ವೈಷಮ್ಯನೈರ್ಘೃಣ್ಯೇ ನ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾತ್ತಥಾ ಹಿ ದರ್ಶಯತಿ ।

ಅತಿರೋಹಿತೋಽತ್ರ ಪೂರ್ವಃ ಪಕ್ಷಃ । ಉತ್ತರಸ್ತೂಚ್ಯತೇ ಉಚ್ಚಾವಚಮಧ್ಯಮಸುಖದುಃಖಭೇದವತ್ಪ್ರಾಣಭೃತ್ಪ್ರಪಂಚಂ ಚ ಸುಖದುಃಖಕಾರಣಂ ಸುಧಾವಿಷಾದಿ ಚಾನೇಕವಿಧಂ ವಿರಚಯತಃ ಪ್ರಾಣಭೃದ್ಭೇದೋಪಾತ್ತಪಾಪಪುಣ್ಯಕರ್ಮಾಶಯಸಹಾಯಸ್ಯಾತ್ರಭವತಃ ಪರಮೇಶ್ವರಸ್ಯ ನ ಚ ವೈಷಮ್ಯನೈರ್ಘೃಣ್ಯೇ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತೇ । ನಹಿ ಸಭ್ಯಃ ಸಭಾಯಾಂ ನಿಯುಕ್ತೋ ಯುಕ್ತವಾದಿನಂ ಯುಕ್ತವಾದ್ಯಸೀತಿ ಚಾಯುಕ್ತವಾದಿನಮಯುಕ್ತವಾದ್ಯಸೀತಿ ಬ್ರುವಾಣ, ಸಭಾಪತಿರ್ವಾ ಯುಕ್ತವಾದಿನಮನುಗೃಹ್ಣನ್ನಯುಕ್ತವಾದಿನಂ ಚ ನಿಗೃಹ್ಣನ್ನನುಕ್ತೋ ದ್ವಿಷ್ಟೋ ವಾ ಭವತ್ಯಪಿ ತು ಮಧ್ಯಸ್ಥ ಇತಿ ವೀತರಾಗದ್ವೇಷ ಇತಿ ಚಾಖ್ಯಾಯತೇ, ತದ್ವದೀಶ್ವರಃ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಾಣಮನುಗೃಹ್ಣನ್ನಪುಣ್ಯಕರ್ಮಾಣಂ ಚ ನಿಗೃಹ್ಣನ್ಮಧ್ಯಸ್ಥ ಏವ ನಾಮಧ್ಯಸ್ಥಃ । ಏವಂ ಹ್ಯಸಾವಮಧ್ಯಸ್ಥಃ ಸ್ಯಾದ್ಯಕಲ್ಯಾಣಕಾರಿಣಮನುಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ಕಲ್ಯಾಣಕಾರಿಣಂ ಚ ನಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ । ನತ್ವೇತದಸ್ತಿ । ತಸ್ಮಾನ್ನ ವೈಷಮ್ಯದೋಷಃ । ಅತ ಏವ ನ ನೈರ್ಘೃಣ್ಯಮಪಿ ಸಂಹರತಃ ಸಮಸ್ತಾನ್ ಪ್ರಾಣಭೃತಃ । ಸ ಹಿ ಪ್ರಾಣಭೃತ್ಕರ್ಮಾಶಯಾನಾಂ ವೃತ್ತಿನಿರೋಧಸಮಯಃ, ತಮತಿಲಂಘಯನ್ನಯಮಯುಕ್ತಕಾರೀ ಸ್ಯಾತ್ । ನಚ ಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಾಯಾಮೀಶ್ವರಸ್ಯ ಐಶ್ವರ್ಯವ್ಯಾಘಾತಃ । ನಹಿ ಸೇವಾದಿಕರ್ಮಭೇದಾಪೇಕ್ಷಃ ಫಲಭೇದಪ್ರದಃ ಪ್ರಭುರಪ್ರಭುರ್ಭವತಿ । ನ ಚ “ಏಷ ಹ್ಯೇವ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕಾರಯತಿ ಯಮೇಭ್ಯೋ ಲೋಕೇಭ್ಯ ಉನ್ನಿನೀಷತೇ ಏಷ ಏವಾಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕಾರಯತಿ ತಂ ಯಮಧೋ ನಿನಿಷತೇ”(ಕೌ.ಉ.೩-೮) ಇತಿ ಶ್ರುತೇರೀಶ್ವರ ಏಷ ದ್ವೇಷಪಕ್ಷಪಾತಾಭ್ಯಾಂ ಸಾಧ್ವಸಾಧುನೀ ಕರ್ಮಣೀ ಕಾರಯಿತ್ವಾ ಸ್ವರ್ಗಂ ನರಕಂ ವಾ ಲೋಕಂ ನಯತಿ, ತಸ್ಮಾದ್ವೈಷಮ್ಯದೋಷಪ್ರಸಂಗಾನ್ನೇಶ್ವರಃ ಕಾರಣಮಿತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ । ವಿರೋಧಾತ್ । ಯಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮ ಕಾರಯಿತ್ವೇಶ್ವರಃ ಪ್ರಾಣಿನಃ ಸುಖದುಃಖಿನಃ ಸೃಜತಿ ಇತಿ ಶ್ರುತೇರವಗಮ್ಯತೇ, ತಸ್ಮಾನ್ನ ಸೃಜತೀತಿ ವಿರುದ್ಧಮಭಿಧೀಯತೇ । ನಚ ವೈಷಮ್ಯಮಾತ್ರಮತ್ರ ಬ್ರೂಮೋ ನ ತ್ವೀಶ್ವರಕಾರಣತ್ವಂ ವ್ಯಾಸೇಧಾಮ ಇತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ಕಿಮತೋ ಯದ್ಯೇವಮ್ । ತಸ್ಮಾದೀಶ್ವರಸ್ಯ ಸವಾಸನಕ್ಲೇಶಾಪರಾಮರ್ಶಮಭಿವದಂತೀನಾಂ ಭೂಯಸೀನಾಂ ಶ್ರುತೀನಾಮನುಗ್ರಹಾಯೋನ್ನಿನೀಷತೇಽಧೋ ನಿನೀಷತ ಇತ್ಯೇತದಪಿ ತಜ್ಜಾತೀಯಪೂರ್ವಕರ್ಮಾಭ್ಯಾಸವಶಾತ್ಪ್ರಾಣಿನ ಇತ್ಯೇವಂ ನೇಯಮ್ । ಯಥಾಹುಃ “ಜನ್ಮಜನ್ಮ ಯದಭ್ಯಸ್ತಂ ದಾನಮಧ್ಯಯನಂ ತಪಃ । ತೇನೈವಾಭ್ಯಾಸಯೋಗೇನ ತಚ್ಚೈವಾಭ್ಯಸತೇ ನರಃ ॥' ಇತಿ । ಅಭ್ಯುಪೇತ್ಯ ಚ ಸೃಷ್ಟೇಸ್ತಾತ್ತ್ವಿಕತ್ವಮಿದಮುಕ್ತಮ್ । ಅನಿರ್ವಾಚ್ಯಾ ತು ಸೃಷ್ಟಿರಿತಿ ನ ಪ್ರಸ್ಮರ್ತವ್ಯಮತ್ರಾಪಿ । ತಥಾ ಚ ಮಾಯಾಕಾರಸ್ಯೇವಾಂಗಸಾಕಲ್ಯವೈಕಲ್ಯಭೇದೇನ ವಿಚಿತ್ರಾನ್ ಪ್ರಾಣಿನೋ ದರ್ಶಯತೋ ನ ವೈಷಮ್ಯದೋಷಃ, ಸಹಸಾ ಸಂಹರತೋ ವಾ ನ ನೈರ್ಧೃಣ್ಯಮ್ , ಏವಮಸ್ಯಾಪಿ ಭಗವತೋ ವಿವಿಧವಿಚಿತ್ರಪ್ರಪಂಚಮನಿರ್ವಾಚ್ಯಂ ವಿಶ್ವಂ ದರ್ಶಯತಃ ಸಂಹರತಶ್ಚ ಸ್ವಭಾವಾದ್ವಾ ಲೀಲಯಾ ವಾ ನ ಕಶ್ಚಿದ್ದೋಷಃ ॥ ೩೪ ॥

ಇತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಶಂಕಾಪರಿಹಾರಪರಂ ಸೂತ್ರಮ್

ನ ಕರ್ಮಾವಿಭಾಗಾದಿತಿ ಚೇನ್ನಾನಾದಿತ್ವಾದ್ ।

ಶಂಕೋತ್ತರೇ ಅತಿರೋಹಿತಾರ್ಥೇನ ಭಾಷ್ಯಗ್ರಂಥೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೇ ॥ ೩೫ ॥

ಅನಾದಿತ್ವಾದಿತಿ ಸಿದ್ಧವದುಕ್ತಂ, ತತ್ಸಾಧನಾರ್ಥಂ ಸೂತ್ರಮ್

ಉಪಪದ್ಯತೇ ಚಾಪ್ಯುಪಲಭ್ಯತೇ ಚ ।

ಅಕೃತೇ ಕರ್ಮಣಿ ಪುಣ್ಯೇ ಪಾಪೇ ವಾ ತತ್ಫಲಂ ಭೋಕ್ತಾರಮಧ್ಯಾಗಚ್ಛೇತ್ , ತಥಾ ಚ ವಿಧಿನಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಮನರ್ಥಕಂ ಭವೇತ್ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯಭಾವಾದಿತಿ । ಮೋಕ್ಷಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಚೋಕ್ತಮಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್ ।

ನ ಚಾವಿದ್ಯಾ ಕೇವಲೇತಿ ಲಯಾಭಿಪ್ರಾಯಮ್ ।

ವಿಕ್ಷೇಪಲಕ್ಷಣಾSವಿದ್ಯಾಸಂಸ್ಕಾರಸ್ತು ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ಸ್ವೋತ್ಪತ್ತೌ ಪೂರ್ವಂ ವಿಕ್ಷೇಪಮಪೇಕ್ಷತೇ, ವಿಕ್ಷೇಪಶ್ಚ ಮಿಥ್ಯಾಪ್ರತ್ಯಯೋ ಮೋಹಾಪರನಾಮಾ ಪುಣ್ಯಾಪುಣ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತುಭೂತರಾಗದ್ವೇಷನಿದಾನಂ, ಸ ಚ ರಾಗಾದಿಭಿಃ ಸಹಿತಃ ಸ್ವಕಾರ್ಯೈರ್ನ ಶರೀರಂ ಸುಖದುಃಖಭೋಗಾಯತನಮಂತರೇಣ ಸಂಭವತಿ । ನಚ ರಾಗಾದ್ವೈಷಾವಂತರೇಣ ಕರ್ಮ । ನಚ ಭೋಗಸಹಿತಂ ಮೋಹಮಂತರೇಣ ರಾಗದ್ವೇಷೌ । ನಚ ಪೂರ್ವಶರೀರಮಂತರೇಣ ಮೋಹಾದಿರಿತಿ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಶರೀರಾಪೇಕ್ಷೋ ಮೋಹಾದಿರೇವಂ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಮೋಹಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಂ ಪೂರ್ವಪೂರ್ವಶರೀರಮಿತ್ಯನಾದಿತೈವಾತ್ರ ಭಗವತೀ ಚಿತ್ತಮನಾಕುಲಯತಿ । ತದೇತದಾಹ

ರಾಗಾದಿಕ್ಲೇಶವಾಸನಾಕ್ಷಿಪ್ತಕರ್ಮಾಪೇಕ್ಷಾ ತ್ವವಿದ್ಯಾ ವೈಷಮ್ಯಕರೀ ಸ್ಯಾದಿತಿ ।

ರಾಗದ್ವೇಷಮೋಹಾ ರಾಗಾದಯಸ್ತ ಏವ ಹಿ ಪುರುಷಂ ಸಂಸಾರದುಃಖಮನುಭಾವ್ಯ ಕ್ಲೇಶಯಂತೀತಿ ಕ್ಲೇಶಾಸ್ತೇಷಾಂ ವಾಸನಾಃ ಕರ್ಮಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಗುಣಾಸ್ತಾಭಿರಾಕ್ಷಿಪ್ತಾನಿ ಪ್ರವರ್ತ್ತಿತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ತದಪೇಕ್ಷಾ ಲಯಲಕ್ಷಣಾ ಅವಿದ್ಯಾ । ಸ್ಯಾದೇತತ್ । ಭವಿಷ್ಯತಾಪಿ ವ್ಯಪದೇಶೋ ದೃಷ್ಟೋ ಯಥಾ “ಪುರೋಡಾಶಕಪಾಲೇನ ತುಷಾನುಪವಪತಿ” ಇತಿ । ಅತ ಆಹ

ನಚ ಧಾರಯಿಷ್ಯತೀತ್ಯತ ಇತಿ ।

ತದೇವಮನಾದಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ “ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದೇಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್” (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೧) ಇತಿ ಪ್ರಾಕ್ಸೃಷ್ಟೇರವಿಭಾಗಾವಧಾರಣಂ ಸಮುದಾಚರದ್ರೂಪರಾಗಾದಿನಿಷೇಧಪರಂ ನ ಪುನರೇತಾನ್ಪ್ರಸುಪ್ತಾನಪ್ಯಪಾಕರೋತೀತಿ ಸರ್ವಮವದಾತಮ್ ॥ ೩೬ ॥