కారణత్వేన చాకాశాదిషు యథావ్యపదిష్టోక్తేః ।
అథ సమన్వయలక్షణే కేయమకాణ్డే విరోధావిరోధచిన్తా, భవితా హి తస్యాః స్థానమవిరోధలక్షణమిత్యత ఆహ -
ప్రతిపాదితం బ్రహ్మణ ఇతి ।
అయమర్థః - నానేకశాఖాగతతత్తద్వాక్యాలోచనయా వాక్యార్థావగమే పర్యవసితే సతి ప్రమాణాన్తరవిరోధేన వాక్యార్థావగతేరప్రామాణ్యమాశఙ్క్యావిరోధవ్యుత్పాదనేన ప్రామాణ్యవ్యవస్థాపనమవిరోధలక్షణార్థః । ప్రాసఙ్గికం తు తత్ర సృష్టివిషయాణాం వాక్యానాం పరస్పరమవిరోధప్రతిపాదనం న తు లక్షణార్థః । తత్ప్రయోజనం చ తత్రైవ ప్రతిపాదయిష్యతే । ఇహ తు వాక్యానాం సృష్టిప్రతిపాదకానాం పరస్పరవిరోధే బ్రహ్మణి జగద్యోనౌ న సమన్వయః సేద్ధుమర్హతి । తథాచ న జగత్కారణత్వం బ్రహ్మణో లక్షణం, నచ తత్ర గతిసామాన్యం, నచ తత్సిద్ధయే ప్రధానస్యాశబ్దత్వప్రతిపాదనం, తస్మాద్వాక్యానాం విరోధావిరోధాభ్యాముక్తార్థాక్షేపసమాధానాభ్యాం సమన్వయః ఎవోపపాద్యత ఇతి సమన్వయలక్షణే సఙ్గతమిదమధికరణమ్ । “వాక్యానాం కారణే కార్యే పరస్పరవిరోధతః । సమన్వయో జగద్యోనౌ న సిధ్యతి పరాత్మని” ॥ “సదేవ సోమ్యేదమగ్ర ఆసీత్” (ఛా. ఉ. ౬ । ౨ । ౧) ఇత్యాదీనాం కారణవిషయాణాం, “అసద్వా ఇదమగ్ర ఆసీత్”(తై. ఉ. ౨ । ౭ । ౧) ఇత్యాదిభిర్వాక్యైః కారణవిషయైర్విరోధః । కార్యవిషయాణామపి విభిన్నక్రమాక్రమోత్పత్తిప్రతిపాదకానాం విరోధః । తథాహి - కానిచిదన్యకర్తృకా జగదుత్పత్తిమాచక్షతే వాక్యాని । కానిచిత్స్వయఙ్కర్తృకామ్ । సృష్ట్యా చ కార్యేణ తత్కారణతయా బ్రహ్మ లక్షితమ్ । సృష్టివిప్రతిపత్తౌ తత్కారణతాయాం బ్రహ్మలక్షణే విప్రతిపత్తౌ సత్యాం భవతి తల్లక్ష్యే బ్రహ్మణ్యపి విప్రతిపత్తిః । తస్మాద్బ్రహ్మణి సమన్వయాభావాన్న సమన్వయాగమ్యం బ్రహ్మ । వేదాన్తాస్తు కర్త్రాదిప్రతిపాదనేన కర్మవిధిపరతయోపచరితార్థా అవివక్షితార్థా వా జపోపయోగిన ఇతి ప్రాప్తమ్ ।
క్రమాదీతి ।
ఆదిగ్రహణేనాక్రమో గృహ్యతే । ఎవం ప్రాప్త ఉచ్యతే - “సర్గక్రమవివాదేఽపి న స స్రష్టరి విద్యతే । సతస్త్వసద్వచో భక్త్యా నిరాకార్యతయా క్వచిత్” ॥ న తావదస్తి సృష్టిక్రమే విగానం, శ్రుతీనామవిరోధాత్ । తథాహి - అనేకశిల్పపర్యవదాతో దేవదత్తః ప్రథమం చక్రదణ్డాది కరోతి, అథ తదుపకరణః కుమ్భం, కుమ్భోపకరణశ్చాహరత్యుదకం, ఉదకోపకరణశ్చ సంయవనేన గోధూమకణికానాం కరోతి పిణ్డం, పిణ్డోపకరణస్తు పచతి ఘృతపూర్ణం, తదస్య దేవదత్తస్య సర్వత్రైతస్మిన్ కర్తృత్వాచ్ఛక్యం వక్తుం దేవదత్తాచ్చక్రాది సమ్భూతం తస్మాచ్చక్రాదేః కుమ్భాదీతి । శక్యం చ దేవదత్తాత్కుమ్భః సముద్భూతస్తస్మాదుదకాహరణాదీత్యాది । నహ్యస్త్యసమ్భవః సర్వత్రాస్మిన్ కార్యజాతే క్రమవత్యపి దేవదత్తస్య సాక్షాత్కర్తురనుస్యూతత్వాత్ । తథేహాపి యద్యప్యాకాశాదిక్రమేణైవ సృష్టిస్తథాప్యాకాశానలానిలాదౌ తత్ర తత్ర సాక్షాత్పరమేశ్వరస్య కర్తృత్వాచ్ఛక్యం వక్తుం పరమేశ్వరాదాకాశః సమ్భూత ఇతి । శక్యం చ వక్తుం పరమేశ్వరాదనలః సమ్భూత ఇత్యాది । యది త్వాకాశాద్వాయుర్వాయోస్తేజ ఇత్యుక్త్వా తేజసో వాయుర్వాయోరాకాశ ఇతి బ్రూయాద్భవేద్విరోధః । న చైతదస్తి । తస్మాదమూషామవివాదః శ్రుతీనామ్ । ఎవం “స ఇమాంల్లోకానసృజత”(ఐ.ఉ. ౧-౧-౨) ఇత్యుపక్రమాభిధాయిన్యపి శ్రుతిరవిరుద్ధా । ఎషా హి స్వవ్యాపారమభిధానక్రమేణ కుర్వతీ నాభిధేయానాం క్రమం నిరుణద్ధి । తే తు యథాక్రమావస్థితా ఎవాక్రమేణోచ్యన్తే - యథా క్రమవన్తి జ్ఞానాని జానాతీతి । తదేవమవిగానమ్ । అభ్యుపేత్య తు విగానముచ్యతేసృష్టౌ ఖల్వేతద్విగానమ్ । స్రష్టా తు సర్వవేదాన్తవాక్యేష్వనుస్యూతః పరమేశ్వరః ప్రతీయతే । నాత్ర శ్రుతివిగానం మాత్రయాప్యస్తి । నచ సృష్టివిగానం స్రష్టరి తదధీననిరూపణే విగానమావహతీతి వాచ్యమ్ । నహ్యేష స్రష్టృత్వమాత్రేణోచ్యతేఽపి తు “సత్యం జ్ఞానమనన్తం బ్రహ్మ” (తై. ఉ. ౨ । ౧ । ౧) ఇత్యాదినా రూపేణోచ్యతే స్రష్టా । తచ్చాస్య రూపం సర్వవేదాన్తవాక్యానుగతమ్ । తజ్జ్ఞానం చ ఫలవత్ । “బ్రహ్మవిదాప్నోతి పరమ్” (తై. ఉ. ౨ । ౧ । ౧) “తరతి శోకమాత్మవిత్”(ఛా. ఉ. ౭ । ౧ । ౩) ఇత్యాది శ్రుతేః । సృష్టిజ్ఞానస్య తు న ఫలం శ్రూయతే । తేన “ఫలవత్సంనిధావఫలం తదఙ్గమ్” ఇతి సృష్టివిజ్ఞానం స్రష్టృబ్రహ్మవిజ్ఞానాఙ్గం తదనుగుణం సద్బ్రహ్మజ్ఞానావతారోపాయతయా వ్యాఖ్యేయమ్ । తథాచ శ్రుతిః - “అన్నేన సోమ్య శుఙ్గేనాపో మూలమన్విచ్ఛ”(ఛా. ఉ. ౬ । ౮ । ౪) ఇత్యాదికా । శుఙ్గేనాగ్రేణ । కార్యేణేతి యావత్ । తస్మాన్న సృష్టివిప్రతిపత్తిః స్రష్టరి విప్రతిపత్తిమావహతి । అపి తు “గుణే త్వన్యాయకల్పనా” ఇతి తదనుగుణతయా వ్యాఖ్యేయా । యచ్చ కారణే విగానమ్ “అసద్వా ఇదమగ్ర అసీత్”(తై. ఉ. ౨ । ౭ । ౧) ఇతి, తదపి “తదప్యేష శ్లోకో భవతి”(తై. ఉ. ౨ । ౬ । ౧) ఇతి పూర్వప్రకృతం సద్బ్రహ్మణాకృష్య “అసదేవేదమగ్ర ఆసీత్” (ఛా. ఉ. ౩ । ౧౯ । ౧) ఇత్యుచ్యమానం త్వసతోఽభిధానేఽసమ్బద్ధం స్యాత్ । శ్రుత్యన్తరేణ చ మానాన్తరేణ చ విరోధః । తస్మాదౌపచారికం వ్యాఖ్యేయమ్ । “తద్ధైక ఆహురసదేవేదమగ్ర ఆసీత్” (ఛా. ఉ. ౬ । ౨ । ౧) ఇతి తు నిరాకార్యతయోపన్యస్తమితి న కారణే వివాద ఇతి సూత్రే చశబ్దస్త్వర్థః । పూర్వపక్షం నివర్తయతి । ఆకాశాదిషు సృజ్యమానేషు క్రమవిగానేఽపి న స్రష్టరి విగానమ్ । కుతః । యథైకస్యాం శ్రుతౌ వ్యపదిష్టః పరమేశ్వరః సర్వస్య కర్తా తథైవ శ్రుత్యన్తరేషూక్తేః, కేన రూపేణ, కారణత్వేన, అపరః కల్పో యథా వ్యపదిష్టః క్రమ ఆకాశాదిషు, “ఆత్మన ఆకాశః సమ్భూత ఆకాశాద్వాయుర్వాయోరగ్నిరగ్నేరాపోఽద్భ్యః పృథివీ” (తై. ఉ. ౨ । ౧ । ౧) ఇతి, తస్యైవ క్రమస్యానపబాధనేన “తత్తేజోఽసృజత”(ఛా. ఉ. ౬ । ౨ । ౩) ఇత్యాదికాయా అపి సృష్టేరుక్తేర్న సృష్టావపి విగానమ్ ॥ ౧౪ ॥
నన్వేకత్రాత్మన ఆకాశకారణత్వేనోక్తిరన్యత్ర చ తేజః కారణత్వేన, తత్కథమవిగానమితి । అత ఆహ -
కారణత్వేతి ।
హేతౌ తృతీయా । సర్వత్రాకాశానలానిలాదౌ సాక్షాత్కారణత్వేనాత్మనః । ప్రపఞ్చితం చైతదధస్తాత్ । వ్యాక్రియత ఇతి చ కర్మకర్తరి కర్మణి వా రూపం, న చేతనమతిరిక్తం కర్తారం ప్రతిక్షిపతి కిన్తూపస్థాపయతి । నహి లూయతే కేదారః స్వయమేవేతి వా లూయతే కేదార ఇతి వా లవితారం దేవదత్తాదిం ప్రతిక్షిపతి । అపి తూపస్థాపయత్యేవ । తస్మాత్సర్వమవదాతమ్ ॥ ౧౫ ॥
కారణత్వేన చాకాశాదిషు యథావ్యపదిష్టోక్తేః॥౧౪॥ అకాణ్డేఽనవసరే। భవితా భవిష్యతి। మానాన్తరవిరోధపరిహారో ద్వితీయాధ్యాయార్థః। శ్రుతీనామ్ ఇతరేతరవిరోధపరిహారస్తు నానాశాఖాగతపూర్వాపరవాక్యపర్యాలోచనయా నానాశాఖానామన్యోన్యవాక్యానాం చేతరేతరవిరోధపరిహారేణ అద్వితీయబ్రహ్మప్రతిపత్తిసిద్ధ్యా సమన్వయసిద్ధ్యర్థత్వాదిహ సఙ్గత ఇత్యాహ –
నానేతి ।
నానా భిన్నా ఎకా చేతి తథోక్తా।
యది మనాన్తరావిరోధో ద్వితీయాధ్యాయార్థస్తర్హి వియత్పాదాదౌ (వ్యా.సూ.అ.౨.ప.౩) కథం శ్రుతీనామితరేతరావిరోధచిన్తాఽత ఆహ –
ప్రాసఙ్గికం త్వితి ।
విప్రతిషేధాత్ పరపక్షాణామనపేక్ష్యత్వే ఉక్తే స్వపక్షస్యాపి తత్ప్రసఙ్గే తన్నివృత్తిః ప్రయోజనం తత్రైవ ప్రతిపాదయిష్యత ఇత్యర్థః। పరైరుద్భావితో దోష ఉద్ధర్తవ్యః స్వదర్శనే। ఇతి శిక్షార్థమత్రత్యచిన్తాం తత్రాకరోన్మునిః॥ క్వాచిత్కస్యాసచ్ఛబ్దస్య కర్మకర్తృప్రయోగస్య చాసద్వాదపరత్వం స్వభావవాదపరత్వం చ వ్యుదస్య గతిసామాన్యవ్యవస్థాపనాత్పాదసఙ్గతిః। అథవా ఎతదారభ్య త్రీణ్యధికరణాని పాదాన్తరసఙ్గతాన్యపి అవాన్తరసఙ్గతిలోభాదిహ లిఖితాని। ప్రకృతిశ్చేత్యస్య త్వధ్యాయావసానే లేఖే నిమిత్తం వక్ష్యతే। ఎతేనేత్యస్యాపి సర్వన్యాయాతిదేశత్వాదధ్యాయావసాన ఎవ నివేశః। జగత్కారణవాదివాక్యాని బ్రహ్మణి ప్రమాణం న వేతి విప్రతిపత్తేర్విశయే పూర్వత్రాన్నజ్యోతిషోర్వికల్పేనోపాస్తౌ నివేశాదవిరోధ ఉక్తః।
ఇహ తు సిద్ధే కారణే త్రైకాల్యాయోగాద్విరోధే సత్యప్రామాణ్యమితి పూర్వపక్షమాహ –
వాక్యానామితి ।
వాక్యానాం కార్యే విరోధాత్కార్యద్వారగమ్యే జగద్యోనౌ న సమన్వయో వేదాన్తానాం కారణే విగానాత్ తదుపలక్ష్య పరమాత్మని చ న సిద్ధ్యతీత్యర్థః। విభిన్నక్రమా అక్రమా చ యుగపద్భావినీ యా ఉత్పత్తిస్తత్ప్రతిపాదకానామిత్యర్థః। ఆత్మన ఆకాశస్తత్తేజోఽసృజతేత్యత్ర భిన్నః క్రమః। స ఇమాల్లోకాన సృజతేత్యక్రమ ఇతి। తన్నామరూపాభ్యాం వ్యాక్రియతేత్యాదీని కర్మకత్రభిధానాత్స్వయంకర్తృకత్వశంసీనీతి।
నను కార్యవిగానే బ్రహ్మణి కిమాయాతమత ఆహ –
సృష్ట్యా చేతి ।
ధూమధూలిసందేహే తద్గమ్యాగ్నిసందేహవద్ గమకకార్యసందేహాద్ గమ్యబ్రహ్మసన్దేహ ఇత్యర్థః।
కార్యవిగానమభ్యుపేత్యాహ –
సర్గేతి ।
స్వయంకర్తృకత్వాన్యకర్తృకత్వాభ్యాం సర్గే క్రమాక్రమవ్యుత్క్రమైస్తత్క్రమే చ వివాదేఽపి స్రష్టరి స వివాదో న విద్యతే, సర్గస్య చ అవివక్షితత్వాత్ తద్వివాదోఽకిఞ్చిత్కర ఇత్యర్థః।
కారణవిగానం పరిహరతి –
సతస్త్వితి ।
అసద్వా ఇదమగ్ర ఆసీదిత్యాదౌ అసద్వచో భక్త్యా। అనభివ్యక్తిశ్చ భక్తిః। తద్ధైక ఆహురిత్యత్ర నిరాకరణీయత్వేనానువాదోఽసద్వచ ఇత్యర్థః। అపిశబ్దాత్సర్గే క్రమే చ న వివాద ఇతి సూచితమ్।
తత్ప్రకటయతి –
న తావదిత్యాదినా ।
తత్ర విభిన్నక్రమత్వం తావత్పరిహరతి –
అనేకశిల్పేతి ।
పర్యవదాతః కుశలః। సంయవనం మిశ్రణం, ఘృతపూర్ణం పక్వాన్నవిశేషః। క్రమేణ నానా కార్యాణి కుర్వాణే దేవదత్తే ప్రథమస్యేవ చరమస్యాపి తేన సాక్షాత్సృష్టత్వాత్తతో నిష్పత్తిర్వక్తుం శక్యా। తథా పూర్వకార్యస్యోత్తరకార్యనిమిత్తత్వాత్కార్యాత్కార్యాన్తరసర్గస్య శక్యవచనః।
దృష్టాన్తముక్త్వా ఎవం బ్రహ్మైక్యాదాకాశాదేర్వాయ్వాద్యుపాదానత్వమితి దార్ష్టాన్తికమాహ –
తథేహాపీతి ।
అనలాఽనిలేతి తేజసః ప్రాథమ్యనిర్దేశః, తత్ప్రాథమ్యఘటనస్య ప్రస్తుతత్వాత్।
తర్హి కదా నిర్దేశవిరోధస్తత్రాహ –
యది త్వితి ।
ఆకాశవాయుతేజసాం క్రమేణోత్పత్తిముక్త్వా వ్యుత్క్రమాభిధానే హి విరోధః స్యాన్న తు తేజసః సాక్షాద్ బ్రహ్మణః సృష్టిమాత్రాభిధానే। న హ్యనేన క్రమో బాధ్యత ఇత్యర్థః।
ఎవమపిశబ్దస్య భావముక్త్వా న స స్రష్టరీతి శ్లోకభాగం వ్యాచష్టే –
అభ్యుపేత్యేతి ।
యదవాది ధూమసన్దేహేన దహనసన్దేహవత్సృష్టిసన్దేహ ఇతి తదనూద్యాపనుదతి –
న చ సృష్టివిగానమితి ।
సత్యాదిలక్షణం బ్రహ్మావగమయ్య తదానన్త్యోపపిపాదయిషయా జగతస్తత్రారోపః శ్రుత్యా సృష్టిరుచ్యతే, న తు సృష్టౌ తాత్పర్యమ్, అతో మిథ్యాభూతాయాం సృష్టౌ విగానం న దోషోఽపి త్వలంకార ఇత్యర్థః।
నను సృష్టేః కుత ఆత్మప్రమిత్యర్థతా? విపరీతతా కస్మాన్న స్యాదత ఆహ –
తజ్జ్ఞానం చేతి ।
తదనుగుణతయేతి ।
వ్యాఖ్యాతం చ ఘృతపూర్ణటీకాయామిత్యర్థః।
సతస్త్వసద్వచో భత్తయేతి శ్లోకభాగం వ్యాచష్టే –
యచ్చ కారణఇత్యాదినా ।
తదప్యేష ఇత్యాదిః పరిహారః। అస్తి బ్రహ్మేతి చేద్వేదేతి ప్రకృతం బ్రహ్మ తత్రశబ్దసమానార్థతచ్ఛబ్దేన పరామృశ్య శ్లోకేనాసదభిధానే శ్లోకవాక్యమసంబద్ధం స్యాదిత్యర్థః। శ్రుత్యన్తరం సదేవ సోమ్యేత్యాది। మానాన్తరం విమతం, సజ్జన్యం, కార్యత్వాత్, కుమ్భవదిత్యాది।
నిరాకార్యతయా క్వచిదితి శ్లోకభాగం విభజతే –
తద్ధైక ఇతి ।
యదా కార్యే విగానముపేత్య కారణే తదభావ ఉచ్యతే, తదా సముచ్చయాభావాత్ చకారస్తుశబ్దసమానార్థతయా సమన్వయో న సిద్ధ్యతి పరాత్మనీత్యేవంరూపపూర్వపక్షనిషేధార్థ ఇత్యర్థః।
కారణత్వ ఇతి సప్తమీమాదాయ సూత్రైకదేశేన వాక్యానాం కారణే పరస్పరవిరోధ ఇతి పూర్వపక్షోక్తహేతోః అసిద్ధిరవిగానప్రతిజ్ఞయోచ్యత ఇత్యాహ –
ఆకాశాదిష్విత్యాదినా ।
ప్రతిజ్ఞాతవిగానభావే హేతుపరం సూత్రావయవం వ్యాచష్టే –
కుత ఇతి ।
పునరావృత్త్యా కారణత్వేనేతి తృతీయాన్తమిత్థంభావార్థం వివక్షిత్వా యథావ్యపదిష్టపదార్థవివరణపరత్వేన వ్యాఖ్యాతి –
కేనేతి ।
ఎవం కారణవిగాననిషేధపరత్వేన సూత్రం వ్యాఖ్యాయ సంప్రతి కార్యవిగానపరిహారపరతయా యోజయతి –
అపర ఇతి ।
కల్పః ప్రకారః। అస్యాం వ్యాఖ్యాయాం చకారః సముచ్చయే।
తదుక్తం –
న సృష్టావపీతి।
కారణత్వేన విగానం న చ కార్యక్రమే ఇతి సూత్రే ద్వే ప్రతిజ్ఞే।
ఆద్యా ప్రాగుపపాదితా, ద్వితీయాయాం హేతుం యోజయతి –
యథా వ్యపదిష్ట ఇతి ।
యథాశబ్దోఽనతిక్రమార్థః। బ్రహ్మణస్తేజఃసృష్టిమాత్రముక్తం, న క్రమో భగ్న ఇత్యర్థః।
పరస్తు కార్యాన్తరవ్యవధానమన్తరేణ తేజసో బ్రహ్మప్రభవత్వాభిధానాత్ ప్రథమోత్పత్తిరభిప్రేతాఽతః క్రమభఙ్గాద్యథావ్యపదిష్టోక్తిరసిద్ధేతి శఙ్కతే –
నన్వేకత్రేతి ।
సిద్ధాన్తీ తు సాక్షాద్ బ్రహ్మసృజ్యత్వమవ్యవధాననిర్దేశస్య ప్రయోజనమ్ న తు కార్యాన్తరస్యాసర్గ ఇతి మన్వానః పూర్వవదావృత్త్యా తృతీయాన్తతామాదాయ సాక్షాత్పదం చాధ్యాహృత్య సూత్రావయవవ్యాఖ్యయా పరిహరతి –
అత ఆహేతి ।
పూర్వత్రేత్థంభావే వ్యాఖ్యాతత్వాత్తద్భ్రమాపనుత్త్యర్థమాహ –
హేతావితి ।
అధస్తాద్ ఘృతపూర్ణటీకాయామ్। నామరూపాభ్యాం వ్యాక్రియతేతి కర్మకర్తరి కర్మణి వా లకారః।
ఆద్యే కర్త్రప్రతిక్షేపస్తత్ర హేతుమాహ –
న హీతి ।
లూయతే కేదారః స్వయమేవేతి భిన్నకర్తృకమేవ సౌకర్యాపేక్షయా కర్మకర్తృ ఇత్యుచ్యతే ఇత్యర్థః। ద్వితీయే స్ఫుటైవాన్యకర్త్రపేక్షేత్యర్థః॥౧౫॥ ఇదమసదివావ్యక్తమాసీత్, తద్యదాత్మనా ఆసీత్ తత్కారణసదర్థక్రియోన్ముఖమ్ ఆసీత్। కార్యరూపేణ చ సమభవత్।
తత్తత్ర కారణవిషయే ఎక ఆహుస్తేషాం మతం దూషయతి –
కుతస్త్వితి ।
తదేవాహ –
కథమితి ।
వ్యతిరేకముక్త్వాఽన్వయమాహ –
సదేవేతి ।
ఇదం జగత్। తర్హి తదానీమ్, అవ్యాకృతం కారణమాసీత్। హ కిల తత్కారణం శబ్దార్థాత్మనా వ్యాక్రియత వ్యక్తమభవత్। భాష్యే - తద్విషయేణ కామయితృత్వవచనేనేతి సోఽకామయతేత్యనేనేత్యర్థః। అపరప్రేష్యత్వమిదం సర్వమసృజతేతి స్వాతదృయమ్ తస్మాద్వా ఎతస్మాదాత్మన ఇతి తద్విషయ ఆత్మశబ్దః। సంప్రదాయవిదాం వచనే అన్యథా అన్యథేతి వీప్సా ద్రష్టవ్యా। లోహం సువర్ణమ్। అవతారాయ బ్రహ్మాత్మైక్యబుద్ధేరితి శేషః। ప్రతిపాద్యే బ్రహ్మణి నాస్తి భేదో న విగానమిత్యర్థః। మృత్యుమత్యేతీత్యన్వయః। అసద్ బ్రహ్మేతి వేద చేదసాధుః స్యాత్। పశ్యన్నాత్మాచష్టే ఉపలభత ఇతి చక్షుః శృణోతి మనుత ఇతి చ శ్రోత్రాద్యాఖ్యో భవతి॥