ఎతేన శిష్టాపరిగ్రహా అపి వ్యాఖ్యాతాః ।

న కార్యం కారణాదభిన్నమభేదే కారణరూపవత్కార్యత్వానుపపత్తేః, కరోత్యర్థానుపపత్తేశ్చ । అభూతప్రాదుర్భావనం హి తదర్థః । న చాస్య కారణాత్మత్వే కిఞ్చిదభూతమస్తి, యదర్థమయం పురుషో యతేత । అభివ్యక్త్యర్థమితి చేత్ , న । తస్యా అపి కారణాత్మత్వేన సత్త్వాత్ , అసత్త్వే వాభివ్యఙ్గ్యస్యాపి తద్వత్ప్రసఙ్గేన కారణాత్మత్వవ్యాఘాతాత్ । నహి తదేవ తదానీమేవాస్తి నాస్తి చేతి యుజ్యతే । కిం చేదం మణిమన్త్రౌషధమిన్ద్రజాలం కార్యేణ శిక్షితం యదిదమజాతానిరుద్ధాతిశయమవ్యవధానమవిదూరస్థానం చ తస్యైవ తదవస్థేన్ద్రియస్య పుంసః కదాచిత్ప్రత్యక్షం పరోక్షం చ, యేనాస్య కదాచిత్ప్రత్యక్షముపలమ్భనం కదాచిదనుమానం కదాచిదాగమః । కార్యాన్తరవ్యవధిరస్య పారోక్ష్యహేతురితి చేత్ । న । కార్యజాతస్య సదాతనత్వాత్ । అథాపి స్యాత్కార్యాన్తరాణి పిణ్డకపాలశర్కరాచూర్ణకణప్రభృతీని కుమ్భం వ్యవదధతే, తతః కుమ్భస్య పారోక్ష్యం కదాచిదితి । తన్న । తస్య కార్యజాతస్య కారణాత్మనః సదాతనత్వేన సర్వదా వ్యవధానేన కుమ్భస్యాత్యన్తానుపలబ్ధిప్రసఙ్గాత్ । కాదాచిత్కత్వే వా కార్యజాతస్య న కారణాత్మత్వం, నిత్యత్వానిత్యత్వలక్షణవిరుద్ధధర్మసంసర్గస్య భేదకత్వాత్ । భేదాభేదయోశ్చ పరస్పరవిరోధేనైకత్ర సహాసమ్భవ ఇత్యుక్తమ్ । తస్మాత్కారణాత్కార్యమేకాన్తత ఎవ భిన్నమ్ । నచ భేదే గవాశ్వవత్కార్యకారణభావానుపపత్తిరితి సామ్ప్రతమ్ , అభేదేఽపి కారణరూపవత్తదనుపపత్తేరుక్తత్వాత్ । అత్యన్తభేదే చ కుమ్భకుమ్భకారయోర్నిమిత్తకభావస్య దర్శనాత్ । తస్మాదన్యత్వావిశేషేఽపి సమవాయభేద ఎవోపాదానోపాదేయభావనియమహేతుః । యస్యాభూత్వా భవతః సమవాయస్తదుపాదేయం యత్ర చ సమవాయస్తదుపాదానమ్ । ఉపాదానత్వం చ కారణస్య కార్యాదల్పపరిమాణస్య దృష్టం, యథా తన్త్వాదీనాం పటాద్యుపాదానానాం పటాదిభ్యో న్యూనపరిమాణత్వమ్ । చిదాత్మనస్తు పరమమహత ఉపాదానాన్నాత్యన్తాల్పపరిమాణముపాదేయం భవితుమర్హతి । తస్మాద్యత్రేదమల్పతారతమ్యం విశ్రామ్యతి యతో న క్షోదీయః సమ్భవతి తజ్జగతో మూలకారణం పరమాణుః । క్షోదీయోఽన్తరానన్త్యే తు మేరురాజసర్షపయోస్తుల్యపరిమాణత్వప్రసఙ్గోఽనన్తావయవత్వాదుభయోగః । తస్మాత్పరమమహతో బ్రహ్మణ ఉపాదానాదభిన్నముపాదేయం జగత్కార్యమభిదధతీ శ్రుతిః ప్రతిష్ఠితప్రామాణ్యతర్కవిరోధాత్సహస్రసంవత్సరసత్రగతసంవత్సరశ్రుతివత్కథఞ్చిజ్జఘన్యత్వవృత్త్యా వ్యాఖ్యాయేత్యధికం శఙ్కమానం ప్రతి సాఙ్ఖ్యదూషణమతిదిశతి

ఎతేనేతి సూత్రేణ ।

అస్యార్థఃకారణాత్కార్యస్య భేదం “తదనన్యత్వమారమ్భణశబ్దాదిభ్యః”(బ్ర. సూ. ౨ । ౧ । ౧౪) ఇత్యత్ర నిషేత్స్యామః । అవిద్యాసమారోపణేన చ కార్యస్య న్యూనాధికభావమప్యప్రయోజకత్వాదుపోక్షిష్యామహే । తేన వైశేషికాద్యభిమతస్య తర్కస్య శుష్కత్వేనావ్యవస్థితేః సూత్రమిదం సాఙ్ఖ్యదూషణమతిదిశతి । యత్ర కథఞ్చిద్వేదానుసారిణీ మన్వాదిభిః శిష్టైః పరిగృహీతస్య సాఙ్ఖ్యతర్కస్యైషా గతిస్తత్ర పరమాణ్వాదివాదస్యాత్యన్తవేదబాహ్యస్య మన్వాద్యుపేక్షితస్య చ కైవ కథేతి ।

కేనచిదంశేనేతి ।

సృష్ట్యాదయో హి వ్యుత్పాద్యాస్తే చ కిఞ్చిత్సదసద్వా పూర్వపక్షన్యాయోత్ప్రేక్షితమప్యుదాహృత్య వ్యుత్పాద్యన్త ఇతి కేనచిదంశేనేత్యుక్తమ్ । సుగమమన్యత్ ॥ ౧౨ ॥