காரணத்வேந சாகாஶாதி³ஷு யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தே: ।
அத² ஸமந்வயலக்ஷணே கேயமகாண்டே³ விரோதா⁴விரோத⁴சிந்தா, ப⁴விதா ஹி தஸ்யா: ஸ்தா²நமவிரோத⁴லக்ஷணமித்யத ஆஹ -
ப்ரதிபாதி³தம் ப்³ரஹ்மண இதி ।
அயமர்த²: - நாநேகஶாகா²க³ததத்தத்³வாக்யாலோசநயா வாக்யார்தா²வக³மே பர்யவஸிதே ஸதி ப்ரமாணாந்தரவிரோதே⁴ந வாக்யார்தா²வக³தேரப்ராமாண்யமாஶங்க்யாவிரோத⁴வ்யுத்பாத³நேந ப்ராமாண்யவ்யவஸ்தா²பநமவிரோத⁴லக்ஷணார்த²: । ப்ராஸங்கி³கம் து தத்ர ஸ்ருஷ்டிவிஷயாணாம் வாக்யாநாம் பரஸ்பரமவிரோத⁴ப்ரதிபாத³நம் ந து லக்ஷணார்த²: । தத்ப்ரயோஜநம் ச தத்ரைவ ப்ரதிபாத³யிஷ்யதே । இஹ து வாக்யாநாம் ஸ்ருஷ்டிப்ரதிபாத³காநாம் பரஸ்பரவிரோதே⁴ ப்³ரஹ்மணி ஜக³த்³யோநௌ ந ஸமந்வய: ஸேத்³து⁴மர்ஹதி । ததா²ச ந ஜக³த்காரணத்வம் ப்³ரஹ்மணோ லக்ஷணம், நச தத்ர க³திஸாமாந்யம், நச தத்ஸித்³த⁴யே ப்ரதா⁴நஸ்யாஶப்³த³த்வப்ரதிபாத³நம், தஸ்மாத்³வாக்யாநாம் விரோதா⁴விரோதா⁴ப்⁴யாமுக்தார்தா²க்ஷேபஸமாதா⁴நாப்⁴யாம் ஸமந்வய: ஏவோபபாத்³யத இதி ஸமந்வயலக்ஷணே ஸங்க³தமித³மதி⁴கரணம் । “வாக்யாநாம் காரணே கார்யே பரஸ்பரவிரோத⁴த: । ஸமந்வயோ ஜக³த்³யோநௌ ந ஸித்⁴யதி பராத்மநி” ॥ “ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்” (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யாதீ³நாம் காரணவிஷயாணாம், “அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்”(தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதி³பி⁴ர்வாக்யை: காரணவிஷயைர்விரோத⁴: । கார்யவிஷயாணாமபி விபி⁴ந்நக்ரமாக்ரமோத்பத்திப்ரதிபாத³காநாம் விரோத⁴: । ததா²ஹி - காநிசித³ந்யகர்த்ருகா ஜக³து³த்பத்திமாசக்ஷதே வாக்யாநி । காநிசித்ஸ்வயங்கர்த்ருகாம் । ஸ்ருஷ்ட்யா ச கார்யேண தத்காரணதயா ப்³ரஹ்ம லக்ஷிதம் । ஸ்ருஷ்டிவிப்ரதிபத்தௌ தத்காரணதாயாம் ப்³ரஹ்மலக்ஷணே விப்ரதிபத்தௌ ஸத்யாம் ப⁴வதி தல்லக்ஷ்யே ப்³ரஹ்மண்யபி விப்ரதிபத்தி: । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணி ஸமந்வயாபா⁴வாந்ந ஸமந்வயாக³ம்யம் ப்³ரஹ்ம । வேதா³ந்தாஸ்து கர்த்ராதி³ப்ரதிபாத³நேந கர்மவிதி⁴பரதயோபசரிதார்தா² அவிவக்ஷிதார்தா² வா ஜபோபயோகி³ந இதி ப்ராப்தம் ।
க்ரமாதீ³தி ।
ஆதி³க்³ரஹணேநாக்ரமோ க்³ருஹ்யதே । ஏவம் ப்ராப்த உச்யதே - “ஸர்க³க்ரமவிவாதே³(அ)பி ந ஸ ஸ்ரஷ்டரி வித்³யதே । ஸதஸ்த்வஸத்³வசோ ப⁴க்த்யா நிராகார்யதயா க்வசித்” ॥ ந தாவத³ஸ்தி ஸ்ருஷ்டிக்ரமே விகா³நம், ஶ்ருதீநாமவிரோதா⁴த் । ததா²ஹி - அநேகஶில்பபர்யவதா³தோ தே³வத³த்த: ப்ரத²மம் சக்ரத³ண்டா³தி³ கரோதி, அத² தது³பகரண: கும்ப⁴ம், கும்போ⁴பகரணஶ்சாஹரத்யுத³கம், உத³கோபகரணஶ்ச ஸம்யவநேந கோ³தூ⁴மகணிகாநாம் கரோதி பிண்ட³ம், பிண்டோ³பகரணஸ்து பசதி க்⁴ருதபூர்ணம், தத³ஸ்ய தே³வத³த்தஸ்ய ஸர்வத்ரைதஸ்மிந் கர்த்ருத்வாச்ச²க்யம் வக்தும் தே³வத³த்தாச்சக்ராதி³ ஸம்பூ⁴தம் தஸ்மாச்சக்ராதே³: கும்பா⁴தீ³தி । ஶக்யம் ச தே³வத³த்தாத்கும்ப⁴: ஸமுத்³பூ⁴தஸ்தஸ்மாது³த³காஹரணாதீ³த்யாதி³ । நஹ்யஸ்த்யஸம்ப⁴வ: ஸர்வத்ராஸ்மிந் கார்யஜாதே க்ரமவத்யபி தே³வத³த்தஸ்ய ஸாக்ஷாத்கர்துரநுஸ்யூதத்வாத் । ததே²ஹாபி யத்³யப்யாகாஶாதி³க்ரமேணைவ ஸ்ருஷ்டிஸ்ததா²ப்யாகாஶாநலாநிலாதௌ³ தத்ர தத்ர ஸாக்ஷாத்பரமேஶ்வரஸ்ய கர்த்ருத்வாச்ச²க்யம் வக்தும் பரமேஶ்வராதா³காஶ: ஸம்பூ⁴த இதி । ஶக்யம் ச வக்தும் பரமேஶ்வராத³நல: ஸம்பூ⁴த இத்யாதி³ । யதி³ த்வாகாஶாத்³வாயுர்வாயோஸ்தேஜ இத்யுக்த்வா தேஜஸோ வாயுர்வாயோராகாஶ இதி ப்³ரூயாத்³ப⁴வேத்³விரோத⁴: । ந சைதத³ஸ்தி । தஸ்மாத³மூஷாமவிவாத³: ஶ்ருதீநாம் । ஏவம் “ஸ இமாம்ல்லோகாநஸ்ருஜத”(ஐ.உ. 1-1-2) இத்யுபக்ரமாபி⁴தா⁴யிந்யபி ஶ்ருதிரவிருத்³தா⁴ । ஏஷா ஹி ஸ்வவ்யாபாரமபி⁴தா⁴நக்ரமேண குர்வதீ நாபி⁴தே⁴யாநாம் க்ரமம் நிருணத்³தி⁴ । தே து யதா²க்ரமாவஸ்தி²தா ஏவாக்ரமேணோச்யந்தே - யதா² க்ரமவந்தி ஜ்ஞாநாநி ஜாநாதீதி । ததே³வமவிகா³நம் । அப்⁴யுபேத்ய து விகா³நமுச்யதேஸ்ருஷ்டௌ க²ல்வேதத்³விகா³நம் । ஸ்ரஷ்டா து ஸர்வவேதா³ந்தவாக்யேஷ்வநுஸ்யூத: பரமேஶ்வர: ப்ரதீயதே । நாத்ர ஶ்ருதிவிகா³நம் மாத்ரயாப்யஸ்தி । நச ஸ்ருஷ்டிவிகா³நம் ஸ்ரஷ்டரி தத³தீ⁴நநிரூபணே விகா³நமாவஹதீதி வாச்யம் । நஹ்யேஷ ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமாத்ரேணோச்யதே(அ)பி து “ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம” (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³நா ரூபேணோச்யதே ஸ்ரஷ்டா । தச்சாஸ்ய ரூபம் ஸர்வவேதா³ந்தவாக்யாநுக³தம் । தஜ்ஜ்ஞாநம் ச ப²லவத் । “ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்” (தை. உ. 2 । 1 । 1) “தரதி ஶோகமாத்மவித்”(சா². உ. 7 । 1 । 3) இத்யாதி³ ஶ்ருதே: । ஸ்ருஷ்டிஜ்ஞாநஸ்ய து ந ப²லம் ஶ்ரூயதே । தேந “ப²லவத்ஸம்நிதா⁴வப²லம் தத³ங்க³ம்” இதி ஸ்ருஷ்டிவிஜ்ஞாநம் ஸ்ரஷ்ட்ருப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாங்க³ம் தத³நுகு³ணம் ஸத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாவதாரோபாயதயா வ்யாக்²யேயம் । ததா²ச ஶ்ருதி: - “அந்நேந ஸோம்ய ஶுங்கே³நாபோ மூலமந்விச்ச²”(சா². உ. 6 । 8 । 4) இத்யாதி³கா । ஶுங்கே³நாக்³ரேண । கார்யேணேதி யாவத் । தஸ்மாந்ந ஸ்ருஷ்டிவிப்ரதிபத்தி: ஸ்ரஷ்டரி விப்ரதிபத்திமாவஹதி । அபி து “கு³ணே த்வந்யாயகல்பநா” இதி தத³நுகு³ணதயா வ்யாக்²யேயா । யச்ச காரணே விகா³நம் “அஸத்³வா இத³மக்³ர அஸீத்”(தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி, தத³பி “தத³ப்யேஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி”(தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி பூர்வப்ரக்ருதம் ஸத்³ப்³ரஹ்மணாக்ருஷ்ய “அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்” (சா². உ. 3 । 19 । 1) இத்யுச்யமாநம் த்வஸதோ(அ)பி⁴தா⁴நே(அ)ஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸ்யாத் । ஶ்ருத்யந்தரேண ச மாநாந்தரேண ச விரோத⁴: । தஸ்மாதௌ³பசாரிகம் வ்யாக்²யேயம் । “தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்” (சா². உ. 6 । 2 । 1) இதி து நிராகார்யதயோபந்யஸ்தமிதி ந காரணே விவாத³ இதி ஸூத்ரே சஶப்³த³ஸ்த்வர்த²: । பூர்வபக்ஷம் நிவர்தயதி । ஆகாஶாதி³ஷு ஸ்ருஜ்யமாநேஷு க்ரமவிகா³நே(அ)பி ந ஸ்ரஷ்டரி விகா³நம் । குத: । யதை²கஸ்யாம் ஶ்ருதௌ வ்யபதி³ஷ்ட: பரமேஶ்வர: ஸர்வஸ்ய கர்தா ததை²வ ஶ்ருத்யந்தரேஷூக்தே:, கேந ரூபேண, காரணத்வேந, அபர: கல்போ யதா² வ்யபதி³ஷ்ட: க்ரம ஆகாஶாதி³ஷு, “ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த ஆகாஶாத்³வாயுர்வாயோரக்³நிரக்³நேராபோ(அ)த்³ப்⁴ய: ப்ருதி²வீ” (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி, தஸ்யைவ க்ரமஸ்யாநபபா³த⁴நேந “தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத”(சா². உ. 6 । 2 । 3) இத்யாதி³காயா அபி ஸ்ருஷ்டேருக்தேர்ந ஸ்ருஷ்டாவபி விகா³நம் ॥ 14 ॥
நந்வேகத்ராத்மந ஆகாஶகாரணத்வேநோக்திரந்யத்ர ச தேஜ: காரணத்வேந, தத்கத²மவிகா³நமிதி । அத ஆஹ -
காரணத்வேதி ।
ஹேதௌ த்ருதீயா । ஸர்வத்ராகாஶாநலாநிலாதௌ³ ஸாக்ஷாத்காரணத்வேநாத்மந: । ப்ரபஞ்சிதம் சைதத³த⁴ஸ்தாத் । வ்யாக்ரியத இதி ச கர்மகர்தரி கர்மணி வா ரூபம், ந சேதநமதிரிக்தம் கர்தாரம் ப்ரதிக்ஷிபதி கிந்தூபஸ்தா²பயதி । நஹி லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவேதி வா லூயதே கேதா³ர இதி வா லவிதாரம் தே³வத³த்தாதி³ம் ப்ரதிக்ஷிபதி । அபி தூபஸ்தா²பயத்யேவ । தஸ்மாத்ஸர்வமவதா³தம் ॥ 15 ॥
காரணத்வேந சாகாஶாதி³ஷு யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்தே:॥14॥ அகாண்டே³(அ)நவஸரே। ப⁴விதா ப⁴விஷ்யதி। மாநாந்தரவிரோத⁴பரிஹாரோ த்³விதீயாத்⁴யாயார்த²:। ஶ்ருதீநாம் இதரேதரவிரோத⁴பரிஹாரஸ்து நாநாஶாகா²க³தபூர்வாபரவாக்யபர்யாலோசநயா நாநாஶாகா²நாமந்யோந்யவாக்யாநாம் சேதரேதரவிரோத⁴பரிஹாரேண அத்³விதீயப்³ரஹ்மப்ரதிபத்திஸித்³த்⁴யா ஸமந்வயஸித்³த்⁴யர்த²த்வாதி³ஹ ஸங்க³த இத்யாஹ –
நாநேதி ।
நாநா பி⁴ந்நா ஏகா சேதி ததோ²க்தா।
யதி³ மநாந்தராவிரோதோ⁴ த்³விதீயாத்⁴யாயார்த²ஸ்தர்ஹி வியத்பாதா³தௌ³ (வ்யா.ஸூ.அ.2.ப.3) கத²ம் ஶ்ருதீநாமிதரேதராவிரோத⁴சிந்தா(அ)த ஆஹ –
ப்ராஸங்கி³கம் த்விதி ।
விப்ரதிஷேதா⁴த் பரபக்ஷாணாமநபேக்ஷ்யத்வே உக்தே ஸ்வபக்ஷஸ்யாபி தத்ப்ரஸங்கே³ தந்நிவ்ருத்தி: ப்ரயோஜநம் தத்ரைவ ப்ரதிபாத³யிஷ்யத இத்யர்த²:। பரைருத்³பா⁴விதோ தோ³ஷ உத்³த⁴ர்தவ்ய: ஸ்வத³ர்ஶநே। இதி ஶிக்ஷார்த²மத்ரத்யசிந்தாம் தத்ராகரோந்முநி:॥ க்வாசித்கஸ்யாஸச்ச²ப்³த³ஸ்ய கர்மகர்த்ருப்ரயோக³ஸ்ய சாஸத்³வாத³பரத்வம் ஸ்வபா⁴வவாத³பரத்வம் ச வ்யுத³ஸ்ய க³திஸாமாந்யவ்யவஸ்தா²பநாத்பாத³ஸங்க³தி:। அத²வா ஏததா³ரப்⁴ய த்ரீண்யதி⁴கரணாநி பாதா³ந்தரஸங்க³தாந்யபி அவாந்தரஸங்க³திலோபா⁴தி³ஹ லிகி²தாநி। ப்ரக்ருதிஶ்சேத்யஸ்ய த்வத்⁴யாயாவஸாநே லேகே² நிமித்தம் வக்ஷ்யதே। ஏதேநேத்யஸ்யாபி ஸர்வந்யாயாதிதே³ஶத்வாத³த்⁴யாயாவஸாந ஏவ நிவேஶ:। ஜக³த்காரணவாதி³வாக்யாநி ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணம் ந வேதி விப்ரதிபத்தேர்விஶயே பூர்வத்ராந்நஜ்யோதிஷோர்விகல்பேநோபாஸ்தௌ நிவேஶாத³விரோத⁴ உக்த:।
இஹ து ஸித்³தே⁴ காரணே த்ரைகால்யாயோகா³த்³விரோதே⁴ ஸத்யப்ராமாண்யமிதி பூர்வபக்ஷமாஹ –
வாக்யாநாமிதி ।
வாக்யாநாம் கார்யே விரோதா⁴த்கார்யத்³வாரக³ம்யே ஜக³த்³யோநௌ ந ஸமந்வயோ வேதா³ந்தாநாம் காரணே விகா³நாத் தது³பலக்ஷ்ய பரமாத்மநி ச ந ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²:। விபி⁴ந்நக்ரமா அக்ரமா ச யுக³பத்³பா⁴விநீ யா உத்பத்திஸ்தத்ப்ரதிபாத³காநாமித்யர்த²:। ஆத்மந ஆகாஶஸ்தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜதேத்யத்ர பி⁴ந்ந: க்ரம:। ஸ இமால்லோகாந ஸ்ருஜதேத்யக்ரம இதி। தந்நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியதேத்யாதீ³நி கர்மகத்ரபி⁴தா⁴நாத்ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வஶம்ஸீநீதி।
நநு கார்யவிகா³நே ப்³ரஹ்மணி கிமாயாதமத ஆஹ –
ஸ்ருஷ்ட்யா சேதி ।
தூ⁴மதூ⁴லிஸம்தே³ஹே தத்³க³ம்யாக்³நிஸம்தே³ஹவத்³ க³மககார்யஸம்தே³ஹாத்³ க³ம்யப்³ரஹ்மஸந்தே³ஹ இத்யர்த²:।
கார்யவிகா³நமப்⁴யுபேத்யாஹ –
ஸர்கே³தி ।
ஸ்வயம்கர்த்ருகத்வாந்யகர்த்ருகத்வாப்⁴யாம் ஸர்கே³ க்ரமாக்ரமவ்யுத்க்ரமைஸ்தத்க்ரமே ச விவாதே³(அ)பி ஸ்ரஷ்டரி ஸ விவாதோ³ ந வித்³யதே, ஸர்க³ஸ்ய ச அவிவக்ஷிதத்வாத் தத்³விவாதோ³(அ)கிஞ்சித்கர இத்யர்த²:।
காரணவிகா³நம் பரிஹரதி –
ஸதஸ்த்விதி ।
அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீதி³த்யாதௌ³ அஸத்³வசோ ப⁴க்த்யா। அநபி⁴வ்யக்திஶ்ச ப⁴க்தி:। தத்³தை⁴க ஆஹுரித்யத்ர நிராகரணீயத்வேநாநுவாதோ³(அ)ஸத்³வச இத்யர்த²:। அபிஶப்³தா³த்ஸர்கே³ க்ரமே ச ந விவாத³ இதி ஸூசிதம்।
தத்ப்ரகடயதி –
ந தாவதி³த்யாதி³நா ।
தத்ர விபி⁴ந்நக்ரமத்வம் தாவத்பரிஹரதி –
அநேகஶில்பேதி ।
பர்யவதா³த: குஶல:। ஸம்யவநம் மிஶ்ரணம், க்⁴ருதபூர்ணம் பக்வாந்நவிஶேஷ:। க்ரமேண நாநா கார்யாணி குர்வாணே தே³வத³த்தே ப்ரத²மஸ்யேவ சரமஸ்யாபி தேந ஸாக்ஷாத்ஸ்ருஷ்டத்வாத்ததோ நிஷ்பத்திர்வக்தும் ஶக்யா। ததா² பூர்வகார்யஸ்யோத்தரகார்யநிமித்தத்வாத்கார்யாத்கார்யாந்தரஸர்க³ஸ்ய ஶக்யவசந:।
த்³ருஷ்டாந்தமுக்த்வா ஏவம் ப்³ரஹ்மைக்யாதா³காஶாதே³ர்வாய்வாத்³யுபாதா³நத்வமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ –
ததே²ஹாபீதி ।
அநலா(அ)நிலேதி தேஜஸ: ப்ராத²ம்யநிர்தே³ஶ:, தத்ப்ராத²ம்யக⁴டநஸ்ய ப்ரஸ்துதத்வாத்।
தர்ஹி கதா³ நிர்தே³ஶவிரோத⁴ஸ்தத்ராஹ –
யதி³ த்விதி ।
ஆகாஶவாயுதேஜஸாம் க்ரமேணோத்பத்திமுக்த்வா வ்யுத்க்ரமாபி⁴தா⁴நே ஹி விரோத⁴: ஸ்யாந்ந து தேஜஸ: ஸாக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸ்ருஷ்டிமாத்ராபி⁴தா⁴நே। ந ஹ்யநேந க்ரமோ பா³த்⁴யத இத்யர்த²:।
ஏவமபிஶப்³த³ஸ்ய பா⁴வமுக்த்வா ந ஸ ஸ்ரஷ்டரீதி ஶ்லோகபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –
அப்⁴யுபேத்யேதி ।
யத³வாதி³ தூ⁴மஸந்தே³ஹேந த³ஹநஸந்தே³ஹவத்ஸ்ருஷ்டிஸந்தே³ஹ இதி தத³நூத்³யாபநுத³தி –
ந ச ஸ்ருஷ்டிவிகா³நமிதி ।
ஸத்யாதி³லக்ஷணம் ப்³ரஹ்மாவக³மய்ய ததா³நந்த்யோபபிபாத³யிஷயா ஜக³தஸ்தத்ராரோப: ஶ்ருத்யா ஸ்ருஷ்டிருச்யதே, ந து ஸ்ருஷ்டௌ தாத்பர்யம், அதோ மித்²யாபூ⁴தாயாம் ஸ்ருஷ்டௌ விகா³நம் ந தோ³ஷோ(அ)பி த்வலம்கார இத்யர்த²:।
நநு ஸ்ருஷ்டே: குத ஆத்மப்ரமித்யர்த²தா? விபரீததா கஸ்மாந்ந ஸ்யாத³த ஆஹ –
தஜ்ஜ்ஞாநம் சேதி ।
தத³நுகு³ணதயேதி ।
வ்யாக்²யாதம் ச க்⁴ருதபூர்ணடீகாயாமித்யர்த²:।
ஸதஸ்த்வஸத்³வசோ ப⁴த்தயேதி ஶ்லோகபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே –
யச்ச காரணஇத்யாதி³நா ।
தத³ப்யேஷ இத்யாதி³: பரிஹார:। அஸ்தி ப்³ரஹ்மேதி சேத்³வேதே³தி ப்ரக்ருதம் ப்³ரஹ்ம தத்ரஶப்³த³ஸமாநார்த²தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்ய ஶ்லோகேநாஸத³பி⁴தா⁴நே ஶ்லோகவாக்யமஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸ்யாதி³த்யர்த²:। ஶ்ருத்யந்தரம் ஸதே³வ ஸோம்யேத்யாதி³। மாநாந்தரம் விமதம், ஸஜ்ஜந்யம், கார்யத்வாத், கும்ப⁴வதி³த்யாதி³।
நிராகார்யதயா க்வசிதி³தி ஶ்லோகபா⁴க³ம் விப⁴ஜதே –
தத்³தை⁴க இதி ।
யதா³ கார்யே விகா³நமுபேத்ய காரணே தத³பா⁴வ உச்யதே, ததா³ ஸமுச்சயாபா⁴வாத் சகாரஸ்துஶப்³த³ஸமாநார்த²தயா ஸமந்வயோ ந ஸித்³த்⁴யதி பராத்மநீத்யேவம்ரூபபூர்வபக்ஷநிஷேதா⁴ர்த² இத்யர்த²:।
காரணத்வ இதி ஸப்தமீமாதா³ய ஸூத்ரைகதே³ஶேந வாக்யாநாம் காரணே பரஸ்பரவிரோத⁴ இதி பூர்வபக்ஷோக்தஹேதோ: அஸித்³தி⁴ரவிகா³நப்ரதிஜ்ஞயோச்யத இத்யாஹ –
ஆகாஶாதி³ஷ்வித்யாதி³நா ।
ப்ரதிஜ்ஞாதவிகா³நபா⁴வே ஹேதுபரம் ஸூத்ராவயவம் வ்யாசஷ்டே –
குத இதி ।
புநராவ்ருத்த்யா காரணத்வேநேதி த்ருதீயாந்தமித்த²ம்பா⁴வார்த²ம் விவக்ஷித்வா யதா²வ்யபதி³ஷ்டபதா³ர்த²விவரணபரத்வேந வ்யாக்²யாதி –
கேநேதி ।
ஏவம் காரணவிகா³நநிஷேத⁴பரத்வேந ஸூத்ரம் வ்யாக்²யாய ஸம்ப்ரதி கார்யவிகா³நபரிஹாரபரதயா யோஜயதி –
அபர இதி ।
கல்ப: ப்ரகார:। அஸ்யாம் வ்யாக்²யாயாம் சகார: ஸமுச்சயே।
தது³க்தம் –
ந ஸ்ருஷ்டாவபீதி।
காரணத்வேந விகா³நம் ந ச கார்யக்ரமே இதி ஸூத்ரே த்³வே ப்ரதிஜ்ஞே।
ஆத்³யா ப்ராகு³பபாதி³தா, த்³விதீயாயாம் ஹேதும் யோஜயதி –
யதா² வ்யபதி³ஷ்ட இதி ।
யதா²ஶப்³தோ³(அ)நதிக்ரமார்த²:। ப்³ரஹ்மணஸ்தேஜ:ஸ்ருஷ்டிமாத்ரமுக்தம், ந க்ரமோ ப⁴க்³ந இத்யர்த²:।
பரஸ்து கார்யாந்தரவ்யவதா⁴நமந்தரேண தேஜஸோ ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வாபி⁴தா⁴நாத் ப்ரத²மோத்பத்திரபி⁴ப்ரேதா(அ)த: க்ரமப⁴ங்கா³த்³யதா²வ்யபதி³ஷ்டோக்திரஸித்³தே⁴தி ஶங்கதே –
நந்வேகத்ரேதி ।
ஸித்³தா⁴ந்தீ து ஸாக்ஷாத்³ ப்³ரஹ்மஸ்ருஜ்யத்வமவ்யவதா⁴நநிர்தே³ஶஸ்ய ப்ரயோஜநம் ந து கார்யாந்தரஸ்யாஸர்க³ இதி மந்வாந: பூர்வவதா³வ்ருத்த்யா த்ருதீயாந்ததாமாதா³ய ஸாக்ஷாத்பத³ம் சாத்⁴யாஹ்ருத்ய ஸூத்ராவயவவ்யாக்²யயா பரிஹரதி –
அத ஆஹேதி ।
பூர்வத்ரேத்த²ம்பா⁴வே வ்யாக்²யாதத்வாத்தத்³ப்⁴ரமாபநுத்த்யர்த²மாஹ –
ஹேதாவிதி ।
அத⁴ஸ்தாத்³ க்⁴ருதபூர்ணடீகாயாம்। நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியதேதி கர்மகர்தரி கர்மணி வா லகார:।
ஆத்³யே கர்த்ரப்ரதிக்ஷேபஸ்தத்ர ஹேதுமாஹ –
ந ஹீதி ।
லூயதே கேதா³ர: ஸ்வயமேவேதி பி⁴ந்நகர்த்ருகமேவ ஸௌகர்யாபேக்ஷயா கர்மகர்த்ரு இத்யுச்யதே இத்யர்த²:। த்³விதீயே ஸ்பு²டைவாந்யகர்த்ரபேக்ஷேத்யர்த²:॥15॥ இத³மஸதி³வாவ்யக்தமாஸீத், தத்³யதா³த்மநா ஆஸீத் தத்காரணஸத³ர்த²க்ரியோந்முக²ம் ஆஸீத்। கார்யரூபேண ச ஸமப⁴வத்।
தத்தத்ர காரணவிஷயே ஏக ஆஹுஸ்தேஷாம் மதம் தூ³ஷயதி –
குதஸ்த்விதி ।
ததே³வாஹ –
கத²மிதி ।
வ்யதிரேகமுக்த்வா(அ)ந்வயமாஹ –
ஸதே³வேதி ।
இத³ம் ஜக³த்। தர்ஹி ததா³நீம், அவ்யாக்ருதம் காரணமாஸீத்। ஹ கில தத்காரணம் ஶப்³தா³ர்தா²த்மநா வ்யாக்ரியத வ்யக்தமப⁴வத்। பா⁴ஷ்யே - தத்³விஷயேண காமயித்ருத்வவசநேநேதி ஸோ(அ)காமயதேத்யநேநேத்யர்த²:। அபரப்ரேஷ்யத்வமித³ம் ஸர்வமஸ்ருஜதேதி ஸ்வாதத்³ருயம் தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந இதி தத்³விஷய ஆத்மஶப்³த³:। ஸம்ப்ரதா³யவிதா³ம் வசநே அந்யதா² அந்யதே²தி வீப்ஸா த்³ரஷ்டவ்யா। லோஹம் ஸுவர்ணம்। அவதாராய ப்³ரஹ்மாத்மைக்யபு³த்³தே⁴ரிதி ஶேஷ:। ப்ரதிபாத்³யே ப்³ரஹ்மணி நாஸ்தி பே⁴தோ³ ந விகா³நமித்யர்த²:। ம்ருத்யுமத்யேதீத்யந்வய:। அஸத்³ ப்³ரஹ்மேதி வேத³ சேத³ஸாது⁴: ஸ்யாத்। பஶ்யந்நாத்மாசஷ்டே உபலப⁴த இதி சக்ஷு: ஶ்ருணோதி மநுத இதி ச ஶ்ரோத்ராத்³யாக்²யோ ப⁴வதி॥