ಪೃಥಿವ್ಯಧಿಕಾರರೂಪಶಬ್ದಾಂತರೇಭ್ಯಃ ।
ಅನ್ನಶಬ್ದೋಽಯಂ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಾ ಚ ವ್ರೀಹಿಯವಾದೌ ತದ್ವಿಕಾರೇ ಚೌದನೇ ಪ್ರವರ್ತತೇ । ಶ್ರುತಿಶ್ಚ ಪ್ರಕರಣಾದ್ಬಲೀಯಸೀ, ಸಾ ಚ ವಾಕ್ಯಶೇಷೇಣೋಪೋದ್ಬಲಿತಾ “ಯತ್ರ ಕ್ವಚನ ವರ್ಷತಿ” ಇತ್ಯೇತೇನ ತಸ್ಮಾದಭ್ಯವಹಾರ್ಯಂ ವ್ರೀಹಿಯವಾದ್ಯೇವಾತ್ರಾದ್ಭ್ಯೋ ಜಾಯತ ಇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ಕಾರ್ಷ್ಣ್ಯಮಪಿ ಹಿ ಸಂಭವತಿ ಕಸ್ಯಚಿದದನೀಯಸ್ಯ । ನಹಿ ಪೃಥಿವ್ಯಪಿ ಕೃಷ್ಣಾ, ಲೋಹಿತಾದಿರೂಪಾಯಾ ಅಪಿ ದರ್ಶನಾತ್ । ತತಶ್ಚ ಶ್ರುತ್ಯಂತರೇಣ “ಅದ್ಭ್ಯಃ ಪೃಥಿವೀ ಪೃಥಿವ್ಯಾ ಓಷಧಯಃ”(ತೈ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ವಿರೋಧ ಇತಿ ಪೂರ್ವಃ ಪಕ್ಷಃ । ಶ್ರುತ್ಯೋರ್ವಿರೋಧೇ ವಸ್ತುನಿ ವಿಕಲ್ಪಾನುಪಪತ್ತೇರನ್ಯತರಾನುಗುಣತಯಾನ್ಯತರಾ ನೇತವ್ಯಾ । ತತ್ರ ಕಿಮ್ “ಅದ್ಭ್ಯಃ ಪೃಥಿವೀ” ಇತಿ ಪೃಥಿವೀಶಬ್ದೋಽನ್ನಪರತಯಾ ನೀಯತಾಮುತ “ಅನ್ನಮಸೃಜಂತ”(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೪) ಇತ್ಯನ್ನಶಬ್ದಃ ಪೃಥಿವೀಪರತಯೇತಿ ವಿಶಯೇ, ಮಹಾಭೂತಾಧಿಕಾರಾನುರೋಧಾತ್ಪ್ರಾಯಿಕಕೃಷ್ಣರೂಪಾನುರೋಧಾಚ್ಚ “ತದ್ಯದಪಾಂ ಶರ ಆಸೀತ್”(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೨ । ೨) ಇತಿ ಚ ಪುನಃ ಶ್ರುತ್ಯನುರೋಧಾಚ್ಚ ವಾಕ್ಯಶೇಷಸ್ಯ ಚಾನ್ಯಥಾಪ್ಯುಪಪತ್ತೇರನ್ನಶಬ್ದೋಽನ್ನಕಾರಣೇ ಪೃಥಿವ್ಯಾಮಿತಿ ರಾದ್ಧಾಂತಃ ॥ ೧೨ ॥
ಪೃಥಿವ್ಯಧಿಕಾರರೂಪಶಬ್ದಾಂತರೇಭ್ಯಃ॥೧೨॥ ಸೃಷ್ಟಾವಪಾಂ ತೇಜಸೋಽನಂತರತ್ವಾತ್ಪೃಥಿವ್ಯಾಶ್ಚಾಬಾನಂತರ್ಯಾದಧಿಕರಣದ್ವಯಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಸನ್ನಿಧಾನರೂಪಾ ಸಂಗತಿಃ । ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ವ್ಯುತ್ಪಾದ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಗವೃತ್ತ್ಯಾ । ಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯಾ ರೂಢ್ಯಾ । ನ ವಯಂ ಮಹಾಭೂತಪ್ರಕರಣಮಾತ್ರಾದನ್ನಶ್ರುತಿಂ ಬಾಧಾಮಹೇ , ಕಿಂತು ಲಿಂಗಪ್ರಕರಣಸಹಿತಸಾಭ್ಯಾಸಪೃಥಿವೀಶ್ರುತ್ಯಾ ಇತ್ಯಾಹ –
ಶ್ರುತ್ಯೋರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಲಿಂಗಮಾಹ –
ಪ್ರಾಯಿಕೇತಿ ।
ತತ್ ತತ್ರ ಸೃಷ್ಟಿಕಾಲೇ ಯದ್ ಯಃ ಅಪಾಂ ಶರಃ ಮಂಡಃ ಧನೀಭಾವಃ ಆಸೀತ್ ಸಾ ಪೃಥಿವ್ಯಭವದ್ ಇತಿ ಪುನಃಶ್ರುತೇರರ್ಥಃ ।
ನನು ವರ್ಷಣಾದ್ಭೂಯಿಷ್ಠತ್ವಪ್ರಾಪ್ತಿಲಿಂಗಮನ್ನಶ್ರುತೇರಪ್ಯನುಗ್ರಾಹಕಮಸ್ತಿ , ಅತ ಆಹ –
ವಾಕ್ಯಶೇಷಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಲಿಂಗಪ್ರಕರಣಾಭ್ಯಾಂ ಬಾಧಾತ್ । ಅನ್ಯಥಾ ಪಾರ್ಥಿವವ್ರೀಹ್ಯಾದಿಪರತ್ವೇಽನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ॥೧೨॥