ಅನುಕೃತೇಸ್ತಸ್ಯ ಚ ।

'ಅಭಾನಂ ತೇಜಸೋ ದೃಷ್ಟಂ ಸತಿ ತೇಜೋಽಂತರೇ ಯತಃ । ತೇಜೋಧಾತ್ವಂತರಂ ತಸ್ಮಾದನುಕಾರಾಚ್ಚ ಗಮ್ಯತೇ” ॥ ಬಲೀಯಸಾ ಹಿ ಸೌರೇಣ ತೇಜಸಾ ಮಂದಂ ತೇಜಶ್ಚಂದ್ರತಾರಕಾದ್ಯಭಿಭೂಯಮಾನಂ ದೃಷ್ಟಂ, ನ ತು ತೇಜಸೋಽನ್ಯೇನ । ಯೇಽಪಿ ಪಿಧಾಯಕಾಃ ಪ್ರದೀಪಸ್ಯ ಗೃಹಘಟಾದಯೋ ನ ತೇ ಸ್ವಭಾಸಾ ಪ್ರದೀಪಂ ಭಾಸಯಿತುಮೀಶತೇ । ಶ್ರೂಯತೇ ಚ - “ತಸ್ಯ ಭಾಸಾ ಸರ್ವಮಿದಂ ವಿಭಾತಿ”(ಮು. ಉ. ೨ । ೨ । ೧೧) ಇತಿ । ಸರ್ವಶಬ್ದಃ ಪ್ರಕೃತಸೂರ್ಯಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಃ । ನ ಚಾತುಲ್ಯರೂಪೇಽನುಭಾನಮಿತ್ಯನುಕಾರಃ ಸಂಭವತಿ । ನಹಿ ಗಾವೋ ವರಾಹಮನುಧಾವಂತೀತಿ ಕೃಷ್ಣವಿಹಂಗಾನುಧಾವನಮುಪಪದ್ಯತೇ ಗವಾಮ್ , ಅಪಿ ತು ತಾದೃಶಸೂಕರಾನುಧಾವನಮ್ । ತಸ್ಮಾದ್ಯದ್ಯಪಿ “ಯಸ್ಮಿಂದ್ಯೌಃ ಪೃಥಿವೀ ಚಾಂತರಿಕ್ಷಮೋತಮ್” (ಮು. ಉ. ೨ । ೨ । ೫) ಇತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಕೃತಂ, ತಥಾಪ್ಯಭಿಭವಾನುಕಾರಸಾಮರ್ಥ್ಯಲಕ್ಷಣೇನ ಲಿಂಗೇನ ಪ್ರಕರಣಬಾಧಯಾ ತೇಜೋಧಾತುರವಗಮ್ಯತೇ, ನ ತು ಬ್ರಹ್ಮ, ಲಿಂಗಾನುಪಪತ್ತೇಃ । ತತ್ರ ತಂ ತಸ್ಯೇತಿ ಚ ಸರ್ವನಾಮಪದಾನಿ ಪ್ರದರ್ಶನೀಯಮೇವಾವಮ್ರಕ್ಷ್ಯಂತಿ । ನಚ ತಚ್ಛಬ್ದಃ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪರಾಮರ್ಶೀತಿ ನಿಯಮಃ ಸಮಸ್ತಿ । ನಹಿ “ತೇನ ರಕ್ತಂ ರಾಗಾತ್”(ಪಾ.ಸೂ. ೪.೨.೧) “ತಸ್ಯಾಪತ್ಯಮ್”(ಪಾ.ಸೂ. ೪-೧-೯೨) ಇತ್ಯಾದೌ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಕಿಂಚಿದಸ್ತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಮಾಣಾಂತರಾಪ್ರತೀತಮಪಿ ತೇಜೋಽಂತರಮಲೌಕಿಕಂ ಶಬ್ದಾದುಪಾಸ್ಯತ್ವೇನ ಗಮ್ಯತ ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಉಚ್ಯತೇ - “ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ಹಿ ತಲ್ಲಿಂಗಂ ನ ತು ತೇಜಸ್ಯಲೌಕಿಕೇ । ತಸ್ಮಾನ್ನ ತದುಪಾಸ್ಯತ್ವೇ ಬ್ರಹ್ಮ ಜ್ಞೇಯಂ ತು ಗಮ್ಯತೇ” ॥ “ತಮೇವ ಭಾಂತತ್”(ಮು. ಉ. ೨ । ೨ । ೧೧) ಇತ್ಯತ್ರ ಕಿಮಲೌಕಿಕಂ ತೇಜಃ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ಸೂರ್ಯಾದೀನಾಮನುಭಾನಮುಪಪದ್ಯತಾಮ್ , ಕಿಂವಾ “ಭಾರೂಪಃ ಸತ್ಯಸಂಕಲ್ಪಃ” (ಛಾ. ಉ. ೩ । ೧೪ । ೨) ಇತಿ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಪ್ರಸಿದ್ಧೇನ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭಾನೇನ ಸೂರ್ಯಾದೀನಾಂ ಭಾನಮುಪಪಾದ್ಯತಾಮಿತಿ ವಿಶಯೇ ನ ಶ್ರುತಸಂಭವೇಽಶ್ರುತಸ್ಯ ಕಲ್ಪನಾ ಯುಜ್ಯತ ಇತ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ನಾಲೌಕಿಕಮುಪಾಸ್ಯಂ ತೇಜೋ ಯುಜ್ಯತೇ, ಅಪಿ ತು ಶ್ರುತಿಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಜ್ಞೇಯಮಿತಿ ।

ತದೇತದಾಹ -

ಪ್ರಾಜ್ಞ ಏವಾತ್ಮಾ ಭವಿತುಮರ್ಹತಿ ।

ವಿರೋಧಮಾಹ -

ಸಮತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।

ನನು ಸ್ವಪ್ರತಿಭಾನೇ ಸೂರ್ಯಾದಯಶ್ಚಾಕ್ಷುಷಂ ತೇಜೋಽಪೇಕ್ಷಂತೇ । ನ ಹ್ಯಂಧೇನೈತೇ ದೃಶ್ಯಂತೇ । ತಥಾ ತದೇವ ಚಾಕ್ಷುಷಂ ತೇಜೋ ಬಾಹ್ಯಸೌರ್ಯಾದಿತೇಜ ಆಪ್ಯಾಯಿತಂ ರೂಪಾದಿ ಪ್ರಕಾಶಯತಿ ನಾನಾಪ್ಯಾಯಿತಮ್ , ಅಂಧಕಾರೇಽಪಿ ರೂಪದರ್ಶನಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯತ ಆಹ -

ಯಂ ಭಾಂತಮನುಭಾಯುರಿತಿ ।

ನಹಿ ತೇಜೋಂತರಸ್ಯ ತೇಜೋಽಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಂ ವ್ಯಾಸೇಧಾಮಃ, ಕಿಂತು ತದ್ಭಾನಮನುಭಾನಮ್ । ನಚ ಲೋಚನಭಾನಮನುಭಾಂತಿ ಸೂರ್ಯಾದಯಃ ।

ತದಿದಮುಕ್ತಮ್ -

ನಹಿ ಪ್ರದೀಪ ಇತಿ ।

ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಮನುಭಾಷ್ಯ ವ್ಯಭಿಚಾರಮಾಹ -

ಯದಪ್ಯುಕ್ತಮಿತಿ ।

ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ - ಯದಿ ಸ್ವರೂಪಸಾಮ್ಯಾಭಾವಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾನುಕಾರೋ ನಿರಾಕ್ರಿಯತೇ, ತದಾ ವ್ಯಭಿಚಾರಃ । ಅಥ ಕ್ರಿಯಾಸಾಮ್ಯಾಭಾವಂ, ಸೋಽಸಿದ್ಧಃ । ಅಸ್ತಿ ಹಿ ವಾಯುರಜಸೋಃ ಸ್ವರೂಪವಿಸದೃಶಯೋರಪಿ ನಿಯತದಿಗ್ದೇಶವಹನಕ್ರಿಯಾಸಾಮ್ಯಮ್ । ವನ್ಹ್ಯಯಃ ಪಿಂಡಯೋಸ್ತು ಯದ್ಯಪಿ ದಹನಕ್ರಿಯಾ ನ ಭಿದ್ಯತೇ ತಥಾಪಿ ದ್ರವ್ಯಭೇದೇನ ಕ್ರಿಯಾಭೇದಂ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ಕ್ರಿಯಾಸಾದೃಶ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಮ್ ।

ತದೇವಮನುಕೃತೇರಿತಿ ವಿಭಜ್ಯ ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ಸೂತ್ರಾವಯವಂ ವಿಭಜತೇ -

ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ಚತುರ್ಥಮಿತಿ ।

ಜ್ಯೋತಿಷಾಂ ಸೂರ್ಯಾದೀನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಜ್ಯೋತಿಃಪ್ರಕಾಶಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತೇಜೋಽಂತರೇಣಾನಿಂದ್ರಿಯಭಾವಮಾಪನ್ನೇನ ಸೂರ್ಯಾದಿತೇಜೋ ವಿಭಾತೀತ್ಯಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ । ಸರ್ವಶಬ್ದಸ್ಯ ಹಿ ಸ್ವರಸತೋ ನಿಃಶೇಷಾಭಿಧಾನಂ ವೃತ್ತಿಃ । ಸಾ ತೇಜೋಧಾತಾವಲೌಕಿಕೇ ರೂಪಮಾತ್ರಪ್ರಕಾಶಕೇ ಸಂಕುಚೇತ್ । ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ತು ನಿಃಶೇಷಜಗದವಭಾಸಕೇ ನ ಸರ್ವಶಬ್ದಸ್ಯ ವೃತ್ತಿಃ ಸಂಕುಚತೀತಿ -

ತತ್ರಶಬ್ದಮಾಹರನ್ನಿತಿ ।

ಸರ್ವತ್ರ ಖಲ್ವಯಂ ತತ್ರಶಬ್ದಃ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಪರಾಮರ್ಶೀ । “ತೇನ ರಕ್ತಂ ರಾಗಾತ್”(ಪಾ.ಸೂ. ೪.೨.೧) ಇತ್ಯಾದಾವಪಿ ಪ್ರಕೃತೇಃ ಪರಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತ್ಯಯೇಽರ್ಥಭೇದೇಽನ್ವಾಖ್ಯಾಯಮಾನೇ ಪ್ರಾತಿಪದಿಕಪ್ರಕೃತ್ಯರ್ಥಸ್ಯ ಪೂರ್ವವೃತ್ತತ್ವಮಸ್ತೀತಿ ತೇನೇತಿ ತತ್ಪರಾಮರ್ಶಾನ್ನ ವ್ಯಭಿಚಾರಃ । ತಥಾಚ ಸರ್ವನಾಮಶ್ರುತಿರೇವ ಬ್ರಹ್ಮೋಪಸ್ಥಾಪಯತಿ । ತೇನ ಭವತು ನಾಮ ಪ್ರಕರಣಾಲ್ಲಿಂಗಂ ಬಲೀಯಃ, ಶ್ರುತಿಸ್ತು ಲಿಂಗಾದ್ಬಲೀಯಸೀತಿ ಶ್ರೌತಮಿಹ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಗಮ್ಯತ ಇತಿ ।

ಅಪಿ ಚಾಪೇಕ್ಷಿತಾನಪೇಕ್ಷಿತಾಭಿಧಾನಯೋರಪೇಕ್ಷಿತಾಭಿಧಾನಂ ಯುಕ್ತಂ, ದೃಷ್ಟಾರ್ಥತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ -

ಅನಂತರಂ ಚ ಹಿರಣ್ಮಯೇ ಪರೇ ಕೋಶ ಇತಿ ।

ಅಸ್ಮಿನ್ವಾಕ್ಯೇ ಜ್ಯೋತಿಷಾಂ ಜ್ಯೋತಿರಿತ್ಯುಕ್ತಂ, ತತ್ರ ಕಥಂ ತತ್ಜ್ಯೋತಿಷಾಂ ಜ್ಯೋತಿರಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಿದಮುಪತಿಷ್ಠತೇ -

ನ ತತ್ರ ಸೂರ್ಯ ಇತಿ ।

ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ತೂಚ್ಯಮಾನೇಽನಪೇಕ್ಷಿತಂ ಸ್ಯಾದದೃಷ್ಟಾರ್ಥಮಿತಿ ।

ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ಚೈಷಾಂ ಭಾನಪ್ರತಿಷೇಧೋಽವಕಲ್ಪತ ಇತಿ ।

ಅಯಮಭಿಪ್ರಾಯಃ - “ನ ತತ್ರ ಸೂರ್ಯೋ ಭಾತಿ”(ಮು. ಉ. ೨ । ೨ । ೧೧) ಇತಿ ನೇಯಂ ಸತಿಸಪ್ತಮೀ, ಯತಃ ಸೂರ್ಯಾದೀನಾಂ ತಸ್ಮಿನ್ ಸತ್ಯಭಿಭವಃ ಪ್ರತೀಯೇತ । ಅಪಿ ತು ವಿಷಯಸಪ್ತಮೀ । ತೇನ ನ ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪ್ರಕಾಶಯಿತವ್ಯೇ ಸೂರ್ಯಾದಯಃ ಪ್ರಕಾಶಕತಯಾ ಭಾಂತಿ, ಕಿಂತು ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸೂರ್ಯಾದಿಷು ಪ್ರಕಾಶಯಿತವ್ಯೇಷು ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವೇನ ಭಾತಿ ।

ತಚ್ಚ ಸ್ವಯಂಪ್ರಕಾಶಮ್ ,

ಅಗೃಹ್ಯೋ ನಹಿ ಗೃಹ್ಯತ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಭ್ಯ ಇತಿ ॥ ೨೨ ॥

ಅಪಿ ಚ ಸ್ಮರ್ಯತೇ ।

ನ ತದ್ಭಾಸಯತ ಇತಿ

ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಗ್ರಾಹ್ಯತ್ವಮುಕ್ತಮ್ ।

ಯದಾದಿತ್ಯಗತಮ್

ಇತ್ಯನೇನ ತಸ್ಯೈವ ಗ್ರಾಹಕತ್ವಮುಕ್ತಮಿತಿ ॥ ೨೩ ॥