ಕೃತ್ಸ್ನಪ್ರಸಕ್ತಿರ್ನಿರವಯವತ್ವಶಬ್ದಕೋಪೋ ವಾ ।
ನನು ನ ಬ್ರಹ್ಮಣಸ್ತತ್ತ್ವತಃ ಪರಿಣಾಮೋ ಯೇನ ಕಾರ್ತ್ಸ್ನ್ಯಭಾಗವಿಕಲ್ಪೇನಾಕ್ಷಿಪ್ಯೇತ । ಅವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತೇನ ತು ನಾಮರೂಪಲಕ್ಷಣೇನ ರೂಪಭೇದೇನ ವ್ಯಾಕೃತಾವ್ಯಾಕೃತಾತ್ಮನಾ ತತ್ತ್ವಾನ್ಯತ್ವಾಭ್ಯಾಮನಿರ್ವಚನೀಯೇನ ಪರಿಣಾಮಾದಿವ್ಯವಹಾರಾಸ್ಪದತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ । ನಚ ಕಲ್ಪಿತಂ ರೂಪಂ ವಸ್ತು ಸ್ಪೃಶತಿ । ನಹಿ ಚಂದ್ರಮಸಿ ತೈಮಿರಿಕಸ್ಯ ದ್ವಿತ್ವಕಲ್ಪನಾ ಚಂದ್ರಮಸೋ ದ್ವಿತ್ವಮಾವಹತಿ । ತದನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ವಾ ಚಂದ್ರಮಸೋಽನುಪಪತ್ತಿಃ । ತಸ್ಮಾದವಾಸ್ತವೀ ಪರಿಣಾಮಕಲ್ಪನಾನುಪಪದ್ಯಮಾನಾಪಿ ನ ಪರಮಾರ್ಥಸತೋ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನುಪಪತ್ತಿಮಾವಹತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ಪೂರ್ವಪಕ್ಷಾಭಾವಾದನಾರಭ್ಯಮಿದಮಧಿಕರಣಮಿತಿ, ಅತ ಆಹ
ಚೇತನಮೇಕಮ್ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಶ್ರುತಿಶತಾದೈಕಾಂತಿಕಾದ್ವೈತಪ್ರತಿಪಾದನಪರಾತ್ಪರಿಣಾಮೋ ವಸ್ತುತೋ ನಿಷಿದ್ಧಸ್ತಥಾಪಿ ಕ್ಷೀರಾದಿದೇವತಾದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಪುನಸ್ತದ್ವಾಸ್ತವತ್ವಪ್ರಸಂಗಂ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷೋಪಪತ್ತ್ಯಾ ಸರ್ವಥಾಯಂ ಪಕ್ಷೋ ನ ಘಟಯಿತುಂ ಶಕ್ಯತ ಇತ್ಯಪಬಾಧ್ಯ
ಶ್ರುತೇಸ್ತು ಶಬ್ದಮೂಲತ್ವಾತ್ ,
'ಆತ್ಮನಿ ಚೈವಂ ವಿಚಿತ್ರಾಶ್ಚ ಹಿ” ಇತಿ ಸೂತ್ರಾಭ್ಯಾಂ ವಿವರ್ತದೃಢೀಕರಣೇನೈಕಾಂತಿಕಾದ್ವಯಲಕ್ಷಣಃ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಃ ಪರಿಶೋಧ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಮಾದಸ್ತ್ಯವಿಕೃತಂ ಬ್ರಹ್ಮ
ತತ್ತ್ವತಃ ।
ನನು ಶಬ್ದೇನಾ
ಪೀತಿ ಚೋದ್ಯಮವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತತ್ವೋದ್ಘಾಟನಾಯ । ನಹಿ ನಿರವಯವತ್ವಸಾವಯವತ್ವಾಭ್ಯಾಂ ವಿಧಾಂತರಮಸ್ತ್ಯೇಕನಿಷೇಧಸ್ಯೇತರವಿಧಾನಾಂತರೀಯಕತ್ವಾತ್ । ತೇನ ಪ್ರಕಾರಾಂತರಾಭಾವಾನ್ನಿರವಯವತ್ವಸಾವಯವತ್ವಯೋಶ್ಚ ಪ್ರಕಾರಯೋರನುಪಪತ್ತೇರ್ಗ್ರಾವಪ್ಲವನಾದ್ಯರ್ಥವಾದವದಪ್ರಮಾಣಂ ಶಬ್ದಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೋದ್ಯಾರ್ಥಃ । ಪರಿಹಾರಃ ಸುಗಮಃ ॥ ೨೬ ॥ ॥ ೨೭ ॥
ಆತ್ಮನಿ ಚೈವಂ ವಿಚಿತ್ರಾಶ್ಚ ಹಿ ।
ಅನೇನ ಸ್ಫುಟಿತೋ ಮಾಯಾವಾದಃ । ಸ್ವಪ್ನದೃಗಾತ್ಮಾ ಹಿ ಮನಸೈವ ಸ್ವರೂಪಾನುಪಮರ್ದೇನ ರಥಾದೀನ್ ಸೃಜತಿ ॥ ೨೮ ॥
ಸ್ವಪಕ್ಷದೋಷಾಚ್ಚ ।
ಚೋದಯತಿ
ನನು ನೈವೇತಿ ।
ಪರಹರತಿ
ನೈವಂಜಾತೀಯಕೇನೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಸಮುದಾಯಃ ಸಾವಯವಸ್ತಥಾಪಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಸತ್ತ್ವಾದಯೋ ನಿರವಯವಾಃ । ನಹ್ಯಸ್ತಿ ಸಂಭವಃ ಸತ್ತ್ವಮಾತ್ರಂ ಪರಿಣಮತೇ ನ ರಜಸ್ತಮಸೀ ಇತಿ । ಸರ್ವೇಷಾಂ ಸಂಭೂಯಪರಿಣಾಮಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ । ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಚಾನವಯವಾನಾಂ ಕೃತ್ಸ್ನಪರಿಣಾಮೇ ಮೂಲೋಚ್ಛೇದಪ್ರಸಂಗಃ । ಏಕದೇಶಪರಿಣಾಮೇ ವಾ ಸಾವಯವತ್ವಮನಿಷ್ಟಂ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ ।
ತಥಾಅಣುವಾದಿನೋಽಪೀತಿ ।
ವೈಶೇಷಿಕಾಣಾಂ ಹ್ಯಣುಭ್ಯಾಂ ಸಂಯುಜ್ಯ ದ್ವ್ಯಣುಕಮೇಕಮಾರಭ್ಯತೇ, ತೈಸ್ತ್ರಿಭಿರ್ದ್ವ್ಯಣುಕೈಸ್ತ್ರ್ಯಣುಕಮೇಕಮಾರಭ್ಯತ ಇತಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯಾ । ತತ್ರ ದ್ವಯೋರಣ್ವೋರನವಯವಯೋಃ ಸಂಯೋಗಸ್ತಾವಣೂ ವ್ಯಾಪ್ನುಯಾತ್ । ಅವ್ಯಾಪ್ನುವನ್ವಾ ತತ್ರ ನ ವರ್ತೇತ । ನಹ್ಯಸ್ತಿ ಸಂಭವಃ ಸ ಏವ ತದಾನೀಂ ತತ್ರ ವರ್ತತೇ ನ ವರ್ತತೇ ಚೇತಿ । ತಥಾ ಚೋಪರ್ಯಧಃಪಾರ್ಶ್ವಸ್ಥಾಃ ಷಡಪಿ ಪರಮಾಣವಃ ಸಮಾನದೇಶಾ ಇತಿ ಪ್ರಥಿಮಾನುಪಪತ್ತೇರಣುಮಾತ್ರಃ ಪಿಂಡಃ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ । ಅವ್ಯಾಪನೇ ವಾ ಷಡವಯವಃ ಪರಮಾಣುಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯನವಯವತ್ವವ್ಯಾಕೋಪಃ । ಅಶಕ್ಯಂ ಚ ಸಾವಯವತ್ವಮುಪೇತುಂ, ತಥಾ ಸತ್ಯನಂತಾವಯವತ್ವೇನ ಸುಮೇರುರಾಜಸರ್ಷಪಯೋಃ ಸಮಾನಪರಿಮಾಣತ್ವಪ್ರಸಂಗಃ । ತಸ್ಮಾತ್ಸಮಾನೋ ದೋಷಃ । ಆಪಾತಮಾತ್ರೇಣ ಸಾಮ್ಯಮುಕ್ತಮ್ , ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತು ಭಾವಿಕಂ ಪರಿಣಾಮಂ ವಾ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವಂ ವೇಚ್ಛತಾಮೇಷ ದುರ್ವಾರೋ ದೋಷೋ ನ ಪುನರಸ್ಮಾಕಂ ಮಾಯಾವಾದಿನಾಮಿತ್ಯಾಹ
ಪರಿಹೃತಸ್ತ್ವಿತಿ ॥ ೨೯ ॥
ಕೃತ್ಸ್ನಪ್ರಸಕ್ತಿರ್ನಿರವಯವತ್ವಶಬ್ದಕೋಪೋ ವಾ॥೨೬॥ ಸಾವಯವಸ್ಯೈವ ನಾನಾಕಾರ್ಯೋಪಾದಾನತೇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಸಮನ್ವಯಸ್ಯ ವಿರೋಧಸಂದೇಹೇ ಪೂರ್ವಾಧಿಕರಣೋಕ್ತಕ್ಷೀರದೃಷ್ಟಾಂತಾತ್ ಪರಿಣಾಮಿತ್ವಭ್ರಮೇ ತನ್ನಿರಾಸಾತ್ ಸಂಗತಿಮಾಹ –
ಕ್ಷೀರೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದವಿಕೃತಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಭಾಷ್ಯಂ ತದಸ್ತೀತಿ ತತ್ತ್ವತ ಇತಿ ಚ ಪದಾಧ್ಯಾಹಾರೇಣ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಇತರಥಾ ಹಿ ಮಾಯಾಮಯವಿಕಾರನಿಷೇಧೇ ಜಗತ್ಸರ್ಗೋ ನ ಸ್ಯಾದಸ್ತೀತ್ಯನುಕ್ತೌ ಚ ಸಾಕಾಂಕ್ಷತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನಿರವಯವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ವಿಚಿತ್ರಶಕ್ತಿವಶೇನಾಕೃತ್ಸ್ನಪ್ರಸಕ್ತೇರುಕ್ತತ್ವಾಚ್ಚೋದ್ಯಾನುಪಪತ್ತಿಮಾಶಂಕ್ಯ ಶಕ್ತೀನಾಮವಸ್ತವತ್ವಕಥನಾರ್ಥತ್ವೇನ ಪರಿಹರತಿ –
ಅವಿದ್ಯೇತಿ॥೨೬॥೨೭॥೨೮॥
ಅವಸ್ತುತ್ವಾತ್ಸಮುದಾಯೋ ನ ಪರಿಣಮತೇ , ಸಮುದಾಯಿಷ್ವಪಿ ಯದಿ ಸತ್ತ್ವಮಾತ್ರಂ ಪರಿಣಮತೇ , ನ ರಜಸ್ತಮಸೀ , ತತೋ ಮೂಲೋಚ್ಛೇದೋ ನ ಸ್ಯಾನ್ನ ಚೈತದಸ್ತಿ ಇತ್ಯಾಹ –
ಯದ್ಯಪಿ ಸಮುದಾಯ ಇತಿ ।
ದ್ವ್ಯಣುಕಮಾರಬ್ಧುಮಣುನಾ ಸಂಯುಜ್ಯಮಾನೋಽಣುರುಪರ್ಯಧಃಪಾರ್ಶ್ವತಶ್ಚತಸೃಷ್ವಪಿ ದಿಕ್ಷುಕದಾಚಿತ್ ಕಶ್ಚಿತ್ಸಂಯುಜ್ಯತೇ , ತೇ ಚ ಸರ್ವೇ ತೇನ ಸಮಾನದೇಶಾ ಇತಿ ಪ್ರಥಿಮಾನುಪಪತ್ತೇರ್ದ್ವ್ಯಣುಕಪಿಂಡಃ ಪರಮಾಣುಮಾತ್ರಃ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅವ್ಯಾಪ್ಯವೃತ್ತೌ ಸಂಯೋಗಸ್ಯ ತಾವನ್ನೈಕತ್ರ ಭಾವಾಭಾವಾವಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಅಥ ಪ್ರದೇಶಭೇದೇನ ಭಾವಾಭಾವೌ ತತ್ರಾಹ –
ಅವ್ಯಾಪನೇ ವೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯಕಾರಣಭಾವ ಆರಂಭಃ॥೨೯॥