ఆకాశోఽర్థాన్తరత్వాదివ్యపదేశాత్॥౪౧॥ అత్రాకాశబ్రహ్మశ్రుతిభ్యాం సంశయః। ‘‘సర్వాణి భూతాన్యాకాశాదేవ సముత్పద్యన్తే’’ ఇత్యత్ర హి సర్వజగదుత్పత్తేః, ఎవకారావగతేర్నిరపేక్షకారణత్వస్య, ప్రత్యుక్తిసామానాధికరణ్యసామర్థ్యస్య చ దర్శనాద్ బ్రహ్మపరత్వమ్, నైవమిహేత్యగతార్థత్వమాహ –

తథాపీతి ।

హేతూనాం ప్రసిద్ధేర్భూతాకాశో న తు బ్రహ్మేతి వక్ష్యమాణేనాన్వయః।

అనన్తరాధికరణేనాగతార్థత్వసంగతిం వక్తి –

అకస్మాచ్చేతి ।

పూర్వత్ర హి ప్రకరణాదానర్థక్యహతశ్రుతిర్నీతా, ఇహ తు న బ్రహ్మప్రకరణమ్; నాప్యాకాశశ్రుతేరానర్థక్యమ్, నామరూపాధిష్ఠానబ్రహ్మప్రతిపత్త్యర్థత్వాత్ ఆకాశస్యేతి భావః।

తర్హి నామరూపాన్యత్వం బ్రహ్మణో లిఙ్గమ్, బ్రహ్మశబ్దశ్రుతిశ్చ నేత్యాహ –

నామరూపే ఇతి ।

నామరూపే అన్తరా బ్రహ్మేతి శ్రుతిర్నామరూపయోర్నిర్వహితురాకాశస్యాన్తరాలత్వం నాచష్టే, కింతు బ్రహ్మణః।

తతః కిమత ఆహ –

తేనేతి ।

నిషేధముఖేనైతదేవ విశదయతి –

న త్వితి ।

నిర్వోఢా య ఆకాశః స నైవ బ్రహ్మ। అన్తరాలభూతం వా యద్ బ్రహ్మ తదపి నైవ నిర్వోఢ్రిత్యర్థః। ఎవం చ బ్రహ్మశబ్దశ్రుతిరపి బ్రహ్మణ్యేవ నాకాశ ఇత్యుక్తమ్।

అభిధానాభిధేయనామరూపనిర్వాహకత్వం నియన్తృత్వమ్, తన్న నభసి సత్యప్యవకాశదాతృత్వే ఘటత ఇత్యాహ –

న చేతి ।

నామరూపకర్తృత్వేన వాక్యాన్తరగతబ్రహ్మప్రత్యభిజ్ఞామాహ –

అనేనేతి ।

నన్వనేన జీవనేత్యత్రానుప్రవేశవ్యాకరణయోః క్త్వాప్రత్యయేనైకకర్తృకత్వం ప్రతీయతే, అనుప్రవేశే చ జీవః కర్తేతి స ఎవ వ్యాకరణేఽపి కర్తా స్యాత్తథా చ న వ్యాకర్తృత్వాదిహ బ్రహ్మప్రత్యభిజ్ఞా, అత ఆహ –

బ్రహ్మరూపతయా చేతి ।

జీవస్య వ్యాకర్తృత్వప్రతీతావపి న విరోధస్తస్య బ్రహ్మాభేదాదిత్యర్థః॥౪౧॥

ఇతి ద్వాదశం అర్థాన్తరత్వాధికరణమ్॥