న విలక్షణత్వాదస్య తథాత్వం చ శబ్దాత్ ।

అవాన్తరసఙ్గతిమాహ

బ్రహ్మాస్య జగతో నిమిత్తకారణం ప్రకృతిశ్చేత్యస్య పక్షస్యేతి ।

చోదయతి

కుతః పునరితి ।

సమానవిషయత్వే హి విరోధో భవేత్ । న చేహాస్తి సమానవిషయతా, ధర్మవద్బ్రహ్మణోఽపి మానాన్తరావిషయతయాతర్క్యత్వేనానపేక్షామ్నాయైకగోచరత్వాదిత్యర్థః । సమాధత్తే

భవేదయమితి ।

“మానాన్తరస్యావిషయః సిద్ధవస్త్వవగాహినః । ధర్మోఽస్తు కార్యరూపత్వాద్బ్రహ్మ సిద్ధం తు గోచరః ॥' తస్మాత్సమానవిషయత్వాదస్త్యత్ర తర్కస్యావకాశః । నన్వస్తు విరోధః, తథాపి తర్కాదరే కో హేతురిత్యత ఆహ

యథా చ శ్రుతీనామితి ।

సావకాశా బహ్వయోఽపి శ్రుతయోఽనవకాశైకశ్రుతివిరోధే తదనుగుణతయా యథా నీయన్తే ఎవమనవకాశైకతర్కవిరోధే తదనుగుణతయా బహ్వయోఽపి శ్రుతయో గుణకల్పనాదిభిర్వ్యాఖ్యానమర్హన్తీత్యర్థః । అపి చ బ్రహ్మసాక్షాత్కారో విరోధితయానాదిమవిద్యాం నివర్తయన్ దృష్టేనైవ రూపేణ మోక్షసాధనమిష్యతే । తత్ర బ్రహ్మసాక్షాత్కారస్య మోక్షసాధనతయా ప్రధానస్యానుమానం దృష్టసాధర్మ్యేణాదృష్టవిషయం విషయతోఽన్తరఙ్గం, బహిరఙ్గం త్వత్యన్తపరోక్షగోచరం శాబ్దం జ్ఞానం, తేన ప్రధానప్రత్యాసత్త్యాప్యనుమానమేవ బలీయ ఇత్యాహ

దృష్టసాధర్మ్యేణ చేతి ।

అపి చ శ్రుత్యాపి బ్రహ్మణి తర్క ఆదృత ఇత్యాహ

శ్రుతిరితి ।

సోఽయం బ్రహ్మణో జగదుపాదానత్వాక్షేపః పునస్తర్కేణ ప్రస్తూయతే “ప్రకృత్యా సహ సారూప్యం వికారాణామవస్థితమ్ । జగద్బ్రహ్మసరూపం చ నేతి నో తస్య విక్రియా ॥ విశుద్ధం చేతనం బ్రహ్మ జగజ్జడమశుద్ధిభాక్ । తేన ప్రధానసారూప్యాత్ప్రధానస్యైవ విక్రియా ॥' తథాహి ఎక ఎవ స్త్రీకాయః సుఖదుఃఖమోహాత్మకతయా పత్యుశ్చ సపత్నీనాం చ చైత్రస్య చ స్త్రైణస్య తామవిన్దతోఽపర్యాయం సుఖదుఃఖవిషాదానాధత్తే । స్త్రియా చ సర్వే భావా వ్యాఖ్యాతాః । తస్మాత్సుఖదుఃఖమోహాత్మతయా చ స్వర్గనరకాద్యుచ్చావచప్రపఞ్చతయా చ జగదశుద్ధమచేతనం చ, బ్రహ్మ తు చేతనం విశుద్ధం చ, నిరతిశయత్వాత్ । తస్మాత్ప్రధానస్యాశుద్ధస్యాచేతనస్య వికారో జగన్న తు బ్రహ్మణ ఇతి యుక్తమ్ । యే తు చేతనబ్రహ్మవికారతయా జగచ్చైతన్యమాహుస్తాన్ప్రత్యాహ

అచేతనం చేదం జగదితి ।

వ్యభిచారం చోదయతి

నను చేతనమపీతి ।

పరిహరతి

న స్వామిభృత్యయోరపీతి ।

నను మా నామ సాక్షాచ్చేతనశ్చేతనాన్తరస్యోపకార్షీత్ , తత్కార్యకరణబుద్ధ్యాదినియోగద్వారేణ తూపకరిష్యతీత్యత ఆహ

నిరతిశయా హ్యకర్తారశ్చేతనా ఇతి ।

ఉపజనాపాయవద్ధర్మయోగోఽతిశయః, తదభావో నిరతిశయత్వమ్ । అత ఎవ నిర్వ్యాపారత్వాదకర్తారః । తస్మాత్తేషాం బుద్ధ్యాదిప్రయోక్తృత్వమపి నాస్తీత్యర్థః । చోదకోఽనుశయబీజముద్ధాటయతి

యోపీతి ।

అభ్యుపేత్యాపాతతః సమాధానమాహ

తేనాపి కథఞ్చిదితి ।

పరమసమాధానం తు సూత్రావయవేన వక్తుం తమేవావతారయతి

న చేతరదపి విలక్షణత్వమితి ।

సూత్రావయవాభిసన్ధిమాహ

అనవగమ్యమానమేవ హీదమితి ।

శబ్దార్థాత్ఖలు చేతనప్రకృతిత్వాచ్చైతన్యం పృథివ్యాదీనామవగమ్యమానముపోద్బలితం మానాన్తరేణ సాక్షాచ్ఛ్రూయమాణమప్యచైతన్యమన్యథయేత్ । మానాన్తరాభావే వార్థోఽర్థః శ్రుత్యర్థేనాపబాధనీయః, న తు తద్బలేన శ్రుత్యర్థోఽన్యథయితవ్య ఇత్యర్థః ॥ ౪ ॥

సూత్రాన్తరమవతారయితుం చోదయతి

నను చేతనత్వమపి క్వచిదితి ।

న పృథివ్యాదీనాం చైతన్యమాథమేవ, కిన్తు భూయసీనాం శ్రుతీనాం సాక్షాదేవార్థ ఇత్యర్థః । సూత్రమవతారయతి అత ఉత్తరం పఠతి

అభిమానివ్యపదేశస్తు విశేషానుగతిభ్యామ్ ।

విభజతే

తుశబ్ద ఇతి ।

నైతాః శ్రుతయః సాక్షాన్మృదాదీనాం వాగాదీనాం చ చైతన్యమాహుః, అపి తు తదధిష్ఠాత్రీణాం దేవతానాం చిదాత్మనాం, తేనైతచ్ఛ్రుతిబలేన న మృదాదీనాం వాగాదీనాం చ చైతన్యమాశఙ్కనీయమితి । కస్మాత్పునరేతదేవమిత్యత ఆహ

విశేషానుగతిభ్యామ్ ।

తత్ర విశేషం వ్యాచష్టే

విశేషో హీతి ।

భోక్తృణాముపకార్యత్వాద్భూతేన్ద్రియాణాం చోపకారకత్వాత్సామ్యే చ తదనుపపత్తేః సర్వజనప్రసిద్ధేశ్చ “విజ్ఞానం చాభవత్” ఇతి శ్రుతేశ్చ విశేషశ్చేతనాచేతనలక్షణః ప్రాగుక్తః స నోపపద్యేత । దేవతాశబ్దకృతో వాత్ర విశేషో విశేషశబ్దేనోచ్యత ఇత్యాహ

అపి చ కౌషీతకినః ప్రాణసంవాద ఇతి ।

అనుగతిం వ్యాచష్టే

అనుగతాశ్చేతి ।

సర్వత్ర భూతేన్ద్రియాదిష్వనుగతా దేవతా అభిమానినీరూపదిశన్తి మన్త్రాదయః । అపి చ భూయస్యః శ్రుతయః “అగ్నిర్వాగ్భూత్వా ముఖం ప్రావిశద్వాయుః ప్రాణో భూత్వా నాసికే ప్రావిశదాదిత్యశ్చక్షుర్భూత్వాక్షిణీ ప్రావిశత్”(ఐ. ఉ. ౧ । ౨ । ౪) ఇత్యాదయ ఇన్ద్రియవిశేషగతా దేవతా దర్శయన్తి । దేవతాశ్చ క్షేత్రజ్ఞభేదాశ్చేతనాః । తస్మాన్నేన్ద్రియాదీనాం చైతన్యం రూపత ఇతి । అపి చ ప్రాణసంవాదవాక్యశేషే ప్రాణానామస్మదాదిశరీరాణామివ క్షేత్రజ్ఞాధిష్ఠితానాం వ్యవహారం దర్శయన్ ప్రాణానాం క్షేత్రజ్ఞాధిష్ఠానేన చైతన్యం ద్రఢయతీత్యాహ

ప్రాణసంవాదవాక్యశేషే చేతి ।

తత్తేజ ఐక్షతేత్యపీతి ।

యద్యపి ప్రథమేఽధ్యాయే భాక్తత్వేన వర్ణితం తథాపి ముఖ్యతయాపి కథఞ్చిన్నేతుం శక్యమితి ద్రష్టవ్యమ్ ।

పూర్వపక్షముపసంహరతి

తస్మాదితి ॥ ౫ ॥

సిద్ధాన్తసూత్రమ్

దృశ్యతే తు ।

ప్రకృతివికారభావే హేతుం సారూప్యం వికల్ప్య దూషయతి

అత్యన్తసారూప్యే చేతి ।

ప్రకృతివికారభావాభావహేతుం వైలక్షణ్యం వికల్ప్య దూషయతి

విలక్షణత్వేన చ కారణేనేతి ।

సర్వస్వభావాననువర్తనం ప్రకృతివికారభావావిరోధి । తదనువర్తనే తాదాత్మ్యేన ప్రకృతివికారభావాభావాత్ । మధ్యమస్త్వసిద్ధః । తృతీయస్తు నిదర్శనాభావాదసాధారణ ఇత్యర్థః । అథ జగద్యోనితయాగమాద్బ్రహ్మణోఽవగమాదాగమబాధితవిషయత్వమనుమానస్య కస్మాన్నోద్భావ్యత ఇత్యత ఆహ

ఆగమవిరోధస్త్వితి ।

న చాస్మిన్నాగమైకసమధిగమనీయే బ్రహ్మణి ప్రమాణాన్తరస్యావకాశోఽస్తి, యేన తదుపాదాయాగమ ఆక్షిప్యేతేత్యాశయవానాహ

యత్తూక్తం పరినిష్పన్నత్వాద్బ్రహ్మణీతి ।

యథా హి కార్యత్వావిశేషేఽపి “ఆరోగ్యకామః పథ్యమశ్నీయాత్” “స్వరకామః సికతాం భక్షయేత్” ఇత్యాదీనాం మానాన్తరాపేక్షతా, న తు ‘దర్శపూర్ణమాసాభ్యాం స్వర్గకామో యజేత’ ఇత్యాదీనామ్ । తత్కస్య హేతోః । అస్య కార్యభేదస్య ప్రమాణాన్తరాగోచరత్వాత్ । ఎవంభూతత్వావిశేషేఽపి పృథివ్యాదీనాం మానాన్తరగోచరత్వం, న తు భూతస్యాపి బ్రహ్మణః, తస్యామ్నాయైకగోచరస్యాతిపతితసమస్తమానాన్తరసీమతయా స్మృత్యాగమసిద్ధత్వాదిత్యర్థః । యది స్మృత్యాగమసిద్ధం బ్రహ్మణస్తర్కావిషయత్వం, కథం తర్హి శ్రవణాతిరిక్తమననవిధానమిత్యత ఆహ

యదపి శ్రవణవ్యతిరేకేణేతి ।

తర్కో హి ప్రమాణవిషయవివేచకతయా తదితికర్తవ్యతాభూతస్తదాశ్రయోఽసతి ప్రమాణేఽనుగ్రాహ్యస్యాశ్రయస్యాభావాచ్ఛుష్కతయా నాద్రియతే । యస్త్వాగమప్రమాణాశ్రయస్తద్విషయవివేచకస్తదవిరోధీ స మన్తవ్య ఇతి విధీయతే ।

శ్రుత్యనుగృహీతేతి ।

శ్రుత్యాః శ్రవణస్య పశ్చాదితికర్తవ్యతాత్వేన గృహీతః ।

అనుభవాఙ్గత్వేనేతి ।

మతో హి భావ్యమానో భావనాయా విషయతయానుభూతో భవతీతి మననమనుభవాఙ్గమ్ ।

ఆత్మనోఽనన్వాగతత్వమితి ।

స్వప్నాద్యవస్థాభిరసమ్పృక్తత్వమ్ । ఉదాసీనత్వమిత్యర్థః । అపి చ చేతనకారణవాదిభిః కారణసాలక్షణ్యేఽపి కార్యస్య కథఞ్చిచ్చైతన్యావిర్భావానావిర్భావాభ్యాం విజ్ఞానం చావిజ్ఞానం చాభవదితి జగత్కారణే యోజయితుం శక్యమ్ । అచేతనప్రధానకారణవాదినాం తు దుర్యోజమేతత్ । నహ్యచేతనస్య జగత్కారణస్య విజ్ఞానరూపతా సమ్భవినీ । చేతనస్య జగత్కారణస్య సుషుప్తాద్యవ్యవస్థాస్వివ సతోఽపి చైతన్యస్యానావిర్భావతయా శక్యమేవ కథఞ్చిదవిజ్ఞానాత్మత్వం యోజయితుమిత్యాహ

యోఽపి చేతనకారణశ్రవణబలేనేతి ।

పరస్యైవ త్వచేతనప్రధానకారణవాదినః సాఙ్ఖ్యస్య న యుజ్యేత ।

ప్రత్యుక్తత్వాత్తు వైలక్షణ్యస్యేతి ।

వైలక్షణ్యే కార్యకారణభావో నాస్తీత్యభ్యుపేత్యేదముక్తమ్ । పరమార్థతస్తు నాస్మాభిరేతదభ్యుపేయత ఇత్యర్థః ॥ ౬ ॥

అసదితి చేన్న ప్రతిషేధమాత్రత్వాత్ ।

న కారణాత్కార్యమభిన్నమ్ , అభేదే కార్యత్వానుపపత్తేః, కారణవత్స్వాత్మని వృత్తివిరోధాత్ , శుద్ధ్యశుద్ధ్యాదివిరుద్ధధర్మసంసర్గాచ్చ । అథ చిదాత్మనః కారణస్య జగతః కార్యాద్భేదః, తథా చేదం జగత్కార్యం సత్త్వేఽపి చిదాత్మనః కారణస్య ప్రాగుత్పత్తేర్నాస్తి, నాస్తి చేదసదుత్పద్యత ఇతి సత్కార్యవాదవ్యాకోప ఇత్యాహ

యది చేతనం శుద్ధమితి ।

పరిహరతి

నైష దోష ఇతి ।

కుతః

ప్రతిషేధమాత్రత్వాత్ ।

విభజతే

ప్రతిషేధమాత్రం హీదమితి ।

ప్రతిపాదయిష్యతి హి “తదనన్యత్వమారమ్భణశబ్దాదిభ్యః”(బ్ర. సూ. ౨ । ౧ । ౧౪) ఇత్యత్ర । యథా కార్యం స్వరూపేణ సదసత్త్వాభ్యాం న నిర్వచనీయమ్ । అపి తు కారణరూపేణ శక్యం సత్త్వేన నిర్వక్తుమితి । ఎవం చ కారణసత్తైవ కార్యస్య సత్తా న తతోఽన్యేతి కథం తదుత్పత్తేః ప్రాక్సతి కారణే భవత్యసత్ । స్వరూపేణ తూత్పత్తేః ప్రాగుత్పన్నస్య ధ్వస్తస్య వా సదసత్త్వాభ్యామనిర్వాచ్యస్య న సతోఽసతో వోత్పత్తిరితి నిర్విషయః సత్కార్యవాదప్రతిషేధ ఇత్యర్థః ॥ ౭ ॥

అపీతౌ తద్వత్ప్రసఙ్గాదసమఞ్జసమ్ ।

అసామఞ్జస్యం విభజతే - అత్రాహ చోదకః,

యది స్థౌల్యేతి ।

యథా హి యూషాదిషు హిఙ్గుసైన్ధవాదీనామవిభాగలక్షణో లయః స్వగతరసాదిభిర్యూషం రూషయత్యేవం బ్రహ్మణి విశుద్ధ్యాదిధర్మిణి జగల్లీయమానమవిభాగం గచ్ఛద్బ్రహ్మ స్వధర్మేణ రూషయేత్ । న చాన్యథా లయో లోకసిద్ధ ఇతి భావః । కల్పాన్తరేణాసామఞ్జస్యమాహ

అపి చ సమస్తస్యేతి ।

నహి సముద్రస్య ఫేనోర్మిబుద్బుదాదిపరిణామే వా రజ్జ్వాం సర్పధారాదివిభ్రమే వా నియమో దృష్టః । సముద్రో హి కదాచిత్ఫేనోర్మిరూపేణ పరిణమతే కదాచిద్బుద్బుదాదినా, రజ్జ్వాం హి కశ్చిత్సర్ప ఇతి విపర్యస్యతి కశ్చిద్ధారేతి । నచ క్రమనియమః । సోఽయమత్ర భోగ్యాదివిభాగనియమః క్రమనియమశ్చాసమఞ్జస ఇతి । కల్పాన్తరేణాసామఞ్జస్యమాహ

అపిచ భోక్త్ూణామితి ।

కల్పాన్తరం శఙ్కాపూర్వమాహ

అథేదమితి ॥ ౮ ॥

సిద్ధాన్తసూత్రమ్ న తు దృష్టాన్తభావాత్ ।

నావిభాగమాత్రం లయోఽపి తు కారణే కార్యస్యావిభాగః । తత్ర చ తద్ధర్మారూషణే సన్తి సహస్రం దృష్టాన్తాః । తవ తు కారణే కార్యస్య లయే కార్యధర్మరూషణే న దృష్టాన్తలవోఽప్యస్తీత్యర్థః । స్యాదేతత్యది కార్యస్యావిభాగః కారణే, కథం కార్యధర్మారూషణం కారణస్యేత్యత ఆహ

అనన్యత్వేఽపీతి ।

యథా రజతస్యారోపితస్య పారమార్థికం రూపం శుక్తిర్న చ శుక్తీ రజతమేవమిదమపీత్యర్థః । అపి చ స్థిత్యుత్పత్తిప్రలయకాలేషు త్రిష్వపి కార్యస్య కారణాదభేదమభిదధతీ శ్రుతిరనతిశఙ్కనీయా సర్వైరేవ వేదవాదిభిః, తత్ర స్థిత్యుత్పత్త్యోర్యః పరిహారః స ప్రలయేఽపి సమానః కార్యస్యావిద్యాసమారోపితత్వం నామ, తస్మాన్నాపీతిమాత్రమనుయోజ్యమిత్యాహ

అత్యల్పం చేదముచ్యత ఇతి ।

అస్తి చాయమపరో దృష్టాన్తః ।

యథా చ స్వప్నదృగేక ఇతి ।

లౌకికః పురుషః ।

ఎవమవస్థాత్రయసాక్ష్యేక ఇతి ।

అవస్థాత్రయముత్పత్తిస్థితిప్రలయాః । కల్పాన్తరేణాసామఞ్జస్యే కల్పాన్తరేణ దృష్టాన్తభావం పరిహారమాహ

యత్పునరేతదుక్తమితి ।

అవిద్యాశక్తేర్నియతత్వాదుత్పత్తినియమ ఇత్యర్థః ।

ఎతేనేతి ।

మిథ్యాజ్ఞానవిభాగశక్తిప్రతినియమేన ముక్తానాం పునరుత్పత్తిప్రసఙ్గః ప్రత్యుక్తః, కారణాభావే కార్యాభావస్య ప్రతినియమాత్ , తత్త్వజ్ఞానేన చ సశక్తినో మిథ్యాజ్ఞానస్య సమూలఘాతం నిహతత్వాదితి ॥ ౯ ॥

స్వపక్షదోషాచ్చ ।

కార్యకారణయోర్వైలక్షణ్యం తావత్సమానమేవోభయోః పక్షయోః । ప్రాగుత్పత్తేరసత్కార్యవాదప్రసఙ్గోఽపీతౌ తద్వత్ప్రసఙ్గశ్చ ప్రధానోపాదానపక్ష ఎవ నాస్మత్పక్ష ఇతి యద్యప్యుపరిష్టాత్ప్రతిపాదయిష్యామస్తథాపి గుడజిహ్వికయా సమానత్వాపాదనమిదానీమితి మన్తవ్యమ్ । ఇదమస్య పురుషస్య సుఖదుఃఖోపాదానం క్లేశకర్మాశయాదీదమస్యేతి । సుగమమన్యత్ ॥ ౧౦ ॥

తర్కాప్రతిష్ఠానాదపి ।

కేవలాగమగమ్యేఽర్థే స్వతన్త్రతర్కావిషయే న సాఙ్ఖ్యాదివత్సాధర్మ్యవైధర్మ్యమాత్రేణ తర్కః ప్రవర్తనీయో యేన ప్రధానాదిసిద్ధిర్భవేత్ । శుష్కతర్కో హి స భవత్యప్రతిష్ఠానాత్ । తదుక్తమ్ “యత్నేనానుమితోఽప్యర్థః కుశలైరనుమాతృభిః । అభియుక్తతరైరన్యైరన్యథైవోపపాద్యతే ॥' ఇతి । నచ మహాపురుషపరిగృహీతత్వేన కస్యచిత్తర్కస్య ప్రతిష్ఠా, మహాపురుషాణామేవ తార్కికాణాం మిథో విప్రతిపత్తేరితి । సూత్రే శఙ్కతే -

అన్యథానుమేయమితి చేత్ ।

తద్విభజతే

అన్యథా వయమనుమాస్యామహ ఇతి ।

నానుమానాభాసవ్యభిచారేణానుమానవ్యభిచారః శఙ్కనీయః, ప్రత్యక్షాదిష్వపి తదాభాసవ్యభిచారేణ తత్ప్రసఙ్గాత్ । తస్మాత్స్వాభావికప్రతిబన్ధవల్లిఙ్గానుసరణే నిపుణేనానుమాత్రా భవితవ్యం, తతశ్చాప్రత్యూహం ప్రధానం సేత్స్యతీతి భావః । అపి చ యేన తర్కేణ తర్కాణామప్రతిష్ఠామాహ స ఎవ తర్కః ప్రతిష్ఠితోఽభ్యుపేయః, తదప్రతిష్ఠాయామితరాప్రతిష్ఠానాభావాదిత్యాహ

నహి ప్రతిష్ఠితస్తర్క ఎవేతి ।

అపి చ తర్కాప్రతిష్ఠాయాం సకలలోకయాత్రోచ్ఛేదప్రసఙ్గః । నచ శ్రుత్యర్థాభాసనిరాకరణేన తదర్థతత్త్వవినిశ్చయ ఇత్యాహ

సర్వతర్కాప్రతిష్ఠాయాం చేతి ।

అపి చ విచారాత్మకస్తర్కస్తర్కితపూర్వపక్షపరిత్యాగేన తర్కితం రాద్ధాన్తమనుజానాతి । సతి చైష పూర్వపక్షవిషయే తర్కే ప్రతిష్ఠారహితే ప్రవర్తతే, తదభావే విచారాప్రవృత్తేః । తదిదమాహ

అయమేవ చ తర్కస్యాలఙ్కార ఇతి ।

తామిమామాశఙ్కాం సూత్రేణ పరిహరతి

ఎవమప్యవిమోక్షప్రసఙ్గః ।

న వయమన్యత్ర తర్కమప్రమాణయామః, కిన్తు జగత్కారణసత్త్వే స్వాభావికప్రతిబన్ధవన్న లిఙ్గమస్తి । యత్తు సాధర్మ్యవైధర్మ్యమాత్రం, తదప్రతిష్ఠాదోషాన్న ముచ్యత ఇతి । కల్పాన్తరేణానిర్మోక్షపదార్థమాహ

అపి చ సమ్యగ్జ్ఞానాన్మోక్ష ఇతి ।

భూతార్థగోచరస్య హి సమ్యగ్జ్ఞానస్య వ్యవస్థితవస్తుగోచరతయా వ్యవస్థానం లోకే దృష్టం, యథా ప్రత్యక్షస్య । వైదికం చేదం చేతనజగదుపాదానవిషయం విజ్ఞానం వేదోత్థతర్కేతికర్తవ్యతాకం వేదజనితం వ్యవస్థితమ్ । వేదానపేక్షేణ తు తర్కేణ జగత్కారణభేదమవస్థాపయతాం తార్కికాణామన్యోన్యం విప్రతిపత్తేస్తత్త్వనిర్ధారణకారణాభావాచ్చ న తతస్తత్త్వవ్యవస్థేతి న తతః సమ్యగ్జ్ఞానమ్ । అసమ్యగ్జ్ఞానాచ్చ న సంసారాద్విమోక్ష ఇత్యర్థః ॥ ౧౧ ॥