ்சித்³விரலகல்மஷதயா சா²யாத்மநி ஶரீரகு³ணதோ³ஷாநுவிதா⁴யிநி தம் தம் தோ³ஷம் பரிபா⁴வயந்நாஹமத்ர சா²யாத்மத³ர்ஶநே போ⁴க்³யம் பஶ்யாமீதி ப்ரஜாபதிஸமீபம் ஸமித்பாணி: புநரேவேவாயம் । ஆக³தஶ்ச ப்ரஜாபதிநாக³மநகாரணம் ப்ருஷ்ட: பதி² பரிபா⁴விதம் ஜகா³த³ । ப்ரஜாபதிஸ்து ஸுவ்யாக்²யாதமப்யாத்மதத்த்வமக்ஷீணகல்மஷாவரணதயா நாக்³ரஹீ:, தத்புநரபி தத்ப்ரக்ஷயாயா சராபராணி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி ப்³ரஹ்மசர்யம், அத² ப்ரக்ஷீணகல்மஷாய தே அஹமேதமேவாத்மாநம் பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமீத்யவோசத் । ஸ ச ததா² சரிதப்³ரஹ்மசர்ய: ஸுரேந்த்³ர: ப்ரஜாபதிமுபஸஸாத³ । உபபந்நாய சாஸ்மை ப்ரஜாபதிர்வ்யாசஷ்டே, ய ஆத்மாபஹதபாப்மாதி³லக்ஷணோ(அ)க்ஷண த³ர்ஶித: ஸோ(அ)யம் ய ஏஷ ஸ்வப்நே மஹீயமாநோ வநிதாதி³பி⁴ரநேகதா⁴ ஸ்வப்நோபபோ⁴கா³ந் பு⁴ஞ்ஜாநோ விரஹதீதி । அஸ்மிந்நபி தே³வேந்த்³ரோ ப⁴யம் த³த³ர்ஶ । யத்³யப்யயம் சா²யாபுருஷவந்ந ஶரீரத⁴ர்மாநநுபததி, ததா²பி ஶோகப⁴யாதி³விவித⁴பா³தா⁴நுப⁴வாந்ந தத்ராப்யஸ்தி ஸ்வஸ்திப்ராப்திரித்யுக்தவதி மக⁴வதி புநரபராணி சர த்³வாத்ரிம்ஶதம் வர்ஷாணி ஸ்வச்ச²ம் ப்³ரஹ்மசர்யமிதா³நீமப்யக்ஷீணகல்மஷோ(அ)ஸீத்யூசே ப்ரஜாபதி: । அதா²ஸ்மிந்நேவம்காரமுபஸந்நே மக⁴வதி ப்ரஜாபதிருவாச, ய ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மாதி³கு³ணோ த³ர்ஶிதோ(அ)க்ஷிணி ச ஸ்வப்நே ச ஸ ஏஷ யோ விஷயேந்த்³ரியஸம்யோக³விரஹாத்ப்ரஸந்ந: ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாமிதி । அத்ராபி நேந்த்³ரோ நிர்வவார । யதா² ஹி ஜாக்³ரத்³வா ஸ்வப்நக³தோ வாயமஹமஸ்மீதி இமாநி பூ⁴தாநி சேதி விஜாநாதி நைவம் ஸுஷுப்த: கிஞ்சித³பி வேத³யதே, ததா³ க²ல்வயமசேதயமாநோ(அ)பா⁴வம் ப்ராப்த இவ ப⁴வதி । ததி³ஹ கா நிர்வ்ருத்திரிதி । ஏவமுக்தவதி மக⁴வதி ப³தாத்³யாபி ந தே கல்மஷக்ஷயோ(அ)பூ⁴த் । தத்புநரபராணி சர பஞ்ச வர்ஷாணி ப்³ரஹ்மசர்யமித்யவோசத்ப்ரஜாபதி: । ததே³வமஸ்ய மகோ⁴நஸ்த்ரிபி⁴: பர்யாயைர்வ்யதீயு: ஷண்ணவதிவர்ஷாணி । சதுர்தே² ச பர்யாயே பஞ்ச வர்ஷாணீத்யேகோத்தரம் ஶதம் வர்ஷாணி ப்³ரஹ்மசர்யம் சரத: ஸஹஸ்ராக்ஷஸ்ய ஸம்பேதி³ரே । அதா²ஸ்மை ப்³ரஹ்மசர்யஸம்பது³ந்ம்ருதி³தகல்மஷாய மக⁴வதே ய ஏஷோ(அ)க்ஷிணி யஶ்ச ஸ்வப்நே யஶ்ச ஸுஷுப்தே அநுஸ்யூத ஏஷ ஆத்மாபஹதபாப்மாதி³கு³ணகோ த³ர்ஶித:, தமேவ “மக⁴வந்மர்த்யம் வை ஶரீரம்”(சா². உ. 8 । 12 । 1) இத்யாதி³நா விஸ்பஷ்டம் வ்யாசஷ்டே ப்ரஜாபதி: । அயமஸ்யாபி⁴ஸந்தி⁴: - யாவத்கிஞ்சித்ஸுக²ம் து³:க²மாக³மாபாயி தத்ஸர்வம் ஶரீரேந்த்³ரியாந்த:கரணஸம்ப³ந்தி⁴, ந த்வாத்மந: । ஸ புநரேதாநேவ ஶரீராதீ³நநாத்³யவித்³யாவாஸநாவஶாதா³த்மத்வேநாபி⁴ப்ரதீதஸ்தத்³க³தேந ஸுக²து³:கே²ந தத்³வந்தமாத்மாநமபி⁴மந்யமாநோ(அ)நுதப்யதே । யதா³ த்வயமபஹதபாப்மத்வாதி³லக்ஷணமுதா³ஸீநமாத்மாநம் தே³ஹாதி³ப்⁴யோ விவிக்தமநுப⁴வதி, அதா²ஸ்ய ஶரீரவதோ(அ)ப்யஶரீரஸ்ய ந தே³ஹாதி³த⁴ர்மஸுக²து³:க²ப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தீதி நாநுதப்யதே, கேவலமயம் நிஜே சைதந்யாநந்த³க⁴நே ரூபே வ்யவஸ்தி²த: ஸமஸ்தலோககாமாந் ப்ராப்தோ ப⁴வதி । ஏதஸ்யைவ ஹி பரமாநந்த³ஸ்ய மாத்ரா: ஸர்வே காமா: । து³:க²ம் த்வவித்³யாநிர்மாணமிதி ந வித்³வாநாப்நோதி । “அஶீலிதோபநிஷதா³ம் வ்யாமோஹ இஹ ஜாயதே । தேஷாமநுக்³ரஹாயேத³முபாக்²யாநமவர்தயம்” ॥ ஏவம் வ்யவஸ்தி²த உத்தராத்³வாக்யஸந்த³ர்பா⁴த்ப்ராஜாபத்யாத் அக்ஷிணி ச ஸ்வப்நே ஸுஷுப்தே ச சதுர்தே² ச பர்யாயே “ஏஷ ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய”(சா². உ. 8 । 3 । 4) இதி ஜீவாத்மைவாபஹதபாப்மாதி³கு³ண: ஶ்ருத்யோச்யதே । நோ க²லு பரஸ்யாக்ஷிஸ்தா²நம் ஸம்ப⁴வதி । நாபி ஸ்வப்நாத்³யவஸ்தா²யோக³: । நாபி ஶரீராத்ஸமுத்தா²நம் । தஸ்மாத்³யஸ்யைதத்ஸர்வம் ஸோ(அ)பஹதபாப்மாதி³கு³ண: ஶ்ருத்யோக்த: । ஜீவஸ்ய சைதத்ஸர்வமிதி ஸ ஏவாபஹதபாப்மாதி³கு³ண: ஶ்ருத்யோக்த இதி நாபஹதபாப்மாதி³பி⁴: பரம் ப்³ரஹ்ம க³ம்யதே । நநு ஜீவஸ்யாபஹதபாப்மத்வாத³யோ ந ஸம்ப⁴வந்தீத்யுக்தம் । வசநாத்³ப⁴விஷ்யதி । கிமிவ வசநம் ந குர்யாத் । நாஸ்தி வசநஸ்யாதிபா⁴ர: । நச மாநாந்தரவிரோத⁴: । நஹி ஜீவ: பாப்மாதி³ஸ்வபா⁴வ:, கிந்து வாக்³பு³த்³தி⁴ஶரீராரம்ப⁴ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்ய பாப்மாதி³: ஶரீராத்³யபா⁴வே ந ப⁴வதி தூ⁴ம இவ தூ⁴மத்⁴வஜாபா⁴வ இதி ஶங்கார்த²: ।

நிராகரோதி -

தம் ப்ரதி ப்³ரூயாத் ஆவிர்பூ⁴தஸ்வரூபஸ்து ।

அயமபி⁴ஸந்தி⁴: - பௌர்வாபர்யாலோசநயா தாவது³பநிஷதா³ம் ஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தமேகமப்ரபஞ்சம் ப்³ரஹ்ம தத³திரிக்தம் ச ஸர்வம் தத்³விவர்தோ ரஜ்ஜோரிவ பு⁴ஜங்க³ இத்யத்ர தாத்பர்யமவக³ம்யதே । ததா²ச ஜீவோ(அ)ப்யவித்³யாகல்பிததே³ஹேந்த்³ரியாத்³யுபஹிதம் ரூபம் ப்³ரஹ்மணோ ந து ஸ்வாபா⁴விக: । ஏவம் ச நாபஹதபாப்மத்வாத³யஸ்தஸ்மிந்நவித்³யோபாதௌ⁴ ஸம்ப⁴விந: । ஆவிர்பூ⁴தப்³ரஹ்மரூபே து நிருபாதௌ⁴ ஸம்ப⁴வந்தோ ப்³ரஹ்மண ஏவ ந ஜீவஸ்ய । ஏவம் ச ப்³ரஹ்மைவாபஹதபாப்மாதி³கு³ணம் ஶ்ருத்யுக்தமிதி ததே³வ த³ஹராகாஶோ ந ஜீவ இதி ।

ஸ்யாதே³தத் । ஸ்வரூபாவிர்பா⁴வே சேத்³ப்³ரஹ்மைவ ந ஜீவ:, தர்ஹி விப்ரதிஷித்³த⁴மித³மபி⁴தீ⁴யதே ஜீவ ஆவிர்பூ⁴தஸ்வரூப இதி, அத ஆஹ -

பூ⁴தபூர்வக³த்யேதி ।

உத³ஶராவப்³ராஹ்மணேநேதி ।

யதை²வ ஹி மகோ⁴ந: ப்ரதிபி³ம்பா³ந்யுத³ஶராவ உபஜநாபாயத⁴ர்மகாண்யாத்மலக்ஷணவிரஹாந்நாத்மா, ஏவம் தே³ஹேந்த்³ரியாத்³யப்யுபஜநாபாயத⁴ர்மகம் நாத்மேத்யுத³ஶராவத்³ருஷ்டாந்தேந ஶரீராத்மதாயா வ்யுத்தா²நம் பா³த⁴ இதி ।

சோத³யதி -

கத²ம் புந: ஸ்வம் ச ரூபமிதி ।

த்³ரவ்யாந்தரஸம்ஸ்ருஷ்டம் ஹி தேநாபி⁴பூ⁴தம் தஸ்மாத்³விவிச்யமாநம் வ்யஜ்யதே ஹேமதாரகாதி³ । கூடஸ்த²நித்யஸ்ய புநரந்யேநாஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய குதோ விவேசநாத³பி⁴வ்யக்தி: । நச ஸம்ஸாராவஸ்தா²யாம் ஜீவோ(அ)நபி⁴வ்யக்த: । த்³ருஷ்ட்யாத³யோ ஹ்யஸ்ய ஸ்வரூபம், தே ச ஸம்ஸாராவஸ்தா²யாம் பா⁴ஸந்த இதி கத²ம் ஜீவரூபம் ந பா⁴ஸத இத்யர்த²: ।

பரிஹரதி -

ப்ராக்³விவேகஜ்ஞாநோத்பத்தேரிதி ।

அயமர்த²: - யத்³யப்யஸ்ய கூடஸ்த²நித்யஸ்யாந்யஸம்ஸர்கோ³ ந வஸ்துதோ(அ)ஸ்தி, யத்³யபி ச ஸம்ஸாராவஸ்தா²யாமஸ்ய த்³ருஷ்ட்யாதி³ரூபம் சகாஸ்தி, ததா²ப்யநிர்வாச்யாநாத்³யவித்³யாவஶாத³வித்³யாகல்பிதைரேவ தே³ஹேந்த்³ரியாதி³பி⁴ரஸம்ஸ்ருஷ்டமபி ஸம்ஸ்ருஷ்டமிவ விவிக்தமப்யவிவிக்தமிவ த்³ருஷ்ட்யாதி³ரூபமஸ்ய ப்ரத²தே । ததா²ச தே³ஹேந்த்³ரியாதி³க³தைஸ்தாபாதி³பி⁴ஸ்தாபாதி³மதி³வ ப⁴வதீதி । உபபாதி³தம் சைதத்³விஸ்தரேணாத்⁴யாஸபா⁴ஷ்ய இதி நேஹோபபாத்³யதே । யத்³யபி ஸ்ப²டிகாத³யோ ஜபாகுஸுமாதி³ஸம்நிஹிதா:, ஸம்நிதா⁴நம் ச ஸம்யுக்தஸம்யோகா³த்மகம், ததா² ச ஸம்யுக்தா:, ததா²பி ந ஸாக்ஷாஜ்ஜபாதி³குஸுமஸம்யோகி³ந இத்யேதாவதா த்³ருஷ்டாந்திதா இதி । வேத³நா ஹர்ஷப⁴யஶோகாத³ய: ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயதி -

ததா² தே³ஹாதீ³தி ।

'ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)ஸ்மாச்ச²ரீராத்ஸமுத்தா²ய பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே” இத்யேதத்³விப⁴ஜதே -

ஶ்ருதிக்ருதம் விவேகவிஜ்ஞாநமிதி ।

தத³நேந ஶ்ரவணமநநத்⁴யாநாப்⁴யாஸாத்³விவேகவிஜ்ஞாநமுக்த்வா தஸ்ய விவேகவிஜ்ஞாநஸ்ய ப²லம் கேவலாத்மரூபஸாக்ஷாத்கார: ஸ்வரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்தி:, ஸ ச ஸாக்ஷாத்காரோ வ்ருத்திரூப: ப்ரபஞ்சமாத்ரம் ப்ரவிலாபயந் ஸ்வயமபி ப்ரபஞ்சரூபத்வாத்கதகப²லவத்ப்ரவிலீயதே । ததா²ச நிர்ம்ருஷ்டநிகி²லப்ரபஞ்சஜாலமநுபஸர்க³மபராதீ⁴நப்ரகாஶமாத்மஜ்யோதி: ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி । ததி³த³முக்தம் - பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³யேதி । அத்ர சோபஸம்பத்தாவுத்தரகாலாயாமபி க்த்வாப்ரயோகோ³ முக²ம் வ்யாதா³ய ஸ்வபிதீதீவந்மந்தவ்ய: ।

யதா³ ச விவேகஸாக்ஷாத்கார: ஶரீராத்ஸமுத்தா²நம், ந து ஶரீராபாதா³நகம் க³மநம் , ததா³ தத்ஸஶரீரஸ்யாபி ஸம்ப⁴வதி ப்ராரப்³த⁴கார்யகர்மக்ஷயஸ்ய புரஸ்தாதி³த்யாஹ -

ததா² விவேகாவிவேகமாத்ரேணேதி ।

ந கேவலம் “ஸ யோ ஹ வை தத்பரமம் ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி”(மு. உ. 3 । 2 । 9) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யோ ஜீவஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)பே⁴த³:, ப்ராஜாபத்யவாக்யஸந்த³ர்ப⁴பர்யாலோசநயாப்யேவமேவ ப்ரதிபத்தவ்யமித்யாஹ -

குதஶ்சைததே³வம் ப்ரதிபத்தவ்யமிதி ।

ஸ்யாதே³தத் । ப்ரதிச்சா²யாத்மவஜ்ஜீவம் பரமாத்மநோ வஸ்துதோ பி⁴ந்நமப்யம்ருதாப⁴யாத்மத்வேந க்³ராஹயித்வா பஶ்சாத்பரமாத்மாநம்ருதாப⁴யாதி³மந்தம் ப்ரஜாபதிர்க்³ராஹ்யதி, ந த்வயம் ஜீவஸ்ய பரமாத்மபா⁴வமாசஷ்டே சா²யாத்மந இவேத்யத ஆஹ -

நாபி ப்ரதிச்சா²யாத்மாயமக்ஷிலக்ஷித இதி ।

அக்ஷிலக்ஷிதோ(அ)ப்யாத்மைவோபதி³ஶ்யதே ந சா²யாத்மா । தஸ்மாத³ஸித்³தோ⁴ த்³ருஷ்டாந்த இத்யர்த²: ।

கிஞ்ச த்³விதீயாதி³ஷ்வபி பர்யாயேஷு “ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி” (சா². உ. 8 । 9 । 3) இத்யுபக்ரமாத்ப்ரத²மபர்யாயநிர்தி³ஷ்டோ ந சா²யாபுருஷ:, அபி து ததோ(அ)ந்யோ த்³ருஷ்டாத்மேதி த³ர்ஶயதி, அந்யதா² ப்ரஜாபதே: ப்ரதாரகத்வப்ரஸங்கா³தி³த்யத ஆஹ -

ததா² த்³விதீயே(அ)பீதி ।

அத² சா²யாபுருஷ ஏவ ஜீவ: கஸ்மாந்ந ப⁴வதி । ததா²ச சா²யாபுருஷ ஏவைதமிதி பராம்ருஶ்யத இத்யத ஆஹ -

கிஞ்சாஹமத்³ய ஸ்வப்நே ஹஸ்திநமிதி ।

கிஞ்சேதி ஸமுச்சயாபி⁴தா⁴நம் பூர்வோபபத்திஸாஹித்யம் ப்³ரூதே, தச்ச ஶங்காநிராகரணத்³வாரேண । சா²யாபுருஷோ(அ)ஸ்தா²யீ, ஸ்தா²யீ சாயமாத்மா சகாஸ்தி, ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாதி³த்யர்த²: ।

ந ஹி க²ல்வயமேவமிதி ।

அயம் ஸுஷுப்த: । ஸம்ப்ரதி ஸுஷுப்தாவஸ்தா²யாம் । அஹமாத்மாநமஹங்காராஸ்பத³மாத்மாநம் । ந ஜாநாதி ।

கேந ப்ரகாரேண ந ஜாநாதீத்யத ஆஹ -

அயமஹமஸ்மீமாநி பூ⁴தாநி சேதி ।

யதா² ஜாக்³ருதௌ ஸ்வப்நே சேதி । “ந ஹி விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாத்”(ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) இத்யநேநாவிநாஶித்வம் ஸித்³த⁴வத்³தே⁴துகுர்வதா ஸுப்தோத்தி²தஸ்யாத்மப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநமுக்தம் , ய ஏவாஹம் ஜாக³ரித்வா ஸுப்த: ஸ ஏவைதர்ஹி ஜாக³ர்மீதி ।

ஆசார்யதே³ஶீயமதமாஹ -

கேசித்த்விதி ।

யதி³ ஹ்யேதமித்யநேநாநந்தரோக்தம் சக்ஷுரதி⁴ஷ்டா²நம் புருஷம் பராம்ருஶ்ய தஸ்யாத்மத்வமுச்யேத ததோ ந ப⁴வேச்சா²யாபுருஷ: । ந த்வேதத³ஸ்தி । வாக்யோபக்ரமஸூசிதஸ்ய பரமாத்மந: பராமர்ஶாத் । ந க²லு ஜீவாத்மநோ(அ)பஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

ததே³தத்³தூ³ஷயதி -

தேஷாமேதமிதி ।

ஸுபோ³த⁴ம் ।

மதாந்தரமாஹ -

அபரே து வாதி³ந இதி ।

யதி³ ந ஜீவ: கர்தா போ⁴க்தா ச வஸ்துதோ ப⁴வேத் , ததஸ்ததா³ஶ்ரயா: கர்மவித⁴ய உபருத்⁴யேரந் । ஸூத்ரகாரவசநம் ச “நாஸம்ப⁴வாத்”(ப்³ர. ஸூ. 1 । 3 । 18) இதி குப்யேத । தத்க²லு ப்³ரஹ்மணோ கு³ணாநாம் ஜீவே(அ)ஸம்ப⁴வமாஹ । ந சாபே⁴தே³ ப்³ரஹ்மணோ ஜீவாநாம் ப்³ரஹ்மகு³ணாநாமஸம்ப⁴வோ ஜீவேஷ்விதி தேஷாமபி⁴ப்ராய: । தேஷாம் வாதி³நாம் ஶாரீரகேணைவோத்தரம் த³த்தம் । ததா²ஹி - பௌர்வாபர்யபர்யாலோசநயா வேதா³ந்தாநாமேகமத்³வயமாத்மதத்த்வம், ஜீவாஸ்த்வவித்³யோபதா⁴நகல்பிதா இத்யத்ர தாத்பர்யமவக³ம்யதே । நச வஸ்துஸதோ ப்³ரஹ்மணோ கு³ணா: ஸமாரோபிதேஷு ஜீவேஷு ஸம்ப⁴வந்தி । நோ க²லு வஸ்துஸத்யா ரஜ்ஜ்வா த⁴ர்மா: ஸேவ்யத்வாத³ய: ஸமாரோபிதே பு⁴ஜங்கே³ ஸம்ப⁴விந: । நச ஸமாரோபிதோ பு⁴ஜங்கோ³ ரஜ்ஜ்வா பி⁴ந்ந: । தஸ்மாந்ந ஸூத்ரவ்யாகோப: । அவித்³யாகல்பிதம் ச கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வம் யதா²லோகஸித்³த⁴முபாஶ்ரித்ய கர்மவித⁴ய: ப்ரவ்ருத்தா:, ஶ்யேநாதி³வித⁴ய இவ நிஷித்³தே⁴(அ)பி “ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநி” இதி ஸாத்⁴யாம்ஶே(அ)பி⁴சாரே(அ)திக்ராந்தநிஷேத⁴ம் புருஷமாஶ்ரித்யாவித்³யாவத்புருஷாஶ்ரயத்வாச்சா²ஸ்த்ரஸ்யேத்யுக்தம் ।

ததி³த³மாஹ -

தேஷாம் ஸர்வேஷாமிதி ॥ 19 ॥

நநு ப்³ரஹ்மசேத³த்ர வக்தவ்யம் க்ருதம் ஜீவபராமர்ஶேநேத்யுக்தமித்யத ஆஹ -

அந்யார்த²ஶ்ச பராமர்ஶ: ।

ஜீவஸ்யோபாதி⁴கல்பிதஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வ உபதே³ஷ்டவ்ய:, ந சாஸௌ ஜீவமபராம்ருஶ்ய ஶக்ய உபதே³ஷ்டுமிதி திஸ்ருஷ்வவஸ்தா²ஸு ஜீவ: பராம்ருஷ்ட: । தத்³பா⁴வப்ரவிலயநம் தஸ்ய பாரமார்தி²கம் ப்³ரஹ்மபா⁴வம் த³ர்ஶயிதுமித்யர்த²: ॥ 20 ॥

அல்பஶ்ருதேரிதி சேத்தது³க்தம் ।

நிக³த³வ்யாக்²யாதேந பா⁴ஷ்யேண வ்யாக்²யாதம் ॥ 21 ॥